کتابخانه درفرانسه

ترجمه ی سعیده بوغیری – گروه بین المللی و ترجمه

تصویر: کتابخانه سوربن

در قرون وسطا، کتابخانه های سرزمین “گل”- فرانسه کنونی- در کنترل کشیش ها و کلیسا قرار داشت و در آن ها کتاب هایی مانند کتاب مقدس و کتاب های دعا نگهداری می شد، البته در کنار آن ها اسناد مربوط به فرهنگ باستانی این نواحی نیز یافت می شد. سپس کتابخانه های صومعه ها به منظور غنی سازی کتابخانه های محلی کلیسایی وارد عمل شده و دست نوشته های موجود را به همراه آثار جدیدتر به آنجا انتقال دادند.

در قرن دوازدهم، همزمان با پیدایش نخستین دانشگاه ها، این مراکز به کتابخانه هایی مجهز شدند که دانش موجود در زمینه های گوناگون در آن ها جمع آوری شده بود. “کالج” هایی که درکنار دانشگاه ها پدید آمدند، دارای کتابخانه بودند.

به رغم هزینه بالای دست نوشته ها، بدنه های غیرکلیسایی مانند پادشاهان و شاهزادگان نیز به نوبه خود و با چشم اندازی کتاب دوستانه به سمت جمع آوری کتاب و ساخت کتابخانه روی آوردند. در همین دسته می توان از “کتابخانه شارل چهارم” نام برد که بعدها به “کتابخانه ملی فرانسه” تبدیل شد.

در زمان رنسانس و با گسترش انسان گرایی و به خصوص با اختراع صنعت چاپ در پایان قرن پانزدهم، گسترش کتابخانه ها از جمله کتابخانه های شخصی تسهیل شد. البته بعدها در پایان قرن شانزدهم همین کتابخانه های شخصی به پیروی ازالگوی ایتالیایی “نفع رسانی عمومی” به آرامی بر روی عموم گشوده شد. نخستین کتابخانه عمومی پاریس “کتابخانه مازارین” (Bibliothèque Mazarine) بود که درسال ۱۶۴۳ متولد شد. این حرکت در قرن هجدهم در شهرهای بزرگ نیز ادامه یافت، به طوری که کتابخانه های فعلی فرانسه، اغلب کتابخانه های شخصی قدیمی بوده اند که از سوی مالکان خود هبه یا بخشیده شده اند. از این دست می توان از کتابخانه مژان (Méjanes) در اکس آن پروانس نام برد.

انقلاب ۱۷۸۹فرانسه با توقیف دارایی های قلمرو کشیشان، اصیل زادگان مهاجر و برخی ارگان های علمی مانند دانشگاه ها و مراکز آکادمیک، جهشی بزرگ در دنیای کتابخانه های این کشور پدید آورد. این کتاب ها به منظور غنای کتابخانه های موجود و تسهیل خلق کتابخانه های شهرداری ها به کار گرفته شد.
در قرن نوزدهم نیز گسترش کتابخانه های عمومی و مردمی رونق گرفت. در این میان می توان از الکساندر واتمار (Alexandre Vattemare) نام برد که موسس نخستین نظام بین المللی دادوستد فرهنگی و مشوق ایجاد کتابخانه های مردمی بود.
در قرن بیستم، به همت اوژن مورل (Eugène Morel)، کتابخانه ها جهشی واقعی به خود دیدند. این جهش به خصوص در قالب بهبود فهرست و دسته بندی منابع موجود رخ نمود. پس از آن دسترسی آزاد به مجموعه ها در سالن قرائتخانه ممکن شد که این امر ابتدا از کتابخانه های کودکان و بعد در بخش بزرگسالان کتابخانه های عمومی و سپس در کتابخانه های دانشگاهی صورت گرفت.
از سال های دهه ۱۹۲۰ کتابخانه های شهرداری ها رفته رفته بر تنوع فعالیت های خود افزودند و به برگزاری نمایشگاه ها، مراسم کتابخوانی، کنفرانس ها و سمینارهای تخصصی و … همت گماردند. حرفه ای شدن پرسنل نیز به لطف ایجاد دوره های تخصصی ممکن شد.
در سال ۱۹۴۵ تصمیم به ایجاد کتابخانه های مرکزی امانی گرفته شد که هدف از این کار دسترسی به کتاب در شهرهای کوچک و دهستان ها بود. در سال های دهه ۱۹۷۰به دنبال افزایش میزان داوطلبان تحصیلات عالیه، بهبود سیاست های فرهنگی دولت و مجموعه های محلی، گسترش کتابخانه های عمومی بازهم رونق بیشتری گرفت. در این دوران همچنین به ساختن ساختمان هایی تخصصی و گاه در مساحتی بسیار بالا مانند کتابخانه لاپاردیو (La Part-Dieu) در شهر لیون همت گمارده شد.
سیستم اطلاع رسانی رایانه ای از سال های دهه ۱۹۵۰ از کتابخانه های دانشگاهی آغاز شد. البته این روند در ابتدا اندکی کند بود، در واقع می توان گفت این سیستم در سال های دهه ۱۹۸۰ و حتی ۱۹۹۰ جان گرفت.
با آنکه کتابخانه های عمومی و دانشگاهی با حمایت مجموعه های محلی و دانشگاهی به حیات خود ادامه می دهند اما دولت در کارکرد کتابخانه ها نقشی سنتی و طولانی دارد.
وزرات فرهنگ نیز در قالب برنامه های خاص خود به حمایت فنی و گاه مالی از کتابخانه های عمومی می پردازد. مرکز ملی کتاب فرانسه نیز که تحت قیمومیت همین وزارتخانه قرار دارد به گسترش مجموعه های کتابخانه ای کمک می کند.
وزرات آموزش عالی و پژوهش نیز در قالب اطلاع رسانی علمی و فنی و شبکه اسناد خود نقشی مشابه برای کتابخانه های دانشگاهی ایفا می کند.
نیز می توان از نهاد بازرسی عمومی کتابخانه ها نام برد که مسوول کنترل کتابخانه های عمومی و دانشگاهی و انجام ماموریت های مطالعاتی و مشاوره ای است.
کتابخانه های فرانسه را می توان به دسته های زیر تقسیم کرد:
– کتابخانه ملی
– کتابخانه های عمومی: کتابخانه عمومی اطلاعاتی، کتابخانه های وابسته به شهرداری یا بین دهستانی، کتابخانه های امانی بخش های شهرستان ها
– کتابخانه های آموزشی: کتابخانه های دانشگاهی، کتابخانه های پژوهشی وابسته به مراکز پژوهشی، کتابخانه های دبیرستانی و کالج ها که در قالب مرکز اسناد و اطلاعات جای می گیرند، کتابخانه های مدارس و مهدکودک ها.
– کتاب خانه های رده (شبکه) سوم: که به سایر کتابخانه ها اطلاق می شود.

پرسنل کتابخانه های فرانسوی را نیز می توان به سه دسته تقسیم کرد: پرسنل بخش کارشناسی و طراحی و کادر، پرسنل فنی و پرسنل اجرایی. البته کتابخانه های کوچک و اکثر کتابخانه های رده سوم توسط خیرین اداره می شوند. اغلب کارمندان کتابخانه های فرانسه را زنان تشکیل می دهند. در واقع در مقایسه با میزان کارمندان زن دولتی، این نرخ در میان بدنه کتابخانه ای از ۶۸ % می گذرد.

منبع :ویکی پدیا