ژیژک در ایران

در این مقاله به آثار منتشر شده اسلاوی ژیژک در ایران خواهیم پرداخت.

تنها مقاله ی علمی – پژوهشی که در رابطه ی با فلسفه سیاسی اسلاوی ژیژک منتشر شده است، مقاله ی اسلاوی ژیژک و امریکایی شدن زیست جهان ما نوشته دکتر مسعود کوثری و دکتر سید محمود نجاتی حسینی است که در نشریه رهیافت های سیاسی و بین المللی منتشر شده و در آن به اندیشه های انتقادی اسلاوی ژیژک، درباره امریکایی شدن زیست جهان ما می پردازد و نشان می دهد که چگونه رسانه های جمعی، رابطه ی مردم و سیاستمداران و روشنفکران را با امر واقعی، یعنی وضعیت سرمایه داری لیبرال و مازادهای آن، نظیر بنیادگرایی و تروریسم گسسته اند.

از نظر تاریخی اولین مقاله منتشر شده از اسلاوی ژیژک به ۲۶ بهمن ۱۳۸۱ بر می گردد که در روزنامه همشهری محمد رضا ارشاد به ترجمه گفتگوی توماس دایشمن و سابین ریل با اسلاوی ژیژک پرداخت. این گفتگو حول محور فلسفه و روانکاوی می چرخد.

اولین تلاش ها به صورت جدی در ترجمه ی آثار ژیژک با انتشار مجله ی ارغنون آغاز شد و در سال ۱۳۸۳ در سه جلد آن با عناوین: فرهنگ و زندگی روزمره (۱)، روانکاوی (۲) و نظریه فیلم به ترجمه ی آثار ژیژک در حوزه های مورد اشاره پرداخته شد.

در همان سال کتاب اکران اندیشه که در بر گیرنده ی فصل هایی در فلسفه ی سینما بود که به نسخه بازنگری شده پایان نامه کارشناسی ارشد پیام یزدانجو در رشته سینما دانشگاه هنر اختصاص داشت و در آخرین بخش خود به اسلاوی ژیژک و مقاله ی بوته های لذت می پرداخت.

