نازنین خلیلی‌پور
نادر خسروی
مقدمه
تصور کنید به موضوعی علاقه دارید یا دربارۀ آن کنجکاوید و به‌قصد خریدِ کتابی مناسب، راهی کتابفروشی‌ها می‌شوید، اما همین‌که پایتان به بازار رنگارنگ کتاب رسید از دیدن آن‌همه کتاب مختلف گاه سردرگم می‌شوید و گاه سرگیجه می‌گیرید. البته فقط شما نیستید که با چنین مشکلی روبه‌رویید، بلکه بیشترِ کتابخوان‌ها چنین وضعی دارند. اولین مسئله‌ای که پیش می‌آید ملاک‌های انتخاب کتاب خوب است. به‌عبارتی، بر چه اساس کتابی را می‌خریم؟ ملاک‌هایی که برای خرید کتاب داریم چقدر اعتبار دارند؟
در این مقاله سعی می‌کنیم نکاتی را یادآور شویم که در انتخاب کتاب خوب به یاری‌مان بیایند. بنابر علاقۀ شخصی، حوزۀ کتاب‌های فلسفه را برگزیده‌ایم، گرچه بر این باوریم برخی از این ملاک‌ها برای دیگر حوزه‌ها نیز مفید است و محدود به رشته‌ای خاص نیست. بااین‌همه، کتاب‌هایی را که به‌نظرمان مناسب است نیز معرفی می‌کنیم. افزونبراین، می‌کوشیم نکات مهم را در مطالعۀ فلسفه توضیح دهیم.
بی‌تردید، برای شروع فلسفه، نمی‌توان کتابی یافت که شامل همۀ مقدماتِ لازم باشد، یا اساساً چنین دعوی‌ای داشته باشد. در نگاه اول، «پرسشِ چه کتابی برای شروع فلسفه مناسب است؟» شاید غیرفلسفی باشد، ولی در هر صورت سرنخ‌هایی برای شناخت و انتخابِ کتابی مناسب و مفید برای مقدماتِ فلسفه فراهم می‌کند. مسلماً قصدمان بررسی کتاب‌های مقدماتی دربارۀ فیلسوفی خاص، مثلاً اسپینوزا یا ژیل دُلوز نیست، اما پیش از شروع بحث اصلی سه شرط اساسی را برای ورود به دنیای فلسفه یا مطالعۀ فلسفی تبیین می‌کنیم که می‌تواند مورد توجه علاقه‌مندان فلسفه قرار بگیرد.
شرط نخست: «سرآغاز» پرسش فلسفی
کسانی که مایل‌اند با فلسفه آشنا شوند پیش از هر چیزی باید بدانند که اگر فردی با شماری از پرسش‌ها یا دغدغه‌ها ــ در مناسبت با «دیگری»، زندگی، مرگ و نهایتاً خودِ جهان ــ درگیر نباشد، شاید نتواند به فلسفه راه یابد یا در آن ثابت‌قدم بماند، زیرا فلسفه با نوعی «بحران» یا «بن‌بست» فکری در زندگی آغاز می‌شود: آنجا که نحوۀ پیشینِ زیستنِِ ما دیگر پاسخ‌گویِ مسائل و مشکلاتمان نیست؛ آنجا که جهانْ دیگر معنای خود را از دست می‌دهد و با بی‌معنایی روبه‌رو می‌شویم؛ آنجا که گمان می‌کنیم زندگی دیگر شایستۀ زیستن نیست.
پس به‌ناچار باید در پی تغییر و دگرگونی بود و نحوۀ دیگری از زیستن را مطرح کرد و به آن‌گونه که تاکنون زیسته‌ایم نه گفت. در همین بحران‌‌هاست که تغییر و دگرگونی رخ می‌دهد، و همچون «رخدادی» بر فرد پدیدار می‌شود. درواقع، فلسفه با مفهوم زندگی گره خورده و نباید آن را صرفاً شاخه‌ای تجریدی قلمداد کرد و نباید آن را به مفاهیمی خشک و فهم‌ناپذیر فروکاست. حتی باید با دیدی وسیع‌تر به موضوع نگریست و در اینجا طنینِ واژۀ مرگ را در مفهومِ زندگی شنید.
