در طول هزاره ها پرستش پیکرک های خدایان در معابد، روشی برای اظهار خلوص و بندگی از جانب مومنان در میانرودان بوده است. مومنانی که بنا بر خویشکاری هر اله یا الهه برایش قربانی می کردند یا مراسمات و آیین های مخصوصی را از سر صدق نیت به انجام می رسانند تا در پناه لطف این خدایان طول عمر یافته یا برکت و رونق به زندگی و کسب و کارشان وارد شود. شاید این سوال در ذهن پرسشگر انسان امروزی بارها به وجود آمده باشد که چگونه این پیکرک ها -که اکثرا مصالح دنیوی داشتند- برگزیده می شدند و به مقام الوهیت می رسیدند؟ این باور که خدایان در بهشت هستند اما بر روی زمین نیز خانه دارند تلاش انسان آن روزگار را برای برپا داشتن معابد باشکوه و تندیس های پرعظمت خدایان منطقی جلوه می دهد.
نوشته‌های مرتبط
شاید بهتر باشد قبل از بررسی این پروسه ربوبی به توضیح دو آیین بسیار مهم که نقشی کلیدی در این فرآیند داشتند بپردازیم:
- باز کردن دهان یا pit pi
- شستن دهان یا pi mis
در این دو روش دهان پیکرک ها با کمک موادی از قبیل عسل، روغن، صمغ درخت سرو و کاج باز شده و توسط آب مقدسی که در طی فرآیندهای مخصوص و گوناگون تطهیر شده و در جام ویژه ای نگهداری می گردد شسته شده و پس از آن پیکرک توانایی ورود در پانتئون خدایان را داشته و به مقام پرستش می رسد. آیین شستشوی دهان آیینی دو روزه است که توسط آشیپو اجرا می گردد.
در آیین باز کردن دهان از دو ماده اصلی استفاده می شود: عسل و روغن(کره آب شده) دقیقا به شیوه ای که در دوران باستان برای اولین تجارب آماده کردن نوزاد برای غذا خوردن از این دو ماده استفاده می گردید زیرا عقیده داشتند دو طعم متضاد شیرین و ترش نوزاد را با دنیای مزه ها و خوراکی ها آشنا می گرداند. گروهی از محققین انجام این آیین را کاملا مشابه اعمالی می دانند که ماما در هنگام تولد نوزاد برای تمیز نمودن و باز کردن دهان وی انجام می دهد.
اولین قدم برای شروع این آیین ها انجام نمایشی شبیه به زایش پیکرک می باشد یعنی بعد از آنکه کار ساخت آن که با گرانبهاترین جواهرات و سنگ ها و یا چوب توسط ماهرترین سازندگان پایان پذیرفت، تندیس را هم از کارگاه معبد (bit mummi) و هم از آشیپو مسوول در امر زایش اله یا الهه دور می نمایند و در هنگام طلوع خورشید روز مناسبی که بر طبق پیشگویی های نجومی مناسب و فرخنده باشد برای شروع مراسم در نظر گرفته می شد. کارگاه معبد محلی برای تولید تندیس ها، ذخیره سازی مواد و مصالح و ابزار ساخت می باشد. سه گانه خدایان مسوول در امر تطهیر شامل: اآ (یا انکی سومری) ، شمش و آسالویی ( که بعدا به عنوان مردوک شناخته می شد) . اآ چون خدای آب های مقدس بود به عنوان پدر تندیس ها در نظر گرفته می شود.
مراسم باید در کنار رود و در خانه حصیری مخصوص یا reed hut که برای این آیین ساخته گردیده بود اجرا می گردید. قرار دادن میز پیشکشی ها، ساغرپاشی و عود سوزاندن از ملزومات تمامی آیین های مذهبی بود. ظرف تغار مانند بزرگی از جنس چوب گز یا tamarisk -که شباهت ظاهری آن به رحم مادر می تواند نمادی از باوری پیکرک در داخل زهدان باشد – از آب رودخانه که نشانه ای از مایع اسپرم است، پر می گردید و سپس بر روی خشت زایمان الهه دینگیر ماه قرار داده می شد و به تعداد نه پیکرک خدایان گوناگون در اطراف تندیس قرار گرفته که نمادی از نه ماه بارداری بود. در انتهای مراسم آشیپوی مسوول کار، به طور نمادین دست خود را با چاقویی از چوب گز می برد تا هم نشانه ای بر دست کشیدن وی از ساخت تندیس خدا باشد و هم به نوعی تطهیر از دست زدن به اندام ربوبی. تمام ابزار و لوازمی که در ساخت پیکرک مورد استفاده قرار گرفته بود در این مرحله به بدن گوسفند تطهیر شده ای آویخته و به آب سپرده می شود که نشانه ای بر تعهد سازنده تندیس بر عدم ساخت دوباره پیکرک می باشد. در روز دوم پیکرک به معبد منتقل گردیده و در جای مناسب خویش نصب
می شود.
همانگونه که پیکرک زاده می شود مرگ نیز دارد. هر گاه بنا به عللی از قبیل صدمه دیدن پیکرک بر اثر ضربات عمدی دشمنان در طی جنگ یا شکستگی ها و فرسودگی های غیر عمدی اختلالی در امر ربوبی وی ایجاد گردد مراسم تدفین برای وی در نظر گرفته می شود. این آیین Sitz im Leben نام دارد. در طی این مراسم پیکرک صدمه دیده با تمام متعلقات ربوبی اش در پارچه ای پیچیده شده و به آب رودخانه سپرده می شود تا بر طبق باور مردمان میانرودان به سوی پدرش خدای اآ برگردانده شود. در بعضی از متون به مقابر مخفی اشاره شده که پیکرک صدمه دیده پس از تفکیک اجزا در آنجا مدفون می گردد.
منابع:
- Michael B. Dick .Born in Heaven, Made on Earth the Making of the Cult Image in the Ancient Near East. Eisenbrauns. 1999.
- V.A. The Mesopotamian God Image, from Womb to Tomb. American Oriental Society. Vol. 123, No. 1 (Jan- Mar. 2003), pp. 147-157.