واژه فارسی نشانه به عنوان معادل انتخاب شده برای دو مفهوم متفاوت در حوزه طراحی شهری، امروزه یکی از آشناترین واژگان کلیدی این دانش به حساب می‌آید. مفهوم اول ، نشانه از دیدگاه کوین لینچ است، معادل با واژه انگلیسی land mark . استفاده از این واژه در ادبیات طراحی شهری ، نسبت به آن چه که نشانه شناسی نشانه میداند، بیشتر متداول و مسبوق به سابقه است. نشانه در دانش نشانه شناسی نوین با معادل انگلیسی sign ،اگر چه بدوا در دانش زبانشناسی بازشناسی شده و مورد مطالعه قرار گرفته است، اما به لحاظ کاربرد مفهومی خود ،پس از زبان به نظامهای نشانه‌ای دیگر چون تاتر و سینما، موسیقی، عکاسی و اخیرا معماری و طراحی شهری تسری یافته و مورد بحث و بررسی واقع شده است. این مقاله سعی بر آن دارد تا با مروری بر روی مفهوم نشانه از دیدگاه لینچ که ذاتا متعلق به فضای شهری و دانش های مرتبط با آن است و از سوی دیگر با بررسی مفهوم نوپای نشانه برگرفته از رویکرد نشانه شناسانه به شهر به عنوان یک نظام نشانه‌ای، مرزهای میان این دو مفهوم را که در زبان فارسی معادل یکسانی برای آنها برگزیده شده است، تدقیق کند.
نشانه LAND MARK
نوشته‌های مرتبط
کوین لینچ، شهرساز معروف امریکایی، در سال ۱۹۶۰ با مطالعه ای که در مورد سه شهر بوستون، لوس آنجلس و جرسی سیتی انجام داد، به نتایجی دست یافت که نشان می‌داد، مردم شهر را از طریق عناصر مشخصی که تصور ذهنی آنان را نسبت به شهر شکل میدهد، میشناسند. لینچ با تجزیه و تحلیل برداشتها و انجام مطالعات خود، بیان کرد که مردم در جهت خوانایی، به خاطر سپردن شهر، جهت یابی و آدرس دهی و نظایر این از عناصری کمک میگیرند. این عناصر توسط لینچ به ۵ دسته عمده ، گره، لبه، راه، نشانه، محله تقسیم شدند. این ها عناصری هستند که مردم به کمک آنها در ذهن خود، سامان فضایی مکان و آن چه را که در آن می‌گذرد، درک میکنند.
یکی از عناصری که در دسته بندی ۵ عنصری لینچ به آن اشاره شد، نشانه landmark است. نشانه امروزه در تشکیل و بازخوانی تصاویر ذهنی مردم، به عنوان یکی از عناصر اصلی نقش کلیدی را ایفا میکند. مفهوم نشانه در دیدگاه لینچ نقاط و کانونهایی خاص هستند که مردم به آنها ارجاع میدهند. این است که نشانه مکانی را معرفی میکندکه برای مردم از بیرون تجربه میشود و تنها به جهت ارجاع و اشاره از آن استفاده میکنند. نشانه میتواند به دلیل فرم خاص، کاربری، فعالیت یا هر جنبه ثبت پذیر دیگری در ذهن مردم و کاربران فضا تثبیت شده و از آن به عنوان یک نقطه ارجاع و ادرس دادنی استفاده شود.
نشانه میتواند در مقیاسهای متفاوتی از شهر مطرح باشد. به عنوان مثال برج میلاد، نشانه ای در مقیاس شهر تهران است. مردم با استفاده از آن در پرسپکتیو دیدشان ، میتوانند جهت و موقعیت خود را در شهر تشخیص دهند. در مقایسه با نشانه های کلان شهری، دسته ای از نشانه ها در مقیاسهای خردتر ، همچون محلات ، نقش نشانه ای دارند. برای مثال میتوان از یک ساختمان خاص محلی، که دارای فرمی متفاوت و خاص یا یک ساختمان عمومی با کاربری خاص مانند بیمارستان، مسجد، … نام برد. در این مقیاس، افراد محلی، برای آدرس دهی به یکدیگر و بعضا افراد نا اشنا با محل، از این نشانه ها کمک میگیرند و سعی در شفاف سازی مسیر با اشاره و استفاده از ویژگیهای شاخص آن نشانه دارند. باید توجه کرد که نشانه ها از هر مقیاسی که باشند، الزاما کالبدی و فیزیکی نیستند و می توانند ریشه در کاربری، خاطرات و ابعاد غیر فیزیکی مکان داشته باشند.