شرط دوم: پرسش به‌مثابۀ پرسش
علاقه‌مندان به فلسفه لازم است بدانند کتابی که دربارۀ مقدمات فلسفه است با کتابی مقدماتی که در دیگر شاخه‌های علوم نوشته می‌شود متفاوت است. دربارۀ مقدماتِ علم فیزیک یا ریاضیات یا دربارۀ تاریخِ علم پزشکی، تاحدی‌که اسناد و شواهدِ تاریخی وجود داشته باشد، شاید بتوان «به‌سادگی» نوشت؛ زیرا مفاهیمی که فیزیک یا ریاضی با آن‌ها سروکار دارند تعریف‌پذیرتر و تعیّن‌پذیرتر از مفاهیمِ فلسفی‌اند. مثلاً، همۀ ریاضی‌دانان بر سر مفاهیمی همچون نقطه، خط، فضا، و جز این‌ها هم‌نظرند. درواقع، ریاضیات یا فیزیک جزو علومی‌اند که مبتنی‌بر همین آکسیوم‌ها یا اصول بدیهی هستند. لذا در نوشتنِ کتابی دربارۀ مقدماتِ ریاضی می‌توان این اصول را مبنا قرار داد و بحث خود را پیش بُرد و اکثر مخاطبان نیز درگیر فهم‌ناپذیر‌بودنِ مفاهیمی همچون خط و نقطه نمی‌شوند و آن‌ها را بدیهی می‌دانند.
اما درمورد کتاب‌های مقدمات فلسفه کار اندکی دشوارتر می‌شود و این دشواری به «ماهیت» خودِ فلسفه بازمی‌گردد. تقریباً در تاریخ فلسفه نمی‌توان دو فیلسوفِ کاملاً هم‌نظر و موافق را یافت که منتقد یکدیگر نباشند. اساساً همین رویکرد انتقادی و پرسش‌گری در عرصۀ فلسفه باعث تدوام آن شده است. بر همین مبنا، تاریخِ فلسفهْ تاریخِ «خوانش انتقادیِ» متون دیگر فیلسوفان است. همین اختلاف آراء بر سر یک «مفهومِ به‌اصطلاح واحد»، مثلاً «هستی»، باعث می‌شود به‌دشواری بتوان نقطۀ عزیمت دقیقی را برای ورود به فلسفه یافت.
مفاهیمی که نزد فیلسوفان یونان باستان مطرح بوده، در سده‌های پی‌آیندِ تاریخ فلسفه نیز مطرح بوده و حتی همچنان اهمیت خود را حفظ کرده است. مثلاً مفهومِ «دوستی» هم نزد افلاطون و ارسطو و هم نزد کانت مطرح بوده، و همچنین در قرن بیستم در آثار موریس بِلانشو، و نیز نزد ژاک دریدا مثلاً در کتابِ سیاست دوستی مطرح شده است. تفاوت فلسفه با دیگر شاخه‌های فکری از همین‌جا آشکار می‌شود.
فلسفه گرایشی فکری‌ست که در پیِ پاسخ‌های موقت به شک‌ها یا پرسش‌های دائمی است. به‌عبارت دیگر، صرفاً در فلسفه است که «شأن پرسش به‌مثابۀ پرسش» حفظ می‌شود، یعنی، اعتبارِ پرسش، حتی در صورتِ یافتن هر نوع پاسخی برای آن، همچنان حفظ می‌شود. درحالی‌که دیگر شاخه‌های تفکر بشری کم‌وبیش با ارائۀ شماری پاسخ‌های پذیرفتنی کار خود را پیش برده‌اند و به‌محض یافتنِ پاسخ، آن پرسش از اعتبار ساقط شده و حتی به پرسشی فراموش‌شده تبدیل شده است. لذا در کتاب‌های مقدمات فلسفه، مفاهیم براساس پیدایش و ناپدیدشدنشان مطرح نمی‌شوند، بلکه مفاهیمی‌اند که همواره در تاریخ فلسفه وجود داشته‌اند و دارند و هر فیلسوفی برداشت خاص خود را دربارۀ آن مفهوم ارائه می‌کند.
