مفهوم هویت از دیدگاه شهرسازی و معماری دو بخش مکمل یک دیگر مطرح می شود،اول ایجاد خاطره و تداعی در شخص،و دوم ، تمایز و استقلال از شخص . [۱] اگر مفاهیم ایجاد خاطره و تداعی ، تمایز و استقلال را دو بخش اصلی مفهوم هویت در شهر بپذیریم هویت شهر بستگی به میزان خاطره انگیزی یک شهر و تفاوت های یک شهر با شهر دیگر دارد. متفاوت بودن یک شهر از شهر دیگر نیاز مند عوامل مختلفی می باشد ، عواملی چون طراحی و شکل شهر ،آثار معماری و تاریخی،کالبد شهر ،منظر شهری،جغرافیا و طبیعت ، تاریخ و دلایل شکل گیری شهر، فرهنگ ،دین و زبان و نژاد های ساکن در شهر،کارکرد اقصادی و سیاسی شهر و… موجب تفاوت شهر ها از همدیگر می باشد ،تفاوت های میان شهر ها سبب هویت بخشی شهرها است .
هویت و شخصیت شهر زمانی معنا پیدا می کند که شاخص های خاص شهر نمود یابند. شاخص هایی که ریشه در مکان و زمان دارند و با سنت ،عقاید و بطور کلی با دانش و فرهنگ آن جامعه پیوسته اند [۲] عموما بدلیل وجود دینامیک های درونی خود شهر همانند انسان تعریف کننده گان هویت شهری شهر را دارای هویت می دانند . زمانی که از هویت یک شهر سخن می گوییم از مجموعه ارزشهایی که ساکنان شهر در آن قرار گرفته اند و از آرمانگرایی که بر شهر تحمیل شده سخن می گوییم. [۳] در شناخت هویت شهری باید هر دوسویه عینی آن یعنی شهر ،ساختار و کالبد شهری ،کارکرد اقتصادی آن ،فضا های عمومی و غیره و نیز عامل ذهنی گروههای اجتماعی ساکن،سطح ادراک و شعور اجتماعی و توقعات و مطالبات آنها ،وضعیت شهروندی ،گروههای همگن و نظایر آن مورد بررسی و مطالعه قرار گیرند [۴]
نوشته‌های مرتبط
یکی از مهمترین شاخص های هویت شهری کالبد و بافت شهر می باشد، کالبد و بافت شهری از عوامل مهم در تفاوت های عمده شهر ها از همدیگر می باشد. کالبد شهری از مهمترین عناصر منظر شهری می باشد که بعد بصری شهر را شکل می دهد.
هویت شهری زمانی معنی دار خواهد بود که تبلور عینی در فیزیک شهر داشته و در واقع کالبد بیرونی و فیزیک شهر نمادی از هویت شهری باشد . بافت کالبدی و ساختار مکانی-فضایی شهر ها یکی از مهمترین ابعادهویتی شهرها را شکل می دهد، زیرا شکل گیری بافت کالبدی شهری متاثر از اندیشه ها ،باورها، فعالیت ها و سطح فرهنگ جامعه است. از این رو شناخت این بخش از شهرها میتواند به شناخت بیشتر سایر ابعاد اجتماعی ، اقتصادی و فرهنگی نیز بیانجامد. واقعیت آن است که بافت کالبدی امکان بازشناسی هویت شهری را به صورت بصری فراهم و به همین دلیل از میان سایر ابعاد هویتی اهمیت بیشتری دارد. [۵]
کالبد شهر نشانی از سیر تکامل شهری است ، اهمیت بعد ساختاری و کالبدی شهر در هویت شهر را می توان از چند وجه بررسی کرد :
الف )بافت تاریخی و قدیمی ، بافت تاریخی و بافت قدیمی شهر با جای دادن آثار تاریخی و معماری در خود و وقوع اتفاقات و حوادث مهم تاریخی در آنجا یکی از مهمترین عناصر تشکیل دهنده هویت شهر هاست ، تاریخی بودن خود به تنهایی می تواند عنصر هویت بخش یک شهر باشد پس آثار تاریخی و بافت های تاریخی بعنوان جلوه تاریخ شهر اهمیت بسیاری در هویت شهری دارند.
ب) بافت جدید شهر ، بافت جدید شهرها نشان دهنده سیر پیشرفت و توسعه شهر ها می باشد ،مصالح بکار رفته در آثار ساخته شده ، طراحی و شکل شهر ، پارک ها و پارکینگ ها و بیمارستان ها ،مراکز خرید و تفریحی و…. همگی نشانگر تاریخ معاصر و مدرن شدن شهر هاست.
ج) بافت های فرسوده و حومه شهر ، بافت های فرسوده شهری که اغلب در کنار بافت ها تاریخی و مرکزی شهر ها و صنایع و یا در حومه شهر ها تشکیل می شوند نتیجه حرکات اجتماعی درون شهر است ، بافت های فرسوده شهری نتیجه فقر شهری،مهاجرت و نابرابری های اجتماعی شهرها است .
کالبد و بافت شهری نتیجه مکانی شدن نابرابری های طبقاتی و اجتماعی است ،این امر نشاندهنده تاثیرات هویت اجتماعی – فرهنگی و اقتصادی شهر بر کالبد شهری است. هویت کالبد و هویت اجتماعی و فرهنگی جامعه به طور متقابل بر هم تاثیر می گذارند.هویت کالبد در یک شهر علاوه بر اینکه از سویی بخش مهمی از هویت شهری را شکل می دهد از سوی دیگر در ارتباط با حیات اجتماعی و فرهنگی آن شهر اطلاعاتی بدست می دهد . پرباری ارزش های شکل دهنده هویت کالبد نشان دهنده پر باری حیات اجتماعی و فرهنگی در شهر است. بخاطر اینکه هویت مشترک، بناهای اجتماعی است که به واسطه ی مکانی شدن حیات اجتماعی تشکیل شده است. [۶]
منابع
[۱] محمد کمیلی ، شناخت هویت شهری بندرعباس، مجله صفه،شماره ۴۶.
[۲] صدیقه لطفی ،عبدالحمید محمدی، بررسی ارتباط نمادهای شهری با هویت شهر(مطالعه موردی شهر گنبدکاووس) ، فصلنامه علمی-پژوهشی جغرافیا (برنامه ریزی منطقه ای)سال دوم،شماره ۲ بهار ۱۳۹۱ صفحه ۶۱- ۷۰
[۳] Kaypak ,Ş.(۲۰۱۰). Antakya’nın Kent Kimliği Açısından İrdelenmesi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,7(14),373-392.
[۴] محمد محمدزاده، بررسی و تحلیل مولفه های هویت شهری و رابطه آن با میزان تعلق مکانی ساکنین شهرهای جدید (مطالعه ی موردی : شهر گلبهار) حمید رضا وارثی،مهدی عامل بافنده ، مجله پژوهش وبرنامه ریزی شهری،سال اول،شماره دوم،پاییز ۸۹،۱۷-۳۷ .
[۵] سید علیرضا نوفل-پایین کلبادی، محمدرضا پورجعفر ،”بررسی و ارزیابی شاخص های موثر در هویت شهر(نمونه موردی محله جلفا شهر اصفهان) ،آرمانشهر،شماره ۳، پاییز ۸۸″.
[۶] Kaypak ,Ş.(۲۰۱۰). Antakya’nın Kent Kimliği Açısından İrdelenmesi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,7(14),373-392.