یک سال بعد و با انتشار کتاب رخداد که گزیده ای از مقاله های اسلاوی ژیژک در حوزه های نظریه، سیاست و دین را شامل می شد، نوشته های وی در قالب کتاب به فارسی ترجمه شد. در مقاله های نظری که قسمت اول کتاب را تشکیل می دهند، شاهد تعلق ژیژک به دو سنت نظری ایده آلیسم آلمانی و روانکاوی هستیم. بخش دوم مقاله های ژیژک در این کتاب را تاملات نظری در باب سیاست رادیکال و مقاله های سیاسی در مورد رخدادهای متاخر مانند جنگ بالکان، حادثه یازده سپتامبر و … تشکیل می دهند. دسته سوم مقاله ها نیز درباره مسحیت اند.
کتاب اسلاوُی ژیژک نوشته تونی مایرس و ترجمه فتاح محمدی، بر نظریه های ژیژک در خصوص سوژه، که یکی از مهم ترین پیشنهادهای ژیژک در نظریه انتقادی است، متمرکز است. در این کتاب اندیشه های ژیژک به صورتی نظام مند توسط مایرس مرتب شده است.
به برهوت حقیقت خوش آمدید عنوان کتابی است از اسلاوی ژیژک ترجمه فتاح محمدی که حاوی دیدگاه ها و بحث های مختلفی است در عرصه ی سیاست به ویژه تحولات و وقایع جهان امروز، از جمله حادثه یازدهم سپتامبر، ظهور تروریسم و گروه القاعده، مداخله ی آمریکا در خاورمیانه و مناطق دیگر، که بر اساس فلسفه سیاسی معاصر و با دیدگاه انتقادی نگاشته شده است.
از مجموعه اندیشه گران انتقادی، کتاب اسلاوی ژیژک نوشته تونی مایرز و ترجمه احسان نوروزی به بررسی سوژه در قالب های پسا مدرن، ایدئولوژیک، جنسیتی و قومی از منظر ژیژک پرداخته است که تلاش می کند حقیقت هایی را که در متن زندگی و روابط اجتماعی ناخوانا می شوند، مرئی کند و با بیان این حقیقت ها شوق تفکر درباره مسائل مهم روزگار ما را بیدار می کند.
آنچه همیشه می خواستید درباره لکان بدانید اما می ترسیدید از هیچکاک بپرسید عنوان کتابی است ویراسته ژیژک همراه با سه مقاله از وی درباره روان کاوی فیلم های آلفرد هیچکاک. روش تفکر ژیژک در این کتاب دیالکتیکی است و فیلم های هیچکاک را در سه دوره ی رئالیسم، مدرنیسم و پست مدرنیسم مورد بررسی قرار می دهد. آثار سینمایی ژیژک، همچون آثار فلسفی او، سیاسی اند. در این کتاب ژیژک سوژه دکارتی را در هیچکاک جست و جو می کند چرا که هیچکاک با تکرار فرم های داستانی، بستار روایی را عیان می سازد و این بستار روایی است که می تواند نقش ایدئولوژی را در یک متن فهرست کند. بنا بر نظر ژیژک در این کتاب، ایدئولوژی با نامرئی کردن ضرورت ساختاری نهفته در رابطه خیر و قانون، این توهم را به وجود می آورد که ما در انتخاب آزادیم. از منظر ژیژک، بزرگترین خطر هم همین است که با ارائه مفهوم انتخاب آزاد، جبر نظم نمادین ایدئولوژیک را نادیده می گیرند.
کتاب هنر امر متعالی مبتذل نوشته اسلاووی ژیژک و ترجمه مازیار اسلامی درباره ی فیلم بزرگراه گمشده ی دیوید لینچ است که در آن ژیژک از چارچوب نظریه فیلم فراتر رفته و در اخلاق و سیاست کند و کاو می کند. ژیژک کتاب هنر امر متعالی مبتذل را با این جمله از لنین آغاز می کند که از ذکاوت دشمنان با هوش می توانیم به ضعف های اساسی مان بصیرتی کامل پیدا کنیم. دلمشغولی های عمده ژیژک در این کتاب، بر سر لذایذ مکشوف ناشده لنین است. کسی که از نظر ژیژک در حقش اجحاف شده است. تفسیری که ژیژک در کتاب هنر امر متعالی مبتذل از فیلم بزرگراه گمشده دیوید لینچ ارائه می دهد، نوعی فرا روی از خیال پردازی ایدئولوژیکی است که جامعه کاپیتالیستی معاصر را اشباع کرده است.