شرط سوم: فلسفه به‌مثابۀ کنشی جمعی
باتوجه‌به آنچه تاکنون گفته شد واضح است که فلسفه با پرسش‌گری آغاز می‌شود و با رویکرد نقادانه ادامه می‌یابد، ازاین‌رو فلسفه امری انفرادی نیست؛ بلکه فلسفیدن با مطالعه و گفت‌وگوی جمعی محقق می‌شود و اندیشه را تعالی می‌دهد. پس بهتر است علاقه‌مندان به فلسفه، پس از مدتی، به حلقه‌های مطالعاتی فلسفی بپیوندند و هدف‌دار و جمعی مطالعه کنند، زیرا اساساً فلسفه امری‌ست که بر زبان استوار است، و همین منشِ زبانی آن را به کنشی جمعی بدل می‌سازد. از این‌جاست که گفت‌وگو(ی فلسفی) مطرح می‌شود وپای «دیگری» را به میان می‌کشد. آیا نمی‌توان گفت فلسفه همین «مناسبت با دیگری» است؟ دیگری‌ای که برسازندۀ «هویت» من است.
شناخت کتاب‌های مقدماتی
هدف از مطالعۀ مقدماتِ فلسفه آشنایی با تفکر فلسفی است. در اینجا ما از دو جنبه دربارۀ انتخاب کتاب‌های مقدماتی فلسفه بحث می‌کنیم:
۱. دستۀ اول کتاب‌هایی‌اند که مباحث آن‌ها بر اساس شاخه‌های متفاوت فلسفه طرح‌ریزی شده‌اند، فی‌المثل کتابی شامل حوزه‌های مختلف در تاریخ فلسفه، همچون هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، اخلاق و سیاست.
درواقع، در این نوع کتاب‌ها مباحثِ مقدماتی براساس مقوله‌های فلسفی مطرح شده‌اند. کتاب الفبای فلسفه (۱۳۹۶) نوشتۀ نایجل واربرتون با ترجمۀ مسعود علیا از این دست است که انتشارت ققنوس آن را منتشر کرده؛ نویسنده در هر فصل به یکی از حیطه‌های فلسفه پرداخته و مهم‌ترین مسائل و نظریه‌های آن حیطه را بررسی کرده است. پرسش‌های مطروحه در این کتاب «دقیقاً» پرسش‌های خوانندۀ علاقه‌مند به فلسفه است. پرسش‌هایی همچون فلسفه چیست؟ آیا می‌توانید وجود خداوند را ثابت کنید؟ در گسترۀ اخلاق، چگونه درست را از ناردست تشخیص می‌دهید؟ آیا مجازید گاهی از قانون سرپیچی کنید؟ آیا جهان واقعاً به همان صورتی است که تصور می‌کنید؟ آیا می‌دانید که راه‌ورسم علم چگونه است؟ آیا ذهن شما از بدن شما جداست؟ آیا می‌توانید هنر را تعریف کنید؟
نویسندۀ کتابْ فلسفه را نوعی فعالیت می‌داند، یعنی طریقی برای تفکر دربارۀ انواع معینی از پرسش‌ها.
افزونبراین، می‌توان به کتاب مروری بر فلسفۀ اروپایی: از دکارت تا دریدا (۱۳۸۸) نوشتۀ پیتر سجویک با ترجمۀ محمدرضا آخوندزاده از نشر نی اشاره کرد. نویسنده، در مقدمۀ کتاب، آن را به بنای پلی میان عرصه‌های تحلیلی و قاره‌ایِ فلسفه تشبیه کرده است، بااین‌حال، به‌گفتۀ صاحب‌نظران، ترجمۀ فارسی این اثر همچون مجموعه‌ای از پل‌هاست که میان جزایر علی‌الاصل یکپارچه و علی‌العارض گسستۀ فلسفۀ غرب در ایران بنا شده است.
