گشایش صفحه فرهنگ هند در انسان شناسی فرهنگ

سعیده بوغیری (گروه ترجمه و بین المللی)

گشایش صفحه هند که از امروز انجام می گیرد، مدتها در برنامه انسان شاسی فرهنگ بود، زیرا هندوستان نه تنها با بیش از یک میلیارد جمعیت، یکی از بزرگترین تمدن های کنونی جهان را تشکیل می دهد، بلکه پیشینه تمدنی چند هزار ساله ای نیز دارد که در قسمت بزرگی از آن به ایران پیوند خورده است. این صفحه را با مقدمه ای درباره زبان های هندی آغاز می کنیم.

خانواده های زبانی هندوستان

در هند در اصل دو خانواده زبانی وجود دارد: زبان های هند و آریایی (خانواده زبان های هند و اروپایی، زیر شاخه زبان های هند و ایرانی) در شمال و زبان های دراویدی در جنوب. اما در میان این دو خانواده، زبان های محلی پرشمار و نیز گویش های بسیاری یافت می شود. وانگهی زبان های هندی برای زبان نوشتاری خود از مشتقات گوناگون برهمایی از جمله دواناگاری (devanâgarî)، سانسکریت یا هندی استفاده می کنند. زبان های رسمی هند را می توان به دسته های زیر تقسیم کرد:
· زبان های رسمی دولت مرکزی که هندی و انگلیسی (زبان رسمی دوم) هستند. از سال ۱۹۶۵ دیگرزبان انگلیسی با هندی برابری نمی کند. از آن پس هدف این بوده که تنها زبان رسمی، هندی باشد. با اینهمه با گشایش صنعت هند به سمت دنیای خارج از سال های دهه ۱۹۹۰ و جهانی سازی اقتصاد، انگلیسی جایگاه مهمی یافته و برنامه های کنارگذاشتن آن به عنوان زبان رابط داخلی کنار گذاشته شده اند.

· از سوی دیگر در ساختار هند بیست و دو زبان طبقه بندی شده دیگر وجود دارد که می توانند به صورت رسمی توسط دولت های گوناگون فدرال به طور رسمی مورد استفاده قرار گیرند، البته این زبان ها در میان حکومت های محلی و حکومت ملی و نیز برای آزمون های استخدامی نیز مورد استفاده قرار می گیرند.

زبان های رسمی دولت مرکزی هند

· هندی: به همراه زبان اردو خانواده زبان های هندوستانی را تشکیل می دهد و با گونه های متفاوت خود، زبان بخش مهمی از جمعیت هند شمالی است. هندی ابتدا زبان استان اوتارپرادش بود.

· انگلیسی: زبان رسمی دوم بوده و اخیرا مدت ها از سوی نخبگان و بورژواهای طبقه بالای این کشور مورد استفاده قرار داشت، اما اکنون به عنوان زبان رابط صحبت می شود. البته زبان مادری شمار اندکی نیز هست. گوناگونی گویش های این زبان با توجه به ناحیه یا طبقه اجتماعی گویشوران بسیار بالاست.

از دیگر زبان های ملی هند که از سوی دولت این کشور به رسمیت شناخته شده اند، به این شرح است:
· آسامی، بنگالی، بودو، دوگری، گوجراتی، هندی، کشمیری، مالایالامی، مانی پوری، سانسکریت، نپالی، پنجابی، اوریا، ماراتی، ساناتالی، سندی، تامول، تلوگو و اردو.
به جز این زبان ها، دسته دیگری نیز وجود دارد که جایگاه رسمی ندارد، اما پنج میلیون نفر به آن ها صحبت می کنند:
· آوادی، بیلی، بوج پوری، بوندلی، گوندی، هاریانوی، هندوستانی، کوچی، ماگاهی، مارواتی و تولو.
در یکی از بخش های این کشور به نام پوندیشری، زبان فرانسه نیز صحبت می شود که البته جایگاه رسمی در سطح دولت فدرال را ندارد. این تنها زبان خارجی است که به جز انگلیسی جایگاهی مهم در این سرزمین برای خود دارد.