لاکان – هیچکاک عنوان کتاب دیگر ویراسته ی اسلاوی ژیژک است که مازیار اسلامی ویراستار فارسی آن است. این کتاب مجموعه ای از تحلیل ها و تفسیرهای گروهی از متفکران و نظریه پردازان مکتب اسلوونی به همراه منتقدان نسل سوم که گرایش لاکانی را در نقد فیلم دنبال می کنند، است.
کتاب سینما که توسط مازیار اسلامی گردآوری و ویرایش شده است، مقاله ای از اسلاوی ژیژک را در بر دارد با عنوان کلیت و استثنای آن: در نقد پست تئوری که توسط صالح نجفی ترجمه شده است. در این مقاله گرایش پست تئوری به کار حرفه ای محض بر اثر میل مفرط به کناره گیری از عرصه سیاست اشاره دارد.
کتاب گشودن فضای فلسفه نوشته گلین دالی در بر گیرنده ی پنج گفت و گو با اسلاوی ژیژک و ترجمه مجتبا گل محمدی با پیش کشیدن موضوع های متنوع در حوزه ی فلسفه، روان کاوی، سیاست و فرهنگ سعی دارد از خلال گفت و گو با ژیژک، گشایشی باشد برای ورود به اندیشه های او. کتاب مشتمل بر فصول زیر است: گشودن فضای فلسفه، جنون عقل، سوژه های مدرنیته، مدارا و مدارا ناپذیر و معجزه ها رخ می دهند.
قانون و خشونت عنوان کتاب دیگری است که در آن مقاله وجه وقیح حقوق بشر نوشته اسلاوی ژیژک و ترجمه مازیار اسلامی آمده است. سیاست در این کتاب اساساً شکاف یا کنش بر سازنده ی نهفته در درون خشونت و قانون فرض گرفته شده است.
کتاب وحشت از اشک های واقعی ترجمه فتاح محمدی از روی مجموعه ای از درس گفتارهایی برآمده است که اسلاوی ژیژک ارائه کرده است. این کتاب به بحث مربوط به مابعد نظریه و شناخت گرایی از طریق بررسی فیلم های کریستف کیلوفسکی بر بنیان مبارزه و آگاهی طبقاتی می پردازد. به طور مثال در بخش اول این کتاب تحت عنوان امرکلی: بار دیگر دوخت، از طریق گفت و گوی انتقادی با ما بعد نظریه ی شناخت گرا تلاش می شود نشان داده شود چگونه آثار کیسلوفسکی، پایگاه مبارزه ی طبقاتی در هنر می باشند. هدف ژیژک در کتاب وحشت از اشک های واقعی این است که به آثار کیسلوفسکی رجوع کند تا به کار و نظریه بپردازد.
کژ نگریستن عنوان کتاب اسلاوی ژیژک ترجمه مازیار اسلامی و صالح نجفی است. ژیژک در این کتاب می کوشد ساحت امر واقعی لاکانی را بپروراند و در این بین سه رهیافت تازه درباره هیچکاک را پیش می کشد و هم چنین از نظریه متاخر لاکان بهره می گیرد تا نتیجه گیری هایی چند در خصوص ایدئولوژی و سیاست عرضه کند. سپس راه تازه ای برای مفهوم سازی درباره ی گسست میان مدرنیسم و پست مدرنیسم پیشنهاد می کند. کتاب با تحلیلی از پارادوکس های درونی مفهوم دموکراسی به پایان می رسد.
کتاب در ستایش پوپولیسم دیالوگ ارنستو لاکلائو و اسلاوی ژیژک ترجمه محمد ایزدی و عباس ارض پیما از نقد ژیژک به کتاب عقل پوپولیستی آغاز می شود. علیه وسوسه پوپولیستی و جالب بود … مقاله های ژیژک را در این کتاب تشکیل می دهند.
کتاب دیگر منتشر شده که در آن مقاله ای از اسلاوی ژیژک منتشر شده است، ایدئولوژی نولیبرال نام دارد. ژیژک در مقاله مقاومت تسلیم است، به نقد مبانی فکری نولیبرالیسم به عنوان ایدئولوژی ای تقلیل گرا می پردازد و معتقد است این ایدئولوژی در پی فرو کاستن بازدهی اقتصادی به سودآوری مالی است. گردآوری و ترجمه مقاله ها به عهده پرویز صداقت است.