۲. دستۀ دوم کتاب‌هایی‌اند که بر اساس شکل‌گیری «مکتب»های فلسفی نوشته شده‌اند. بارز‌ترین و مهم‌ترین اثری که در این مورد تاکنون به فارسی ترجمه شده، مجموعه‌کتاب‌های تاریخ فلسفۀ راتلج است که نشر چشمه با ترجمۀ حسن مرتضوی و برخی مجلدها را با همکاری علی معظمی منتشر کرده است. اهمیت این مجموعه در این است که مباحثْ هم به‌صورت موضوعی مطرح می‌شوند هم روندِ تاریخی تاریخِ فلسفه در آن حفظ شده است. از همه مهم‌تر اینکه هر فصل را متخصص همان موضوع نوشته است. افزونبراین، هر جلد به جنبش یا دورۀ مشخصی اختصاص داده شده است.
مخاطبِ این کتاب فقط متخصصان فلسفه نیستند، بلکه به دانشجویان و خوانندۀ عام نیز توجه شده است. هر مجلد واژه‌نامه‌ای از اصطلاحات دارد. عنوانِ مجلدات این مجموعه عبارت‌اند: از آغاز تا افلاطون؛ از ارسطو تا آگوستین؛ فلسفۀ سده‌های میانه؛ رنسانس و عقل‌باوری سدۀ هفدهم؛ فلسفۀ بریتانیایی و عصر روشنگری؛ عصر ایده‌آلیسم آلمانی؛ سدۀ نوزدهم؛ فلسفۀ قاره‌ای در سدۀ بیستم؛ فلسفۀ علم، منطق و ریاضیات در سدۀ بیستم؛ فلسفۀ معنا، شناخت و ارزش در سدۀ بیستم.
نکتۀ مهم در کتاب‌هایی که براساس این مقوله‌بندی نوشته شده باشند این است که تنوع شاخه‌های فلسفی در همان ابتدای «راه» برای مخاطب روشن می‌شود و او راحت‌تر برخی مفاهیم فلسفی را به ذهن می‌سپارد و پرسش‌برانگیزیِ مطالب در ذهنش حفظ می‌شود.
انتخاب کتاب براساس علاقۀ مخاطب و شناخت موضوعی
در ابتدای بحث، به آغازِ پرسش فلسفی اشاره کردیم و آن را شرطِ لازم برای ورود به فلسفه دانستیم. دغدغه یا پرسش‌های احتمالی‌ای که ممکن است مخاطب با آن‌ها درگیر باشد مبنای شناخت موضوعی است. مخاطب می‌تواند بر اساسِ پرسشی که در ذهن دارد و مقوله‌ای در فلسفه که به این پرسش می‌پردازد، کتاب خود را انتخاب کند.
مثلاً خواننده‌ای که هیچ زمینه‌ای دربارۀ فلسفه ندارد و زبان دانشگاهی برای او پیچیده می‌نماید ولی درعین‌حال به فلسفه علاقه‌مند است می‌تواند رمان دنیای صوفی اثر یوستین گردر را بخواند. بهترین ترجمۀ این اثر از حسن کامشاد است که نشر نیلوفر آن را منتشر کرده است. این کتاب به‌ویژه برای مخاطب عام بسیار مفید است. نویسندۀ کتاب با زبان داستان به سیر تحول فلسفه در غرب پرداخته که برای علاقه‌مندان به فلسفه با هر سطح تحصیلی مفید و جذاب است.
