تقریبا تمامی رقص های اندونزی به ویژه در جاوه و بالی، توسط ارکستر گاملن همراهی می شوند. اما حضور این ارکستر منحصرا به همراهی رقصندگان محدود نمی شود. یکی دیگر از موقعیت های فرهنگی هنری ِ بسیار مهم دیگری که ارکستر گاملن در آن دیده می شود، همراهی انواع نمایش و بازی های مختلف است.
وایانگ یا نمایش سایه ها (نمایش عروسکی) یکی از قدیمیترین شیوه های تئاتر کاغذی یا عروسکی در جهان است. اجرای این نمایش همیشه با موسیقی و ارکستر سازهای کوبه ای کوک شده ی گاملن همراهی می شود. وایانگ فرم های مختلفی دارد که در هر یک از آنها، برای روایت و داستان سرایی از ابزار گوناگون استفاده می شود. وایانگ ها در واقع نوعی نمایش ـ موسیقایی هستند، که در نزد مردم محبوبیت بسیار زیادی دارند.
نوشته‌های مرتبط
ارکستر گاملن مجموعه ای از سازهای کوبه ای کوک شده است که به علت حجیم و بزرگ بودن برخی از این سازها، در محل ثابتی نصب می شوند. این ارکستر به وسیله ی همین سازهای کوبه ای ملودی ها و آهنگ های مختلفی را می نوازد که مجموعه اهنگ های نمایش وایانگ جزو رپرتوار موسیقایی این ارکستر منحصر بفرد قرار دارد. در محل نصب این مجموعه سازها، معمولا یک قاب و پرده ی متحرک دیده می شود که مخصوص اجرای نمایش وایانگ است. تاریخ نمایش وایانگ نشان می دهد که از قرن های نخستین مسیحیت این نمایش در منطقه ی جاوه و بالی شناخته شده بوده و اجرا می شده است. در واقع وایانگ یکی از کهن ترین شیوه های شناخته شده در هنر تئاتر کاغذی در جهان است.
وایانگ همواره داستان هایی از زندگی مهابهاراتا و رامانا (دو ایزد بزرگ در فرهنگ هندو) را روایت می کند و در برخی نمونه ها صحنه هایی از زندگی اسطوره های هندو یا تاریخی را تصویر می کند. بر اساس تکنیک نمایشی به کار گرفته شده در اجرا، داستان، جنس و تکنیک ساخت عروسک ها و استفاده از ابزار مختلف، نام های مختلفی به خود می گیرد.
مثلا اگر تکنیک به کار رفته در اجرای نمایش بر اساس سایه و نور باشد، نمایش، وایانگ کولیت (wayang kulit) نامیده می شود. در این نمایش عروسک ها از جنس چرم گاو نر هستند و بر دسته هایی از جنس بامبو سوار شده اند. اگر جنس عروسک های وایانگ از چوب باشد، نمایش را وایانگ گولک (wayang golek) می نامند. عروسک گردانهای ِاین نمایش دالانگ (dalang) نامیده می شوند و از پشت پرده ی سفیدی که نور بر آن تابیده می شود، عروسک ها را حرکت می دهند.
وایانگ بِبِر (wayang beber)، مانند سنت نقالی و پرده خوانی در ایران است. در پشت صحنه پرده ای نقاشی شده به چشم می خورد که صحنه هایی از داستانی که راوی روایت می کند بر روی آن نقش بسته است. راوی یا نقال که در زبان بومی دالانگ نامیده می شود، با هیجان و شیوه ای خاص از روایتگری، داستان مربوط به پرده ی آویخته شده را روایت می کند و به این ترتیب با عوض شدن شخصیت ها و فضای داستان، پرده های نقاشی شده، نیز عوض می شوند. همزمان با روایتگری راوی، ارکستر گاملن نیز در پس زمینه آهنگ های مربوط به هر بخش از داستان را می نوازد. ترتیب ِپرده خوانی یا وایانگ بِبر به این شکل است که با اشاره ی نقال، ارکستر گاملن آغاز به نواختن می کند و پس از یک مقدمه ی موسیقایی، راوی داستان را آغاز می کند. دالانگ برخی قسمت های داستان را به صورت متن روایت می کند و برخی قسمت ها را به آواز و با ملودی های مشخص می خواند.