در میان زبان های گفته شده در بالا، هندی با بیش از ۳۶۰ میلیون، بیشترین گویشور را به خود اختصاص داده است. از نظر منطقی، هندی می بایست به عنوان زبان ارتباطی این کشور مورد استفاده قرار می گرفت، اما واقعیت امر چیز دیگریست: نزدیک به ۴۰ درصد جمعیت تنها در ظاهر از آن استفاده می کنند. این زبان که اساسا در شمال و مرکز هند صحبت می شود، به خانواده زبان های هند و اروپایی شاخه زبان های هند و آریایی تعلق دارد و گسترده ترین خانواده زبانی آن را تشکیل می دهد که از سانسکریت و پراکریت های گوناگون مشتق شده و اغلب با الفبای دواناگاری و از چپ به راست نوشته می شود.
زبان اردو نیز بسیار به هندی شبیه است، اما با الفبای عربی و از راست به چپ مانند فارسی نوشته می شود. در واژگان آن نیز کلمات فارسی و عربی یافت می شود. هندی و اردو از نظر گویش بسیار به هم نزدیکند، اما پیش از جدایی هند و پاکستان در سال ۱۹۴۷، یک زبان بودند و هندوستانی نامیده می شدند.
هندی در هند، نپال، فیجی و نیز توسط اقلیت های قابل توجهی در فیلیپین، تایلند، بریتانیا، ایالات متحده، کانادا، امارات، سورینامی، گویان فرانسه و نیز جزیره موریس صحبت می شود. این زبان به صورت فاعل- مفعول- فعل مورد استفاده قرار می گیرد و به طور دقیق تر ۴۸۰ میلیون گویشور در دنیا دارد.
نوشتار دواناگاری از نوع نیمه هجایی است، به بیان دیگر، از صامت هایی تشکیل شده که در خود مصوت هایی دارند و می توانند با توجه به واژه های ضمیمه تغییر کنند یا حذف شوند.
واژگان هندی دارای کلماتی مشتق شده از سانسکریت، عاریت های سانسکریت، فارسی، عربی و انگلیسی است. به طور کلی واژه های فارسی و عربی غیرفنی در این زبان مانوس تر و جاافتاده تر از واژه های عاریه ای سانسکریت هستند. همچنین به دلیل تشابه ریشه ای میان دو زبان هندی –مشتق از سانسکریت- و فرانسوی –مشتق از لاتین- که هردو به خانواده زبان های هندواروپایی تعلق دارند، شباهت واژگانی زیادی میان هندی و فرانسوی وجود دارد. البته در زبان فرانسه نیز عاریه های هندی یافت می شود برای نمونه پیژامه، بنگالی، جنگل، شامپو.
در زبان هندی سیستم عددی خاص و متفاوتی از صفر تا صد وجود دارد که البته برخی عناصر آن دارای سیری قهقرایی هستند، برای نمونه می توان به عدد ۴۵ اشاره کرد: از این عدد نه می توان ۵ را کم کرد و نه ۴۰ را، نه ۲۵ و نه ۳۵ را. به بیان دیگر باید قوانین مربوط به این اعداد را به طور جداگانه و انحصاری یاد گرفت.

هند که به صورت رسمی “جمهوری هند” نامیده می شود، یکی از کشورهای جنوب آسیاست که بیشترین بخش شبه قاره هند را به خود اختصاص داده است. نام هند از واژه قدیمی فارسی “سندو” مشتق شده که همان نام رود سند در زبان سانسکریت است. در متون رسمی همچنین نام “بهارات، Bharat ” نیز برای این کشور استفاده شده که نام هندی سانسکریت متعلق به یکی از پادشاهان هند باستان است که تاریخ آن را می توان در رامایانا یافت. نام دیگر این کشور، هندوستان است که در زبان فارسی به معنای “سرزمین هندوها” ست و از دوران امپراطوری مغول مورد استفاده قرار می گرفته، البته امروز نیز هنوز در میان اغلب هندیان و در زبان رایج آنان متداول است.
