(رابرت کارنرو ترجمه محمد رسولی )
ما چگونه می توانیم این وضعیت را به تصویر بکشیم؟ یک رویکرد نوید بخش، جستجو برای عوامل مشترک در تمام مناطقی از جهان است که در آن مناطق، دولت های محلی شکل گرفته اند – نظیر حوزه‌ی رود نیل، دجله و فرات، و دره‌ی هندو در دنیای قدیم و دره ی مکزیکو و کوه ها و دره های منطقه ی پرو در دنیای جدید – این مناطق از جهات گوناگونی مانند ارتفاع، دما، میزان بارندگی، جنس خاک، الگوی زه‌کشی و نظایر آن با هم تفاوت دارند. اما همه ی آنها در یک چیز بهم شباهت دارند : آنها مناطق کشاورزی قابل کشت و محصور هستند . هر کدام از این مناطق از طریق کوه ها، دریا ها و بیابان ها احاطه شده‌اند . این خصوصیات محیطی ، منطقه‌ای را که کشاورزان بوستان کار توانستند به تملک خود در بیاورند و در آن به کشت و زرع بپردازند را تحدید کردند . بدین ترتیب این مناطق به عنوان مثال بسیار متفاوت از حوزه رود آمازون و جنگل های شرقی آمریکای شمالی می باشند ؛ از این نظر که این مناطق جنگل های ممتد و گسترده تقریبا زمین های قابل کشت نا محدودی را در اختیار زارعین می گذارد .
اما سوال این است که اهمیت زمین های زراعی محصور برای تشکیل دولت چیست ؟ اهمیت آن زمانی فهمیده می شود که ما توسعه‌ی سیاسی را در دو نقطه از جهان که زیست بوم های کاملا متفاوتی دارند بررسی کنیم . یکی منطقه‌ای با زمین های زراعی محصور و دیگر‌ی منطقه‌ای که در آن با زمین های نامحدود و وسیع روبروییم . دو منطقه ای را که من برای مقایسه انتخاب کرده ام دره های ساحلی پرو و حوزه ی رود آمازون هستند .
تحلیل مان را از جایی شروع می کنیم که اجتماعات کشاورز شکل گرفتند ، ولی هنوز کاملا مستقل از یکدیگراند . ابتدا به حوزه‌ی رود آمازون نگاه می اندازیم ؛ در اینجا دهکده های کشاورزی زیاد و در عین حال کاملا پراکنده هستند . حتی در مناطقی که دسته نسبتا متراکمی وجود دارند – مانند بخش فوقانی رود زینگو – دهکده ها حدقل ۱۰ تا ۱۵ کیلومتر از هم فاصله دارند . بنابراین اگرچه یک اجتماع نوعیِ آمازون ، از طریق شکل ابتدایی کشاورزی بِبُر و بسوز ، که نیاز به زمین های وسیع کشاورزی دارد -این زمین ها امروز دور تا دور این منطقه را پوشانده است – روزگار می گذرانند ، اما به طور کلی آمازونی ها از لحاظ تراکم جمعیتی ضعیف هستند و فشار معشیتی اندکی را روی زمین های کشاورزی اعمال می کنند .
جنگ در منطقه ی آمازون بسیار اتفاق می افتد و دلایل آن عمدتا خونخواهی ، بدست آوردن زن و کسب وجهه‌ی شخصی [رییس ] و انگیزه هایی از این دست است . روی هم رفته بدلیل اینکه ساکنان این مناطق دچار کمبود زمین نمی باشند طبیعی است که درگیری هایی با دلایل اقتصادی صورت نگیرد .
پیامد این نوع جنگ را که به کرّات در منطقه ی آمازون اتفاق می افتد ، در ادامه با هم می خوانیم . قاعده این است که گروه شکست خورده از زمین خود بیرون رانده نمی شود . به علاوه ، پیروزِ نبرد ، تلاش نمی کند تا شکست خوردگان را به زیر سلطه‌ی خود در آورد و یا از آنها خراج بستاند . انجام این امور به هر طریق دشوار می نماید ؛ بدلیل اینکه هیچ شیوه‌ی ثمر بخشی برای ممانعت از گریز مالباختگان به مناطق دور دست وجود ندارد . در واقع دهکده های مغلوب ، با اراده ، به این صورت واکنش نشان می دهند . این چنین سکونتگاه های پراکنده‌ای در منطقه‌ی آمازون امکان آن را فراهم می آورد تا بدون اینکه گروه های مغلوب به املاک دهکده‌ی دیگر تجاوز کنند ، براحتی منطقه‌ی جدیدی جنگی پیدا شود . مضاف بر آن ، بدلیل اینکه واقعا هر منطقه ی جنگلی برای فعالیت کشاورزی مناسب است ، کشاورزی معشیتی می تواند در اقامتگاه های جدید مانند اقامتگاه های قدیمی کماکان ادامه پیدا کند .