وایانگ بِبِر یکی از قدیمیترین فرم های وایانگ است و برای روایت یک داستان، به پرده های نقاشی شده ی بسیار زیادی احتیاج دارد. از این سنت که امروزه تقریبا از یاد رفته است، تنها چند مجموعه پرده های قدیمی باقی مانده است که به صورت موروثی در نزد نوادگان پرده خوانان قدیمی حفظ شده است. داستان های وایانگ بِبِر در گذشته، داستان های عاشقانه ای است که از قرن ۱۲ و ۱۳ در مناطق ِ شرقی جاوه و در مجاورت بالی سروده شده است.
داستان های روایت شده در وایانگ بِبر، معمولا برگرفته از روایت های هندی و داستان های محلی و معمولا روایت گر داستان های عاشقانه ی بسیار لطیف و محزون است. با ورود اسلام به این مناطق، داستان ها و همچنین شکل بسیاری از عروسک ها تغییر کرد و گونه ی جدیدی از پرده خوانی به نام وایانگ سادات (wayang sadat) شکل گرفت. این نسخه ی جدید پرده خوانی به روایت ِ داستان های اسلامی می پردازد و نقش و نگار پرده ها نیز به کل با نگاره های قدیمی تفاوت دارد.
وایانگ وایو(wayang wahyu) نسخه ی دیگری از نقالی وایانگ است که به ترویج و آموزش آموزه های مسیح می پردازد. شواهد تاریخی و پژوهشگرانی مانند کوزینیر اشاره می کنند که همزمان با ترویج اسلام، به طور همزمان کلیسای کاتولیک نیز برای محبوبیت خود در میان اهالی این منطقه، از سنت های محبوبی چون نمایش های وایانگ استفاده کرد و بسیاری از داستان های دینی خود را در قالب نقالی و پرده خوانی به مردم معرفی کرد که البته اوج محبوبیت وایانگ وایو در قرن بیستم بود. امروز بسیاری از استادان نقال قدیمی فوت شده اند و در میان راویان جوان کمتر کسی روایت های قدیمی را به یاد دارد و توانایی خواندن و نقالی وایانگ بِبر های قدیمی را دارد (ن.ک. ژ. کوزینیر).
وایانگ کاروچیل (wayang karucil) نوع دیگری از وایانگ است که داستان های اسطوره ای و باستانی را روایت می کند، اما دلیل تغییر نام آن جنس عروسک هایی است که در آن استفاده می شود. عروسک های وایانگ کاروچیل از جنس چرم، چوب یا کاغذ هستند و بیننده تنها می تواند سایه ی آنها را از پشت پرده ی وایانگ ببیند. در این گونه از وایانگ راوی معمولا خود عروسک گردانان هستند و روایت گر وجود ندارد.
یکی دیگر از گونه های بسیار متفاوت ِ وایانگ، وایانگ توپنگ (wayang topeng) است که در آن بازیگران واقعی (انسان های بازیگر) با استفاده از نقاب و ماسک های مختلف، نقش اجرا می کنند و در واقع نمایشی است که بازیگران آن ماسک به صورت دارند. وایانگ توپنگ روایت گر افسانه ها و داستان های اسطوره ای است و یکی از محبوب ترین نمونه های نمایش وایانگ در اندونزی است. با اینکه در این نمایش از هیبت و سایه ی کاراکتر نمایشی استفاده نمی شود، اما استفاده از ماسک به عنوان عاملی برای تغییر هویت این افراد باعث شده است که نام آن در رده بندی نمایش های سایه ای وایانگ قرار بگیرد.
Basset, Catherine (1995) : Musiques de Bali à Java : L’ordre et la fête, Acte Sud.
Keeler, Ward (1987) : Javanese Shadow Plays, Javanese Selves, Princeton University Press.
Cuisinier, Jeanne (1961) : « Le théâtre en Indonésie », dans Les Théâtres d’Asie, Centre national de la recherche scientifique, pp : 223 – ۲۴۱.