نشانه ای که توسط لینچ مطرح می شود، موضوعی برای خوانایی و آدرس پذیری مکان است. این نشانه چه از جنس فیزیکی و غیر فیزیکی نقشی مرتبط با استفاده مردم از مکان دارد. این بدان معناست که مردم ، شهر و فضای شهری را ،به کمک نشانه‌ها به عنوان یکی از عناصر تصویر ذهنی ،تصویر و در ذهن ثبت میکنند.
نشانه SIGN
استفاده از نشانه و صحبت پیرامون آن ، به صورت یک مفهوم ،اگر چه پیشینه ای بس طولانی در طول تاریخ زندگی بشری داشته است، اما رویکرد نوین به آن در سالهای اخر قرن نوزده توسط دو اندیشمند به صورت همزمان اما مجزا و هر یک بی خبر از دیدگاههای دیگری شکل گرفته و منجر به بازشناسی، تعریف و ارائه مبانی مدونی برای این دانش بوده است.
مونژن فردینان دو سوسور، زبان شناس سوئیسی از نخستین بنیانگذاران دانش نوین نشانه شناسی از یک سو و چارلز سندرس پیرس، فیلسوف و منطق دان آمریکایی از سوی دیگر ، اولین مدلهای تدوین شده برای نشانه در رویکرد نشانه شناسی را معرفی کرده‌اند. راه نشانه شناسی نوین پس از این دو اندیشمند، توسط دیگرانی در زبان شناسی گسترش و سپس به حوزه های دیگری چون موسیقی ، تاتر ، سینما، عکاسی ، نقاشی و گرافیک و … تسری یافت.
در یک نگاه کلی باید گفت، نشانه شناسی رویکردی به موضوع معنا و تفسیر است. این رویکرد، از نشانه به عنوان عنصر و بنیاد خود، در جهت شناخت و دریافت این موضوع که ما چگونه جهان پیرامون خود را معنی، تفسیر و تاویل میکنیم، بهره جسته است. در واقع نشانه به عنوان بنیادی‌ترین مفهوم نشانه شناسی، الگوی معنا و انتقال پیام در این دانش است.
بر اساس آن چه که پیرس در تعریف نشانه می‌گوید، نشانه هر چیزی است که بر چیز دیگری اشاره میکند . بر این اساس میتوان گفت کارکرد یک نشانه ،انتقال پیام است. موضوع نشانه شناسی، بررسی رابطه ای است که میان آن دو چیز به عنوان رابطه دلالت شکل میگیرد. این رابطه دو سر دارد، دال: چیزی که ارجاع میدهد ، مدلول چیزی که به آن ارجاع داده میشود.
در نظام نشانه‌ای زبان هر نام یا کلمه ،یک نشانه است، زیرا بر چیزی غیر از خود دلالت میکند. مثلا واژه میز، با سه حرف م، ی ، ز، اگر چه در ذات خود دارای معنی میز به عنوان شی ای که در تصور ما قرار دارد، نیست، اما به صورت قراردادی برای اشاره کردن به یک مفهوم یا چیزی جدای از موجودیت خود انتخاب شده است. همینطور است نام های افراد ،اشیا و …
سوسور در ارائه منظور و مفهوم خود از نشانه الگویی ارائه کرده است. در الگوی سوسوری از نشانه، به وجود یک دال و یک مدلول که در ترکیب جدایی ناپذیری چون دو روی سکه با یکدیگر قرار دارند اشاره میشود. دال یا تصور صوتی همان چیزی است که برای اشاره به چیز دیگر انتخاب شده است و مدلول همان تصور مفهومی که نشانه به آن ارجاع میدهد.
ادامه مطلب در فایل ضمیمه
