کتاب حاضر به نوعی حاصل ترجمه های پیشین این دو مؤلف،نعمت الله فاضلی و مرتضی قلیج،از کار های کسانی مثل تام موریس و جیم مک گوییگان محسوب می شود که سعی کرده از دیدگاه مطالعات فرهنگی و با رویکرد انتقادی به مبحث سیاست گذاری فرهنگی بپردازد.در پیشگفتار کتاب ذکر گشته که کتاب پیش رو هم چنین حاصل تدریس چندساله ی درس برنامه ریزی فرهنگی در مقطع کارشناسی ارشد رشته ی مطالعات فرهنگی در دانشگاه علامه طباطبایی نیز می باشد.
«سیاست گذاری فرهنگی در معنایی محدود،تولید،توزیع،مصرف وبازنمایی محصولات فرهنگی است(فاضلی و قلیج ،۳:۱۳۹۲) ؛تعریفی است که از سیاست فرهنگی در این جا ارائه می شود.در ادامه به اهمیت این مقوله تا آنجا تأکید می شود که به دلیل تأثیری که حتی سیاست ها و خط مشی های اقتصادی و اجتماعی بر ساحت فرهنگ می گذارند،هر سیاست اجتماعی یک سیاست فرهنگی به شمار می رود. همگن سازی های فرهنگی،بحث های چالش برانگیز بر سر سیاست گذاری فرهنگی از حیث نظری و عملی از مشکلاتی است که در این راستا مطرح می شود.
مؤلفان در نُه فصل علاوه پرداختن به کشورهای اروپایی در جهت نشان دادن الگوهای مختلف سیاست فرهنگی،ایران را هم به عنوان یکی از میدان های تحقیق خود در نظر گرفته اند.از خلال یک نگاه تاریخی ، الگویی را که برای فهم مطالعات سیاست فرهنگی در ایران ارائه می گردد،از آغاز شکل گیری پدیده ی اجتماعی سیاست فرهنگی که معتقد است پدیده ای مدرن است،مطرح می شود.در واقع رویکرد کتاب به گونه ای است که نیروی اصلی و مؤثر در شکل دادن به فرهنگ و تحول آن را جامعه ی مدنی می-داند و اعتقاد دارد که فعالیت های دولت محدود به زمینه هایی مثل سیاست گذاری فرهنگی و میراث فرهنگی و مقولاتی از این دست بوده است.با در نظر گرفتن زمان ورود دولت به ایران یعنی از نیمه قرن نوزدهم و بعد در ادامه، طرح تاریخی مداخله ی دولت در حوزه ی فرهنگ که از زمان رضاشاه تاکنون به یکی از مهم ترین ارکان نظام سیاسی در ایران تبدیل شده است.
فاضلی و قلیج در بخشی دیگر به چند روند کلی در مطالعات سیاست فرهنگی در ایران اشاره می کنند.
«منابع و متون مطبوعاتی و رسانه ای» و یا به تعبیری گفتمان عمومی سیاست فرهنگی یکی از این روند هاست.این گفتمان از گفتگو میان سه گروه از افراد یعنی سیاستمداران ومدیران،ذی نفعان و صاحبان حرفه ها و مشاغل و روشنفکران و روزنامه نگاران شکل می گیرد.روند بعدی گفتمان پژوهشی سیاست فرهنگی است که که از اصلی ترین موضوعات آن چالش ها و مشکلات سیاست فرهنگی در ایران و دیدگاه ها و رویکردهای نظری،تحلیلی و روش شناختی در مطالعه ی سیاست فرهنگی و ..است و این ها جزء اصلی-ترین مباحثی است که این کتاب سعی دارد از یک نگاه انتقادی به آن ها بپردازد.رویکردی که در ایران بیشتر از سایر موضع-گیری ها به آن پرداخته شده،رویکردی ابزاری و مدیریتی به سیاست فرهنگی است که تهی از وجه انتقادی است و بیشتر همسو با ساختاری است که مصرف فرهنگی مردم را جهت داده و هدایت می کند.
نوشته‌های مرتبط
مباحث نظری درباره ی گفتمان مطالعات سیاست فرهنگی از نظر مطالعات فرهنگی در ایران که دستور کار و هدف اصلی کتاب حاضر است،در نُه فصل مدون شده است.