بنابراین از طریق همین جریانِ جنگ های پی در پی ، قبایل بوستان‌کار ، بتدریج ولی در سطح گسترده ای از حوزه‌ی رود آمازون پراکنده می شوند . پس تحت شرایط ِزمین های کشاورزی نامحدود و تراکم اندک جمعیتی که بر منطقه ی آمازون حاکم است ، پیامد جنگ ، پخش کردن دهکده ها در سرتاسر منطقه ی گسترده و حفظ استقلال آن ها است . با تعداد کمی استثنا که در زیر به آن اشاره می کنیم در این منطقه گرایش ِبه سمت تجمع دهکده ها در یک نقطه و ادغام آن ها تحت لوای واحد سیاسی بزرگتر دیده نمی شود .
وضعیت کاملا متفاوتی را ما در درّه های باریک ساحل پرو می بینیم . احیای این وضعیت به آن صورتی که من در ادامه به تصویر می کشم تا حدودی بر پایه‌ی ذهنیت هایم است ولی بعید می دانم که با داده های باستان شتاختی که از آن محل بدست آمده مغایرت داشته باشد .
در اینجا نیز تحلیل خودمان را از مرحله‌ای آغاز می کنیم که اجتماعات کشاورزِ پراکنده ، کوچک مقیاس و مستقل وجود دارند . اما بجای آنکه این اجتماعات مانند آنچه که در ناحیه‌ی آمازون دیدیم در یک گستره‌ی وسیعی از جنگل های بارانی پراکنده باشد ، اینجا دهکده ها محدود به ۷۸ دره‌ی کوتاه و باریک هستند . مضاف بر اینکه ، هر کدام از این دره ها در پشتِ سر ، کوه ها ، در جلوی سر ، دریا و در پهلوها ، کویرهای خشک و بی آب و علف دارند . شاید در هیچ کجا کسی درهای کشاورزی را به این صورت محصور نبیند . مانندِ تمام اجتماعاتِ دوره‌ی نوسنگی ، دهکده های دره های ساحلی پرو گرایش به بزرگتر شدن دارند . بدلیل اینکه دهکده های خودمختار تمایل به تجزیه شدن دارند – و این تجزیه تا زمانی ادامه می یابند که زمین زراعی برای این سکونتگاه های اجتماعات مستقل وجود داشته باشد – این دهکده ها بارها و بارها تقسیم می گردند . بنابراین تعداد دهکده ها با سرعت بیشتری از رشد حجم‌شان افزایش می یابد . این افزایش در تعداد دهکده ها که دره ای را اشغال کردند بدون اینکه تغییر مهمی در فعالیت معشیتی شان بوجود بیاورد ادامه می یابد تا زمانی که دیگر هیچ زمین قابل کشتی در این منطقه وجود نداشته باشد .
در این لحظه دو تغییر در فنون کشاورزی منطقه اتفاق می افتد : یا کشاورزی عمیق تر می گردد و یا زمین های کشاورزی که پیش از این کشت نمی شدند با زه‌کشی و آبیاریِ کانالیزه ، مورد بهره برداری قرار می گیرند .
با این وجود ، اندازه‌ی زمین قابل کشت جدید از میزان تقاضا برای آن عقب می ماند . حتی قبل از این که کمبود زمین آنچنان حاد شود که نیاز به آبیاری منظم حس شود ، ساکنین دهکده ها برای بدست آوردن زمین زراعی بیشتر با هم مبارزه می کنند . قبل از این ، هنگامی که دهکده های کشاورز در تعداد کم بودند و زمین های حاضر به خوبی آنها را سیر می کرد جنگ ها در منطقه ی آمازون با همان دلایلی شکل می گرفت که قبلا در مورد ناحیه‌ی آمازون اشاره کردیم . اما با افزایش فشار جمعیت انسانی روی زمین انگیزه‌ی اصلی جنگ از مثلا احساس رضایت ناشی از خونخواهی به احتیاج برای بدست آوردن مقدار زمین تغییر می کند . در واقع همانطور که علل جنگ دائما اقتصادی می شود فراوانی ، شدت و اهمیت آن افزایش می یابد .
