انسان شناسی جنگ و شهادت، میثم مهدیار و سیروس ذوالفقاری، تهران، سوره مهر، ۱۳۹۸
این کتاب مجموعه مقالاتی است در حوزه فرهنگ شهادت و ایثار با نگاه انسان شناسانه که به کوشش مولفین آن جمع آوری و ترجمه شده است.
نوشته‌های مرتبط
تغییر زاویه دید به جنگ ایران و عراق
این کتاب شامل ۸ اثر ترجمه ای و ۱ اثر تالیفی در حوزه فرهنگ جنگ و شهادت با نگاه انسان شناسانه است. اهمیت این کتاب درجایی است که برخلاف آنچه که در فضای پژوهشی در حوزه دفاع مقدس دیده می شود، تلاش می کند از بررسی جنگ ایران و عراق با دیدگاه حاکمیتی فاصله بگیرد؛ با توجه به این که بخش زیادی از مقالات این کتاب را مقالات لاتین تشکیل داده است از طریق آن می توان به جنگ تحمیلی ایران و عراق در نگاهی خارج از نگاه مسلط در ایران نگاهی انداخت. در ادامه به معرفی و بررسی هر کدام از این مقالات در بخش های جداگانه خواهیم پرداخت.
ارزش سیاسی نمادین و کارای یک سنت: شهادت در فرهنگ سیاسی ایرانیان
نویسنده: منوچهر دراج
نویسنده در این مقاله تلاش می کند با نگاهی دیرینه شناسانه به بررسی مفهوم شهادت در فرهنگ شیعی ایرانیان بپردازد و آن را با شهادت در جنگ تحمیلی ایران و عراق مورد مقایسه قرار دهد. شهادت از دیرباز در ادبیات شفاهی و کتبی ایران دارای جایگاه خاصی بوده است. با مطالعه نوشته های شخصیت های بزرگ سیاسی و ادبی، دگرگونی و استفاده سیاسی از این سنت در تاریخ سیاسی اخیر ایران را می توان به وضوح دید. این مقاله نشان می دهد چگونه شهادت به منزله یک سمبل طوری عمل کرده که توانسته است نوعی حس اتحاد ایجاد کند، بسیج عمومی را بهبود بخشد و به منزله ی ارزش مقدس در جامعه ایفای نقش کند. به همین صورت، می بینیم خردمندان پیشرو و متفکران عامه هر دو شهادت را به منزله نمادی از پاکسازی اجتماعی و رستاخیز نسلی می داند.
خاطرات رستگاری بخش: پرتره نگاری در مراسم یادبود
نویسنده: اینگویلد فلاسکرود
این مقاله تلاش می کند تا به تصاویر شهدای معاصر ایران که بر سر قبور آنان قرار دارد در زمینه کلی تر فرهنگ بصری شیعه نگاهی بیاندازد. از این رو به بررسی نشانه شناسانه حضور پرتره ها در مراسم های مذهبی شیعه پرداخته شده است پرتره هایی اعم از تصاویر امامان شیعه، شهدای انقلاب اسلامی و یا شهدای جنگ تحمیلی ایران و عراق. نویسنده تاکید می کند این پرتره ها تنها پرتره های حاضر در بین ایرانیان نیست بلکه آنان پرتره مردگان خود را نیز در کنار پرتره این شخصیت های مقدس قرار می دهند تا با یادآوری آنان در این مراسم های مذهبی برایشان طلب رحمت و مغفرت کنند. او معتقد است به موازات بهبود تکنولوژی و ورود صنعت چاپ رنگی به حوزه چاپ پوستر، حقایق فراتاریخی درباره ی نبرد کربلا به مردم القا بشود. پرتره نگاری شهدای معاصر نمادی است از تفسیر تاریخی از حقایقی که در آن ها مفهوم شهادت بازسازی و تقلید شده می شود. پرتره نگاری افراد جانباز یا فوت شده ی جامعه محلی نیز به گونه ای استفاده می شود تا یادآور نیات قدسیان و امامان شیعه باشد و در حقیقت به نوعی حقایق فراتاریخی ارتباط داده می شود. زیرا مسئله وساطت و میانجی گری قدیسانه یا همان چیزی که در فرهنگ عامه ایرانی به آن شفاهت گفته می شود، در این بین به وجود می آید.