هند دومین کشور پرجمعیت جهان است که پس از چین قرار دارد. این کشور از سمت غرب با پاکستان، چین و نپال، از شمال و شمال شرقی با بوتان، از شرق با بنگلادش و بیرمانی همسایه است. در اقیانوس آرام نیز هند مجاور جزایری چون جمهوری مالدیو در جنوب غربی، سریلانکا در جنوب و اندونزی در جنوب شرقی قرار دارد. هند مدعی مرزی با افغانستان در بخش شمال غربی خود نیز هست.
هند مهد باستانی ترین تمدن هاست و در میانه مهم ترین تجارت ها نیز به عنوان یک نقطه مشترک فرهنگی محسوب می شود. در این کشورچهار دین بزرگ پا به عرصه وجود گذارده اند: هندوییسم، بوداییسم، مذهب سیک و آیین جین (Jainism). هند که نزدیک به دو قرن بخش مهمی از امپراطوری بریتانیای کبیر را تشکیل می داد، در سال ۱۹۴۷ توانست استقلال خود را به دست بیاورد. در همان زمان نمایندگی های فرانسه و پرتغال در این سرزمین حاضر شدند و تنها چند سال پس از استقلال، دوباره آن را در تصرف خود گرفتند. با وجود این دوران دراز استعماری یک سوم این سرزمین را که قلمروهای سلطنتی و ارباب رعیتی تشکیل می دادند، بخش هایی مستقل به شمار می رفتند.
پس از چندین دهه که در آن پیشرفت اقتصادی نمی توانست، سرعت رشد جمعیت را دنبال کند، این کشور طی پانزده سال رشد غریبی به خود دید که بخش مهمی از این امر مدیون آغاز کنترل جمعیت و اصلاحات سال ۱۹۹۱ بود. امروز هند در کنار چین، روسیه و برزیل یکی از قدرت ها بزرگ به شمار می رود و دوازدهمین قدرت اقتصادی دنیاست.
هند نزدیک به صد قرن عمر دارد که در این مدت اقوام و تمدن های زیادی در آن زندگی کرده اند. نخستین اقوام ساکن در هند که امروز ردشان پیدا شده، به نه هزار سال پیش می رسند. پس از آن تمدنی درخشان در دره هند پا به عرصه وجود می گذارد که نقطه اوج آن را نوزده قرن پیش از میلاد مسیح تخمین می زنند. حدود شش قرن پیش از میلاد دین های بودایی و جین پا به عرصه وجود گذاردند. قرن دوازدهم پس از میلاد، محمد غوری به همراه طایفه خود از آسیای مرکزی به هند رسید. به این ترتیب، در دومین هزاره تاریخ، اغلب نواحی هندوستان، سلطنت دهلی و سپس امپراطوری مغول تحت حاکمیت یک قدرت مسلمان قرار گرفتند. پس از آن در زمان حاکمیت مغول ها، هند شکوفایی بی مانندی به خود دید. بردباری یکی از پادشاهان این سلسله در برابر گسترش دین های گوناگون در این کشور به شکوفایی زبان های اردو، فارسی و هندوستانی در هند انجامید. در زمینه هنر و معماری نیز پادشاهان مغول مروج این هنرها به شمار می رفتند و در همین دوران بود که به دستور شاه جهان از پادشاهان مغول، زیباترین اثر تاریخ معماری هند – تاج محل- به عنوان آرامگاه سوگلی او بنا شد.