«عینیت ایدئولوژی» کتاب دیگری است از اسلاوی ژیژک که در ایران منتشر شده است. این کتاب، نخستین کتابی است که ژیژک به انگلیسی منتشر کرده است و در عین حال نقش ماتریسی را دارد که آثار ژیژک همگی به نحوی از آن ریشه گرفته اند. بنیان نظری تازه ای که ژیژک در این کتاب طراحی کرده است، بر گرفته شده از الگوهای ارنستو لاکلائو و شانتال موفه در کتاب هژمونی و استراتژی سوسیالیستی است و بر آن است که جامعه خصلتی آنتاگونیسم (خصومت آمیز) دارد که اساساً بخش پذیر است و در رسیدن به یک بستار ناتوان می باشد. به باور ژیژک رفع ابهام موجود بر عنصر والای ایدئولوژی متضمن وجود نوعی تلاش فکری بود تا فرآیند ابهام زدایی این عنصرحاصل آید. اما هر گونه تلاشی در جهت رفع ابهام به شکست منتهی می شود و یک کلیت تخیلی را اعاده می کند. او برای تشریح عینیت ایدئولوژی از مفهوم و تمثیل دموکراسی سخن به میان می آورد و بر آن است که این مفهوم به لحاظ ایدئولوژیک خنثی است که گروه های مختلفی تلاش برای رفع ابهام آن داشته اند، اما همه این تلاش ها به شکست ختم شده است. بحث دیگر این کتاب ناظر بر ایده ای است که بیشتر جنبه ابداعی دارد. ژیژک در این کتاب مفهوم کالای مارکس و مفهوم خطاب/ استیضاح لویی آلتوسر (مارکسیسم ساختار گرا) را با هم تلفیق می کند و نام سمپتوم اجتماعی(Social Symptom) را بر آن می نهد. سمپتوم اجتماعی برای ژیژک راهی برای تحلیل گسترده تر جامعه شناختی است. ترجمه این اثر را علی بهروزی به عهده داشته است.
ژیژک در کتاب «از نشانگان خود لذت ببرید!» ترجمه فتاح محمدی، به بسط مفهوم «دیگری بزرگ» می پردازد و معتقد است که این عامل به صورت پنهانی ظاهر می شود و رشته ها را به دست دارد و نمایش را از پشت صحنه اداره می کند. سپس ژیژک به ذکر مثال هایی از این دیگری بزرگ می پردازد: مشیت الهی در ایدئولوژی مسیحی، توطئه ی یهودی در نازیزم و غیره.
کتاب «خشونت: پنج نگاه زیر چشمی» نوشته اسلاوی ژیژک و ترجمه علی رضا پاکنهاد، به مفهوم خشونت در فلسفه سیاسی ژیژک اختصاص دارد. به گفته ژیژک خشونت سه شکل دارد: کنشگرانه (جنایت، ارعاب)، کنش پذیرانه (نژاد پرستی، نفرت پراکنی، تبعیض) و سیستمی (تأثیرات فاجعه بار نظام های اقتصادی و سیاسی). ژیژک در این کتاب به بحث درباره خشونتِ سرشته شده در ذات جهانی شدن، سرمایه داری، بنیادگرایی و زبان می پردازد.
«سینما به روایت اسلاوی ژیژک» ترجمه سعید نوری کتابی است نقادانه بر بنیان تحلیل فیلم که به شناسایی مضامین پنهان و روانکاوانه آثار هیچکاک، چاپلین، لینچ، تارکوفسکی، کیشولوفسکی، آیزنشتاین و دیگران از منظر اسلاوی ژیژک می پردازد. این کتاب اولین کتاب منتشر شده از ژیژک در آغاز دهه ۹۰ خورشیدی است.
کتاب «تلی از تصاویر شکسته» ترجمه ی شهریار وقفی پور، یازده مقاله از زیگموند فروید، اسلاوی ژیژک، ژاک آلن میلر و دیگران را شامل می شود. ژیژک در مقاله ی خود همچون دیگر مقاله های این کتاب به کنکاش مصمون ضمیر ناخودآگاه در شناخت بازگشت به فروید با اندیشه ی لاکان می پردازد.
لازم به ذکر است طی سال های اخیر نزدیک به صد مقاله درباره ی آثار و نوشته های ژیژک به فارسی منتشر شده است.
* http://www.anthropology.ir/node/11677

منبع
پایان نامه
صدرالغروی، سید محمد (۱۳۸۹) نسبت غرب و بنیادگرایی در فلسفه سیاسی اسلاوی ژیژک، استاد راهنما: سید محمود نجاتی حسینی، استاد مشاور: مسعود کوثری، جهت اخذ درجه کاشناسی ارشد رشته علوم سیاسی.