علاوه‌بر این، کتاب‌های آلن دو باتن برای افرادی که پرسش فلسفی دارند، ولی به‌طور جدی پیگیر فلسفه نیستند مفید است. کتاب تسلی‌بخشی‌های فلسفۀ آلن دو باتن که انتشارات ققنوس با ترجمۀ عرفان ثابتی منتشر کرده از این دست است. آلن دو باتن، با زبان داستان، خواننده را به پیگیری موضوع ترغیب می‌کند. این کتاب شش بخش دارد که هر بخش در مورد یک فیلسوف و یک راه حل در مواجهه با مشکلی در زندگی است. در بخش اول، به تسلی‌بخشی در مواجهه با عدم محبوبیت پرداخته و داستانی از سقراط نقل می‌کند، به‌عبارتی، خواننده از سقراط می‌آموزد که عدم محبوبیت را نادیده اِنگارَد؛ بخش دوم به اپیکور اشاره می‌کند و در مواجهه با بی‌پولی خواننده را تسلی می‌دهد، در این بخش اپیکور چاره‌‌ای برای غلبه بر اندوهِ بی‌پولی می‌یابد؛ بخش سوم، سِنکا و ناکامی او را بیان می‌کند، به‌بیان‌دیگر، سِنکا به خواننده کمک می‌کند تا بر احساس یأس و ناامیدی‌اش غلبه کند؛ فیلسوف بخش چهارم مونتنی است و مواجهۀ او را با ناتوانی و نابسندگی روایت می‌کند، درواقع، مونتنی راهنمای مناسبی برای درمان ناکارآیی‌های انسان است. در بخش پنجم با یادکردن از شوپنهاور قلب‌های شکسته را تسلی می‌دهد، یعنی عشاق دلشکسته می‌توانند با خواندن آثار شوپنهاور تسلی‌خاطر یابند. در بخش ششم به نیچه اشاره می‌کند و انسان را در مواجهۀ با سختی تسلی می‌دهد، به‌عبارتی، کسانی که در زندگی با سختی‌های زیادی روبه‌رویند با نیچه هم‌ذات‌پنداری خواهند کرد.
بااین‌حال، برای مطالعۀ جدی‌تر، مثلاً خواننده‌ای که درگیرِ مفهوم مرگ است می‌تواند دغدغۀ خود را در کتابی «مقدماتی» در شاخۀ هستی‌شناسی یا اگزیستاسیالیسم پی بگیرد. فردی که ذهنش با پرسش‌های اخلاقی درگیر شده باید کتابی را برگزیند که به‌صورت «مقدماتی» به فلسفۀ اخلاق بپردازد، زیرا «پاسخ» این پرسش‌های اخلاقی را نمی‌توان در کتابی دربارۀ فلسفۀ علم یا فلسفۀ تاریخ پیدا کرد، یا شاید این کار چنان بغرنج شود که از عهدۀ مخاطبی تازه‌وارد خارج باشد.
برای چنین پاسخ‌هایی مجموعۀ تجربه و هنر زندگی پیشنهاد می‌شود که با ترجمۀ مترجمان مختلف و با سرویراستاری و سرپرستی خشایار دیهیمی در نشر گمان منتشر شده است و نمونۀ مناسبی برای پاسخ به این نوع پرسش‌هاست. مجلدات این مجموعه عبارت‌اند از: کمونیسم رفت، ما ماندیم و حتی خندیدیم؛ بخشودن؛ گفتار دربندگیِ خودخواسته؛ بنیانی علمی برای جهان عقلانی؛ فلسفۀ ترس؛ مرگ؛ من؛ اعتراف؛ بیماری؛ دروغ/ ارادۀ آزاد؛ کاروان امید؛ کار؛ فلسفه‌ای برای زندگی؛ کافه‌اروپا؛ اعتقاد بدون تعصب؛ علم؛ نظر به درد دیگران؛ اینترنت با مغز ما چه می‌کند؟؛ فرهنگ و زندگی روزمره؛ کی‌بود کی‌بود؟؛ تاریخچۀ خوشبختی؛ بالکان اکسپرس.
به‌باور خشایار دیهیمی، با اینکه کتاب‌های این مجموعه فلسفی هستند اما چون معنای خاصی از فلسفه را در خود دارند، به‌جای لفظ «فلسفه» از «هنر زندگی» برای عنوانشان استفاده شده است. موضوعات این مجموعه معنای زندگی، خوشبختی، نوع‌دوستی، سرشت بشر، فضیلت، مبانی ارزش‌ها، شخصیت، هم‌زیستی مسالمت‌آمیز، ترس، درد، بیمای، ملال و جز این‌ها است که تقریباً دغدغۀ همۀ فیلسوفان است. تاکنون ۲۲ مجلد از این مجموعه راهی بازار شده است و همواره موضوعات جدیدی به آن اضافه می‌شود.