قرن شانزدهم، با ورود بازرگانان فرانسوی، هلندی، انگلیسی و بریتانیایی به هند، زوال امپراطوری آن آغاز شد، چه این کشورها نخست به تقسیم سیاسی هند و سپس به مستعمره سازی آن پرداختند. در این میان بریتانیایی ها از سایر رقیبان خود پیشی گرفتند، با اینهمه بسیاری از استان های این کشور تحت حاکمیت مسلمانان باقی ماندند. اما به دنبال شورش سال ۱۸۵۷ سربازان هندی ارتش بریتانیا علیه قدرت کمپانی انگلیسی هند شرقی، دست امپراطوری مغول از این سرزمین کوتاه شد و هند تحت حاکمیت کامل امپراطوری بریتانیا قرار گرفت. پس از این شورش بود که جنبش های ملی گرای مردمی هند شکل گرفت، در سال ۱۸۸۵ حزب کنگره تشکیل و حرکت به سوی استقلال کامل آغاز شد. تاثیر این در نیمه نخست قرن بیستم افزایش یافت و ۱۵ اوت ۱۹۴۷ هند به بهای اعتصابات، دادن قربانیان پرشمار و البته تلاش های سرسختانه مدیران حزب کنگره، رییس حرکت ملی گرا و نیز لعل نهرو و مهاتما گاندی استقلال خود را بازیافت، البته این استقلال به تقسیم بخشی از این سرزمین و تولد دولتی دیگر انجامید: پاکستان سهم مسلمانان این شورش ها شد. پس از این ماجراها هند به چهار جنگ با همسایه خود پاکستان تن داد که موقعیت کشمیر علت اصلی آن ها را تشکیل می داد.
سیستم فعلی سیاسی هند جمهوری فدرال است و با جمعیت میلیاردی خود “بزرگترین دموکراسی دنیا” را تشکیل می دهد. این کشور اکنون یکی از قدرت های بزرگ است که هنوز در دنیا به خوبی شناخته نشده. سازمان ملل نیز آن را هنوز به عنوان عضو دایم شورای امنیت نمی پذیرد، قرارداد عدم تولید تجهیزات هسته ای نیز آن را به عنوان دولت دارنده سلاح هسته ای نمی شناسد. به این ترتیب هند که خود را سزاوار شناخته شدن به عنوان یک قدرت بزرگ می داند در این راه تلاش خود را به کار گرفته، برای نمونه به همراه کشورهای جی۴ (آلمان، برزیل، هند و ژاپن) درخواست کسب یک کرسی دایم در سازمان ملل را مطرح کرده است. این امر هند را براین داشته که پس از انفجار “اقیانوس آرام” در سال ۱۹۷۴ یک اسلحه خانه هسته ای بسازد.
امروز هند به عنوان یک قدرت نوظهور در قالب برنامه های گوناگون، با تمامی قدرت های بزرگ دیگر همکاری دارد: ایالات متحده، چین، کشورهای آسه آن و… به بیان دیگر هند رویکرد “نهرویی ” مبتنی بر فقرگرایی و عدم تعهد را کنار گذاشته تا وارد باشگاه قدرت های بزرگ شود.
تولید ناخالص داخلی هند در رتبه دهم جهان قرار دارد، اما از نظر قدرت خرید پس از ایالات متحده، چین و ژاپن در رتبه چهارم قرار دارد. ۲۰ درصد تولید ناخالص ملی هند را کشاورزی، ۲۸ درصد را صنایع و ۵۳ درصد را خدمات تشکیل می دهند. این کشور پس از رسیدن به استقلال رشد اقتصادی چشمگیری از خود نشان داده است. هند زمانی تمدن درخشان آسیا به شمار می رفت، همان زمان بود که در کنار چین با ۶/۲۲ درصد درآمد دنیا در ردیف نخست اقتصاد دنیا جای داشت. و این آغاز قرن هجدهم بود.
در زمینه فضایی نیز هند در سال ۲۰۰۷ موشکی حامل به فضا فرستاد که چهار ماهواره را در مدار زمین قرار داد: دو ماهواره برای هند، یک ماهواره برای اندونزی و یکی برای آرژانتین. اکنون این کشور با نه ماهواره عملیاتی به موفقیت هایی چون آموزش از راه دور و نیز شبکه پزشکی از راه دور دست یافته و هرماه سه میلیون نفر به مشترکان تلفن همراه آن افزوده می شود. جوانان سایر کشورها نیز برای تحصیل یا گذراندن دوره های کارآموزی به هند می روند. هند نخستین تولید و صادرکننده داروهای عمومی دنیا نیز هست که مرکز آن در حیدر آباد واقع شده. بر اساس برخی آمارها پیش بینی رشد اقتصادی بین سال های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ هند از چین هم فراتر رفته و در سال ۲۰۲۰ به رقیبی برای این کشور تبدیل خواهد شد.