وقتی به این مرحله می رسیم ، دهکده ی پرویی که در جنگ باخته است با پیامد هایی مواجه می شود که با پیامد های دهکده های مغلوب در آمازون متفاوت است . در آنجا [ ناحیه ی آمازون ] همانطور که دیدیم مالباختگان می توانند به مکان جدید روی بیاورند و به همان صورت روزگار بگذرانند که در مکان سابق می گذراندند و به این ترتیب استقلال خود را حفظ کنند . اما در منطقه‌ی پرو این آلترناتیو ( امکان ) برای ساکنان دهکده های شکست خورده وجود ندارد . کوه ها ، دریاها و بیابان ها راه هر گونه را گریزی را بستند . بنابراین دهکده‌ی شکست خورده در جنگ ، سرنوشت شومی را در انتظار دارد . اگر بجای نابود شدن اجازه داده شود که در سرزمین مادری شان بمانند بهای این ترحم را باید بپردازند . بهای آن در واقع تحت سلطه قرار گرفتن سیاسی از طرف گروه پیروز است و این انقیاد نوعاً مستلزم حداقل پرداخت خراج یا مالیات است که دهکده‌ی مغلوب تنها زمانی می تواند از عهده‌ی آن بر آید که غذای بیشتری از آنچه که تا بحال برداشت می‌کرد ، تولید کند . اما انقیاد گاهی اوقات به از دست دادن استقلال قسمتی از زمین که متعلق به دهکده ی مغلوب است تمام می شود که اگر بخواهیم خاص‌تر به آن بپردازیم یعنی ادغام شدن در واحد سیاسی بزرگتر که در اختیار گروه پیروز است .
به میزانی که کمبود زمین ادامه می‌یابد و حادتر از قبل می شود ، جنگ در می‌گیرد . اکنون واحد های رقابت کننده دیگر دهکده های کوچک نیستند . بلکه معمولا رییس سالاری های بزرگ هستند .
از این مرحله به بعد ، از طریق غلبه‌ی یک رییس سالاری بر رییس سالاری دیگر ، حجم واحد های سیاسی به میزان سریع تری بیشتر می شود . طبعا همانطور که واحد های سیاسی در حجم خود بزرگتر می‌گردند ، از نظر تعداد کمتر می شوند و نتیجه این است که کل دره [ پرو ] در نهایت تحت فرمانروایی قوی‌ترین رییس سالاری ، یگانه می شود. واحد های سیاسی که به این طریق ایجاد می شود بشدت متمرکز و پیچیده اند آنقدر که می توان بر آن ها نام دولت ( state ) نهاد .
این تطور سیاسی که من برای یک دره از منطقه ی پرو اشاره کردم در سایر دره ها نیز اتفاق می افتد چه در مناطق پر ارتفاع و چه مناطق نزدیک ساحل . زمانی که پادشاهی ( kingdom ) در سرتا سر دره‌ی] پرو] شکل گرفت ، مرحله ی بعدی تشکیل پادشاهی های مبتنی بر چند دره از طریق غلبه‌ی پادشاه قوی‌تر بر پادشاهان ضعیف‌تر است . آخرین مرحله در این روند[ غلبه – شکست های پی در پی] ، چیرگی منطقه‌ی پرو توسط قوی ترین دولت آن ناحیه است و در واقع تشکیل یک امپراتوری بزرگ . اگر چه این مرحله یکی دو بار در تاریخ منطقه ای آند [ آمریکای جنوبی ] بوقوع پیوسته اما به بارزترین شکل خود و برای آخرین بار اینکاها بودند که چنین امپراتوری بزرگی را تشکیل دادند .
آدرس میل : mohammadrasouli8@gmail.com
این متن ترجمه ای است از :
Carneiro, Robert L. “A Theory of the Origin of the
State.” Studies in Social Theory No 3. Menlo Park, CA:
Institute for Humane Studies, 1977. PP 7-11
رابرت کارنرو در سایت زندگینامه های دانشگاه مینه سوتا
http://www.mnsu.edu/emuseum/information/biography/abcde/carneiro_robert.html