اگر خواننده بخواهد کمی تخصصی‌تر به فلسفه توجه کند، شماری از پرسش‌های خود را در کتابی می‌یابد که به مقولات متفاوت فلسفی بپردازد. مجموعۀ دانش‌نامۀ استنفورد هم نمونۀ خوبی‌ست که هر جلد آن را یک مترجم ترجمه کرده، اما کل مجموعه با ویراستاری مسعود علیا در نشر ققنوس منتشر می‌شود. این مجموعه شامل موضوعاتی همچون مرگ، مفهوم شر، استدلال‌های اخلاقی در اثبات وجود خدا، فلسفۀ فیلم و هنر دیجیتال، فلسفۀ دین، فلسفۀ شوخی، فلسفۀ موسیقی، معنای زندگی و جز این‌ها است که اگر بخواهیم از همۀ مجلدات آن یاد کنیم بالغ بر صد عنوان کتاب است. همۀ آن‌ها در قطع پالتویی و در جعبه‌های بیست‌تایی منتشر شده است.
شناخت متخصصان و صاحب‌نظران
برای مطالعۀ جدی‌تر در هر زمینه‌ای و برای انتخاب آثار تألیفی و حتی ترجمه‌ای، شناخت متخصصان و صاحب‌نظران آن حوزه اهمیت بسزایی دارد، اما چطور باید آن‌ها را شناخت. گاهی متخصص‌نماهایی هم یافت می‌شوند که به‌ظاهر کارنامک خوبی در بعضی موضوعات دارند اما پای صحبت اهل فن که بنشینید متوجه می‌شوید آن کارنامک درخشان رنگ و لعابی بیش نیست و صرفاً آمارسازی است و کیفیت مطلوبی هم ندارد. مثلاً در حوزۀ فلسفه، مترجمی کلیۀ کتاب‌های هگل را از آلمانی به فارسی ترجمه کرده و ناشری خاص و نه‌چندان مطرح کتاب‌ها را چاپ کرده، اما این ترجمه‌ها جایی در بین اهل فن باز نکرده و به فروش نرفته‌اند، زیرا آن مترجم اساساً متخصص این کار نبوده و نتوانسته کاری پذیرفتنی ارائه کند که دست‌کم بخشی از اهل فن را راضی نگه دارد و ظاهراً با هزینۀ شخصی آثارش را چاپ کرده است. فرض کنید شما این موضوع را نمی‌دانید و با دیدن متوالیِ نام یک مترجم بر کتاب‌های هگل فریب می‌خورید و آن کتاب‌ها را می‌خرید.
چه کنیم؟ بهترین راهِ شناختِ متخصصان هر رشته پرس‌وجو از اهل آن رشته است؛ به‌عبارتی، برای اینکه کتابی مناسب بخرید قطعاً به راهنمایی افراد آگاه نیاز دارید. در دنیای امروز یافتن استادان و صاحب‌نظران کارِ سختی نیست. رایانامۀ متخصصان پایین مقاله‌هاشان درج می‌شود و این آثار در فضای وب بارگذاری می‌شوند. پس، قدم اول جست‌وجو با کلیدواژه‌های مورد علاقه‌مان در فضای وب است. قطعاً مقالاتی می‌یابیم که راهگشایند و با متخصصانی آشنا خواهیم شد که در آن حوزه صاحب‌نظرند و فتح بابی برای ورود به موضوع موردعلاقه‌مان خواهند بود.
افزون‌بر این‌ها، اگر فردی بتواند با گروه‌های آموزشی دانشگاه‌ها ارتباط داشته باشد و رودررو از استادان و صاحب‌نظران و حتی دانشجوهای آن رشته دربارۀ کتاب‌های معتبر راهنمایی بخواهد بسیار کار مفیدی خواهد بود. البته باید به یاد داشت که نباید صرفاً از یک نفر راهنمایی گرفت، زیرا ممکن است با غرض‌ورزی همراه باشد، پس بهتر است از افراد گوناگون و در جایگاه‌های مختلف، دست‌کم از سه نفر، پرس‌وجو کرد. همچنین نباید از کتابفروشان حرفه‌ای که در زمینه‌های تخصصی مشاوره می‌دهند غافل شد.