هند ارتشی قدرتمند نیز دارد. نیروی هوایی این کشور پس از ایالات متحده، روسیه و چین در رده چهارم قرار دارد. نیروی دریایی هند نیز در سال ۲۰۰۹ مرزهای دریایی این کشور را به موانع الکتریکی تجهیز کرده تا به این ترتیب در برابر حملات مخفیانه دریایی از آن محافظت کند.
هند از نظر جمعیت شناختی پس از چین در رتبه دوم جهان بوده و نزدیک به یک میلیارد و صد میلیون نفر جمعیت دارد. ۵۶۰ میلیون نفر از مردم هند زیر ۲۵ سال سن دارند و این امر آن را به کشوری جوان تبدیل کرده است. با اینهمه با اینکه هند به فناوری کنترل جمعیت دست یافته، اما افزایش جمعیت سریعی دارد و نرخ متوسط فرزند برای هر زن ۱/۳ کودک است که این میزان در چین ۷/۱ است. تخمین زده شده هند حوالی سال ۲۰۳۵ پر جمعیت ترین کشور دنیا خواهد بود. تنها جمعیت مکملی که در فاصله سال های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۵ باید از نظر خوراک، مسکن، پوشاک و آموزش در هند تامین می شدند، برابر با تمام جمعیت استرالیا بود. این امر از رژیم سیاسی ناهماهنگ هند نشات می گیرد که برخلاف چین اثری از سیاست تک فرزندی در آن دیده نمی شود. به نظر می رسد عوامل دخیل در نرخ باروری در هند بهبود سطح زندگی و نیز سوادآموزی زنان در برخی استان هاست.
با اینهمه هند نیز مانند چین با مشکلی بزرگ روبروست: پایین بودن تعداد زنان نسبت به مردان به دلیل سقط جنین های دختر یا انداختن نوزادان دختر در سطل زباله پس از تولد و در سطح وسیع. به این ترتیب بر شمار مردان مجرد و نیز قاچاق دختران افزوده شده و نیز سنت قدیمی چندشوهری نیز در این کشور احیا شده است. همچنین پیشرفت های پزشکی که امکان تعیین جنسیت جنین را پدید آورده، به افزایش توسل به سقط انتخابی انجامیده است. این عمل در میان خانواده های شهری و طبقه متوسط هند که همواره در حال پیشرفت است، امری رایج تلقی می شود. به این ترتیب الگوی خانواده دارای یک پسر و یک دختر در این طبقه عمومیت می یابد. علت این امر نیز معمولا به سرنوشت دختران در هند نسبت داده می شود: ترک خانواده در زمان ازدواج و پیوستن به خانواده همسر، کمک به اقتصاد خانواده جدید، لزوم پرداخت جهیزیه از طرف خانواده دختر به خانواده پسر که گاه حالات افراطی به خود می گیرد و به ورشکستگی خانواده دختر می انجامد! به این ترتیب اغلب در مطبوعات هند اخباری مبنی بر کشتن تازه عروس ها به دست خانواده داماد به چاپ می رسد که در عدم توانایی پرداخت جهیزیه از سوی خانواده عروس ریشه دارد. بر اساس آمار رسمی، در سال ۲۰۰۶ در هر ۷۷ دقیقه یک مورد از این دست به پلیس گزارش شده است.