۱. بنیان های نظری و ضرورت های عملی سیاست گذاری و برنامه ریزی فرهنگی
۲. مطالعات فرهنگی و سیاست فرهنگی
۳. سیاست فرهنگی ابزاری و سیاست فرهنگی انتقادی
۴. ایدئولوژی و سیاست فرهنگی
۵. گفتمان ها و انواع سیاست فرهنگی
۶. موضوع سیاست فرهنگی در کشورهای اروپایی و غرب
۷. جهانی شدن فرهنگ و گفتمان های سیاست فرهنگی
۸. سیاست گذاری فرهنگی در ایران معاصر از چشم انداز مطالعات فرهنگی
۹. برنامه ریزی فرهنگی برای توسعه شهری وشهرهای خلاق
کتاب با طرح چالش های نظری سیاست فرهنگی و امکان برنامه ریزی در این زمینه از حیث نظری آغاز می شود.در واقع دو فعالیت اساسی برای شناخت چیزی به نام برنامه ریزی و سیاست فرهنگی از ملزومات دانسته می شود؛یکی واکاوی مفروضات نظری و دیگری تبار شناسی آن از منظری فوکویی.
در بخش بعدی خط سیر رشته مطالعات فرهنگی مد نظر نویسندگان است چرا که برای پاسخ گویی به سوالات بنیادین این فصل در قالب چگونگی ورود و طرح سیاست فرهنگی در مباحث مطالعات فرهنگی، یک نگاه تاریخی مورد نیاز است.در ادامه به کار کسانی مثل «بنت» و «آنجلا مک رابی» که توجه به سیاست فرهنگی را برای مطالعات فرهنگی ضروری و حلقه ی گمشده ای برای آن عنوان کرده اند،اشاره می گردد.
در فصل سوم با دو رویکرد مواجه هستیم؛ رویکرد ابزاری که در دستور کار رشته مدیریت است و رویکرد انتقادی که جزئی از مطالعات فرهنگی محسوب می شود..در این بخش از نقطه نظر هابرماس درباره ی علایق شناختی و تقسیم بندی آن به سه گونه ی ابزاری،فهم متقابل و رهایی ساز نیز استفاده می شود.
کتاب در یک چارچوب مقایسه ای ،نوع تصمیم گیری این دو رویکرد را در مقابل یکدیگر قرار می دهد. و بدین ترتیب نگاه مدیریتی معطوف به برنامه ریزی،محافظه کارانه و با هدف تثبیت قدرت دست به انتخاب و برنامه ریزی می زند و در مقابل رویکرد مطالعات فرهنگی با هدف تغییر،دسترسی و برابری و از جانب دیگر شناخت سیاست فرهنگی مدون می گردد.
فصل چهار و پنج بر ایدئولوژی سیاست فرهنگی و همین طور گفتمان ها و انواع سیاست فرهنگی متمرکز است.
بررسی آرای کسانی مثل ژان بشلر،جان تامپسون،اسلاوی ژیژک و لویی آلتوسر در خصوص مفهوم ایدئولوژی و تأکید بر این نکته که درک ایدئولوژی برای شناخت و فهم شیوه ای که دولت در امور فرهنگی مداخله می کند،از ضروریات است.در انتها به نظام-های برنامه ریزی در کشورهای مختلف و ایدئولوژی پنهان هر کدام از این ها پرداخته می شود که به شناخت انواع سیاست گذاری-های فرهنگی کمک می کند.
بحثی که در فصل پنجم کتاب شکل می گیرد ، با تأسی از مک گوییگان، سه گفتمان سیاست فرهنگی یعنی دولتی،بازاری و مدنی مطرح می شود و این یکی دیگر از اشتراکات این کتاب با کتاب-های نام برده شده در ابتدای متن است.
فصل ششم سه کشور اروپایی،فرانسه-سوئد-ایالات متحده،به عنوان نمایندگان تلقی های خاصی که از سیاست گذاری فرهنگی وجود دارد،مورد بحث هستند و پرداختن به این کشور ها به عنوان الگو برای مقایسه ی دیگر کشورها مفید دانسته می شود.
در فصل هفتم شاهد ذکر نظریات و گفتمان هایی هستیم که در جریان جهانی شدن فرهنگی به کار برده شده اند. ازنظریاتی مثل امپریالیسم و گردش شبکه ها گرفته تا گفتمان هایی نظیر مقاومت،قرنطینه سازی و توسعه ی بازارهای جهانی.
فصل هشت همان طور که اشاره هم می شود،بازنویسی گفتگویی است که نعمت الله فاضلی با کارشناسان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی رشته ی سیاست گذاری و برنامه ریزی فرهنگی انجام داده است.در این بخش تلاش شده که سه سطح از سیاست فرهنگی از یکدیگر تفکیک شوند؛سیاست فرهنگی آرمانی و مطلوب،محقق و تجربه شده.
و «موضوع چرخش فرهنگی در برنامه ریزی شهری و نقش فرهنگ در نظریات توسعه و اقتصاد نوین»(فاضلی و قلیج،۱۶:۱۳۹۲) خلاصه ای است از آنچه که برای فصل پایانی در نظر گرفته شده است.
مشخصات کتاب:
فاضلی،نعمت الله و قلیج،مرتضی.(۱۳۹۲)نگرشی نو به سیاست فرهنگی:سیاست فرهنگیاز دیدگاه مطالعات فرهنگی.تهران:تیسا.