یادآوری می‌کنیم که شناخت متخصصان برای علاقه‌مندان جدی و پیگیر فلسفه، که خواهان مطالعۀ هدفمند و مستمر هستند، بسیار مهم است.
مشخصات ظاهری و فنی کتاب
ممکن است مشخصات ظاهری کتاب در مرحلۀ نخست زیاد مهم به نظر نیاید، اما در کیفیت مطالعه مؤثر است. در اینجا به چند مورد مهم اشاره می‌کنیم.
نخستین مورد قطع مناسب آن است. هرچه کتاب خوش‌دست‌تر و سبک‌تر باشد قطعاً خواننده احساس بهتری از مطالعه خواهد داشت. بهترین قطع برای مطالعه معمولاً قطع رقعی و قطع پالتویی است.
نکتۀ مهم دیگر صفحه‌آرایی کتاب است. بعضی کتاب‌ها حاشیۀ مناسب برای یادداشت‌برداری ندارند و قلم مناسب برای حروف‌چینی آن‌ها به کار نرفته است، مثلاً خیلی ریز یا خیلی درشت‌اند. افزون‌بر این‌ها گاه فهرست مطالب نیز اصولی تنظیم نشده، به‌عبارتی هرچه مطالب فهرست ریزتر تقسیم‌بندی شده باشد یافتن مطالب و مرور آن‌ها راحت‌تر خواهد بود.
وجود نمایۀ موضوعی و اعلام و گاه واژه‌نامۀ تخصصی در کتاب مهم است. به‌عبارتی، با جست‌وجو در نمایۀ کتاب‌ها، می‌توانیم موضوع مورد علاقه‌مان یا مفهومی خاص را به‌آسانی بیابیم.
واژه‌نامه‌ها به ما کمک می‌کنند تا با معادل‌های تخصصی لاتین در یک موضوع خاص آگاه شویم. مثلاً ممکن است بخواهیم در مورد موضوعی بیشتر تحقیق کنیم و از دیدگاه صاحب‌نظران خارجی آگاه شویم، بنابراین، با دانستن معادل‌ها می‌توانیم مقالات یا کتاب‌های لاتینِ آن حوزه را به‌راحتی در فضای وب بیابیم. ناشران معتبر و باتجربه معمولاً چنین مواردی را رعایت و برای آن هزینه می‌کنند، اما ناشران گمنام و بی‌تجربه به این مسائل بی‌اعتنایند. بنابراین، وجود نمایه و واژه‌نامه در کتاب یکی از نشانه‌های اعتبار کتاب است.
نتیجه‌گیری
به‌طورکلی برای شروع مطالعه در زمینه‌ای خاص، پیش از هر چیز، باید مشخص کنیم که هدفمان از مطالعه در آن موضوع چیست و چقدر جدی هستیم؟ آیا پرسشی در ذهن داریم که با مطالعه به آن پاسخ داده شود؟ برای پاسخ به پرسش‌هامان چه کتابی مناسبِ ماست؟ آیا مطالعۀ بلندمدت یا کوتاه‌مدت مدنظرمان است؟ چه مؤلف یا مترجمی و چه کتاب‌هایی معتبر است؟ آیا آن تألیف یا ترجمه پاسخ‌گوی پرسش‌های ما خواهد بود؟ اگر کتابی از نظر محتوایی مناسب است، آیا از نظر فنی و ظاهری ویژگی‌های یک کتاب خوب را دارد؟
در این مقاله، برای ورود به دنیای فلسفه و آغاز مطالعه سه شرط را ذکر کردیم که برای مطالعۀ فلسفی و تداوم آن ضروری است. در ادامه، از چهار منظر دربارۀ انتخاب کتاب مناسب توضیحاتی ارائه دادیم و کوشیدیم کتاب‌های مناسب را نیز معرفی و پیشنهاد کنیم.