از نظر فرهنگی، هند مهد چندگرایی و همزیستی فرهنگ های گوناگون است و این گوناگونی در زبان، رسوم، لباس ها و معماری و… دیده می شود. این چندگرایی حاصل هجومات و تصرفات امپراطوری ها و تمدن های گوناگون و نیز استعمار این کشور است که تاریخی ناهمگون برای آن رقم زده اند. ادبیات هند نیز ادبیاتی باستانی است که ابتدا در شکل گفتاری و سپس نوشتاری پدیدار شد. ادبیات دینی این کشور به زبان سانسکریت بوده و با آثاری چون ودا(Veda)، رامایانا و مهابهارت جایگاهی مهم در فرهنگ این کشور به خود اختصاص داده است. حتی نسخه های تخیلی، تئاتری و سینمایی برگرفته از این آثار نیز ساخته شده اند. ادبیات مهم دیگر هند “ادبیات سانگام” به زبان تامول متعلق به تامیل نادو – سرزمین جنوب شرقی هند- است که این نیز ادبیاتی کهن را تشکیل می دهد. سانسکریت و تامول زبان هایی خاص نخبگان هستند که تنها گروهی بسیار معدود و فرهیخته به آن ها اشراف دارند. ادبیات بومی هند به زبان هایی چون هندوستانی، بنگالی یا اردو از قرن دهم رو به پیشرفت گذاردند. از تاثیرات دوران استعمار بریتانیایی هند تسلط نویسندگان هندی عصرجدید بر زبان انگلیسی است.
جنبش ادبی پس از استعماری، در کشورهای غربی و جهان سوم، شوقی برای کندن از اشکال نخبه گرا پدید آورد. هند نیز از این روند دور نماند و اقلیت هایی که پیشتر خود را از شایستگی آفرینش های هنری و فرهنگی دور می دیدند، به ادبیات روی آوردند.
صنعت سینمایی هند پربارترین سینمای دنیاست که این امر را باید مرهون بالی وود دانست. پایگاه های سینمایی هند در بمبئی، کلکته، مادراس و کرالا واقع شده اند. سینما یکی از سرگرمی های هندوها از هر سن، کاست، جنس، ریشه اجتماعی، جغرافیایی و… است. این امر به ایجاد ارتباط گرم مردمی با هنرپیشگان و بهره مندی اینان از پست های دولتی می انجامد.
هند مهد دین های گوناگون است که مهم ترین آن ها هندوییسم و اسلام هستند. آیین های جین, سیک ، زرتشتی، بودایی، یهودیت و مسیحیت را نیز باید به آن ها افزود. در جریان سال های اخیر به دنبال ورود مکاتب بودایی از ژاپن به هند، طبقه نخبه و متوسط به این دین روی می آورند. همچنین دین های وابسته به طبیعت از جمله جان گرایی نیز در میان طوایف مرکزی هند بسیار پرطرفدارند. پس از سال ۱۹۴۷ جابجایی اجباری مردم میان هند و پاکستان به نزاع های خشونت باری میان اجتماعات هندویی و مسلمان انجامید که بر اساس برخی آمار یک میلیون کشته بر جای گذاشت. در سال ۱۹۸۴ پس از ترور ایندیرا گاندی این برنامه دامن اجتماعات سیک را هم گرفت. به این ترتیب هند تا امروز شاهد حملات فراوان تروریستی و نزاع میان اجتماعات گوناگون دینی بوده است.
خانواده در هند جایگاهی خاص و والا دارد، گواینکه در محیط های شهری و حتی روستایی الگوی خانواده به دلایل گوناگون تغییر کرده: مهاجرت، جهانی شدن، دگرگون شدن ارزش های اخلاقی و… با اینهمه خانواده گسترده هنوز در مناطق روستایی، شهرهای کوچک و گاه در میان خانواده های ثروتمند شهرهای بزرگ بسیار به چشم می خورد. به این ترتیب گاه می توان بیش از بیست نفر را زیر یک سقف یافت. در این میان مراقبت از سالمندان خانواده بر عهده تمامی افراد حاضر است. از سوی دیگر آنان نیز در امور منزل هرقدر کوچک هم که باشد به سایرین کمک می کنند.