پیام روی دیوار است: هنر دیواری در ایران پس از انقلاب
نویسنده: کریستین گروبر
در این مقاله تلاش شده است به بررسی عکس نگاره های دیواری تهران به عنوان یکی از منابع نمودهای فرهنگ بصری در جهان اسلامی مدرن پراخته شود. از این رو است که نویسنده در خلال بررسی چند نمونه از این نقاشی های دیواری به بیان تحلیلی از وجوه مختلف فرهنگ و ایدئولوژی ایران پس از انقلاب اسلامی می پردازد. وی معتقد است که انقلاب اسلامی همواره روحی از اعتراض را با خود به همراه دارد که همین امر موجب شده است که عناصر گوناگونی از هویت جمعی را به روش های گوناگون تبیلغ کند. این روحیه اعتراضی ابتدا خود را در دیوارنگاره هایی که تقابل امام خمینی (ره) را با شاه سابق ایران نشان می دهد، نشان می دهد. پس از آن نیز بعد از تصرف سفارت آمریکا در ایران این تقابل جای خود را به تقابل ایران و امریکا می دهد. مورد بعدی که در این نقاشی های دیواری خود را نشان می دهد حضور شهدای جنگ ایران و عراق و اتصال آنان به خاندان انبیا از طرق نقاشی های مختلف است. نویسنده این پیوند را در جهت ایجاد روحیه ی شهادت طلبی در بین مردم جامعه معنی و تحلیل می کند.
همچنین نوینسده معتقد است با ورود به دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی و با ایده گفتگوی تمدن ها از لحن خشن جمهوری اسلامی در تقابل با دشمنان خود کاسته می شود تا جایی که حتی تصویر امام خمینی (ره) که پیش از این نماینگر اقتدار و صلابت است به گونه ای مسیحایی به نقاشی در می آید. و از این دوران است که ماه شاهد دیوارنگاره هایی خنثی تر از آنچه در دوران های پیش شاهد بودیم رو به رو هستیم.
همچینین در این مقاله به سازمان های دولتی متولی این نقاشی ها از جمله بنیادشهید، سازمان اوقاف و تبلیغات اسلامی و شهرداری تهران نیز پرداخته می شود و رویکردهای هر کدام از آنان در این امر بررسی می شود هرچند عدم اطلاعات دقیق نویسنده از وظایف این سازمان ها گاهی موجب تحلیل های اشتباه دراین مقاله شده است.
چالش رسانه و فضاسازی: پوسترهای ایرانی درباره ی جنگ ایران و عراق
نویسنده: کریستین جی. گروبر
در این مقاله نویسنده در ابتدا دلیل اهمیت پوسترهای منتشر شده در زمان جنگ ایران و عراق را مطرح می کند و به نقش هنرهای گرافیتی در تلاش برای ساختن یک هویت جمعی ظاهری و متحد کردن افکار عمومی می پردازد. هرچند او معتقد است به دلایلی چون کوتاه مدت بودن دوره حضورشان و در دسترس نبودن آن ها در پرداخت به آنان در پژوهش های مختلف غفلت شده است. اما آنچه که مسلم است آن است که که با بررسی این پوستر ها می توان به زمینه های فرهنگی مفاهیم رستگاری بخش رنج شیعه و شهادت طلبی، نیاز به به تصویر کشیدن عراق به منزله شیطان و دسترسی به معصومیت مضاعف برای کشور ایران دست پیدا کرد.
سپس در بخش انتهایی کتاب چنان مقاله ی گذشته تلاش می شود به بررسی نهادها و یا افراد تولید کننده این اثر ها پرداخته شود که نویسنده نتیجه می گیرد این پوسترها با عدم رعایت حق خالق اثر توسط سازمان های دولتی از جمله سازمان تبلیغات منتشر شده اند.
نقاشی های انقلابی ایرانیان روی بوم نقاشی: مطالعات تمثیل شناسی بر پیک شهدا
نویسنده: آلیس بمباردیه
در این مقاله شش نقاشی ارائه شده از پیکر شهدا را در سال های قبل و بعد از انقلاب بررسی می شود. نویسنده تلاش می کند؛ خالقین این آثار و ارتباط آنان با سازمان های دولتی را مورد بررسی قرار بدهد. او معتقد است که نقاشی انقلاب اسلامی به ویژه نقاشی جنگ سعی دارد خود را از سایر هنر ها جدا کند و به عنوان سنگر اصلی محافظت از انقلاب اسلامی خود را مطرح کند.
همچنین او معتقد است این نقاشی ها تلاش می کنند نوعی انسان مقدس ملموس را برای عصر امروز به نمایش بگذارد. پیکر یک شهید در ایران دال و مدلول های آشکاری را به نمایش می گذارند که خود پیش زمینه ی یک زبان مخصوص است. اما به تصویر کشیدن تصویری عام از یک شهید و نه تصویر کردن پیکر یک شهید خاص سبب می شود این اثار از جهت زبان بصری در ضعف قرار بگیرند و هیچ پیوندی با زندگی واقعی پیدا نکنند. در حالی که بیشتر تلاش شده است جنبه قدسانی شهادت در ارتباط با مفاهیم و ایدئولوژی های اسلامی به نمایش گذاشته شود.
