میل به زورآزمایی در ونزوئلا: ورود جناح راست مخالف چاوز به صحنه (لوموند دیپلماتیک: آوریل ۲۰۱۴)

الکساندر مین برگردان آریا نوری

مردم ونزوئلا حق داشتند تا علیه دولتی که نمی تواند در ساخت های اساسی کشور ( بخش تولید ، مالیات و . . . ) تغییری به وجود آورد تظاهرات کنند.اما تظاهرات اخیر توسط بخشی از جناح مخالف سازمان دهی شده است که تنها یک را دنبال می کنند : سرنگون کردن نیکولا مادورو ، رییس جمهوری که در هر صورت بر آمده از صندوق های رای است.

تظاهرات ضد دولتی در کاراکاس در دوازدهم فوریه ی امسال منجر به کشته شدن سه جوان شد و راه را برای نگارش تعداد بسیار بالایی گزارش و مقاله با عناوینی دراماتیک فراهم کرد : « خشونت ونروئلا را لرزاند» ( وال استریت ژورنال ، ١٢ فوریه) ، «ونزوئلایی بحران زده ، اوکراین آمریکای لاتین» ( لوموند ، ١٢ مارس).

دولت آمریکا خیلی سریع به جمع منتقدین پیوست. جان کری ، وزیر امور خارجه ی این کشور در ١۵ فوریه ی سال ٢٠١۴ تدابیر دولتی با هدف « محدود کردن شهروندان در حق اعتراض مسالمت آمیز» را زیر سوال برده و در ١٣ مارس آقای مادورو را به « به وحشت انداختن مردمش» متهم کرد. در نظر کسانی که وضعیت را از نگاه مطبوعات بزرگ آمریکایی و بیانیه های واشنگتن نگاه می کنند ، جوانانی آزادی خواه و صلح جو با حکومتی سرکوبگر وابسته به نفت که ارتباط خود را با مردم از دست داده مواجه شده اند.یک سال پس از مرگ هوگو چاوز دیگر تصمیم درباره آینده کشور گرفته شده. انریک کروز (Enrique Krauze) ، تاریخدان مکزیکی اذهان را آماده می کند و در مقاله ای که در تاریخ ٢۶ فوریه در ال په (El pais) و در بیست و هشتم فوریه در نیویورک تایمز منتشر شده است می نویسد : « قطعا ونزوئلا در حال تبدیل شدن به یک دیکتاتوری است» اما آیا معرفی آقای مادورو همچون چائوشسکوی مناطق گرمسیر می تواند تصویری درست از بحران کنونی این کشور ارائه دهد؟ بخشی از انتقاد هایی که به دولت ونزوئلا وارد می شود به جا است. میزان آدم کشی در این کشور جزو بالاترین آمار در کشورهای دنیا است (١) .با وجود پیشرفت های اجتماعی که در طول ده سال گذشته به دست آمده است ، مثل کاهش ۵٠ درصدی میزان فقر (٢) ، اقتصاد این کشور نقص های فراوانی دارد ،مثل تورمی بسیار بالا ، بازار سیاه دلاری که سبب سرعت گرفتن افزایش قیمت ها می شود و همچنین کمبود کالا ، حتی کالاهای اساسی.(٣)اما هرچند که جرم و جنایت ، تورم و کمبود کالاهای اساسی سبب شدت گرفتن اعتراض ها شده است، نباید فراموش کرد که بخش اعظم تظاهرات به وسیله ی تندروترین گروه مخالفین سازمان دهی شده است که تنها یک هدف دارند : سقوط دولت مادورو و «تمام کسانی که مسئولیتی در نهادهای دولتی دارند» .(۴) مثل آثای لئوپولدو لوپز ( Leopoldo lopez ) شهردار سابق چاکائو ( chacao) ، یکی از ثروتمندترین شهرداری های ونزوئلا.

فضائی که پیش از این نیز دیده شده بود

با این وجود تمامی معترضان از این خط پیروی نمی کنند. آقای مادورو در ماه آوریل سال ٢٠١٣ توانست با اختلافی ۴٩.١ درصدی در انتخابات پیروز شود. اپوزیسیون سعی کرد تا انتخابات شهرداری ها در ماه دسامبر را تبدیل به همه پرسی در مورد وی بکند اما به علت شکست با ده امتیاز کمتر نسبت به حزب او، ضربه ی سختی خورد. نامزد سابق انتخابات ریاست جمهوری ، آقای هنریک کاپریلز (Henrique Capriles) ، رییس جمهور را از لحاظ قانونی نامشروع نخواند و حتی تصمیم گرفت در مجموعه ی رایزنی ها در مورد جرم و جنایت در ونزوئلا شرکت کند اما با اعلام تظاهرات از شرکت در آن ها سر باز زد.با این شرایط هیچ چیز موفقیت تظاهرات در١٢ فوریه ، روز ملی جوانان ، را تضمین نمی کرد با وجود اینکه بسیاری از دانشجویان ضد دولت از روزها قبل فعالیت های خود را در شهر های مختلف آغاز کرده بودند. در تاریخ ششم فوریه تظاهرات دانش آموزی در ایالت تاشیرا (Táchira) به خشونت کشیده شد و افراد زیادی در پی آن بازداشت شدند.در طول روزهای بعد از آن ، دانشجویان برای درخواست آزادی همقطاران خود و استعفای دولت به خیابان های کاراکاس و چند ایالت دیگر آمدند .

دوازدهم فوریه ، صفوف تظاهراتی که اساسا از دانشجویان تشکیل شده بودند در بسیاری از شهرهای کشور به خیابان ها آمدند و در پایتخت بخشی از تظاهرات به شورش تبدیل شد. خودروها را آتش زدند ، به نیروهای پلیس با سنگ حمله کردند و نهاد ها و سازمان های دولتی به ویژه صدا و سیما را که یک روزنامه نگار هم در آن به ضرب گلوله زخمی شد مورد حمله قرار دادند. در گیر و دار درگیری ها شلیک گلوله هایی که منبعشان مشخص نیست سبب کشته شدن دو تن از تظاهرات کنندگان و یک نفر از طرفداران چاوز شد. بعد از ظهر ، دادستان کل قرار بازداشت آقای بوپز را به جرم تشویش اذهان و دعوت به خشونت صادر کرد.احتمالا دولت می بایست در مورد این تصمیم بیشتر فکر میکرد : تسلیم شدن صحنه سازی شده گرگ جوان جناح راست ( لوپز) به نیروهای گارد ملی در تاریخ ١٨ فوریه بلافاصله وی را در جایگاه قربانی قرار داد ، همین مساله سبب شد تا اکثر رهبران جناح راست موقتا اختلافات خود را کنار گذاشته و برای حمایت از جریان اعتراضات با هم متحد شوند.

در روزها و هفته های بعد به دنبال دعوت جناح راست تظاهراتی شکل گرفت.شب ها جوانان ونزوئلیایی مجهز به سنگ و کوکتل مولوتوف با ایجاد حصار و موانع سنگر بندی می کردند و ساختمان های دولتی را آتش می زدند.نیروهای ضد شورش در مواقعی با خشونت جواب این حرکات را دادند ، خشونتی که سبب به کشته و زخمی شدن چندین نفر شد. به دنبال این حوادث دولت دستور بازداشت ١۵ نیروی پلیس را به علت عدم رعایت دستورات صادر کرد.اقای لویزا ارتگا دیاز (Luisa Ortega Díaz) دادستان کل ونزوئلا ، گزارشی را مبنی بر وجود مصدومین ، بازداشت های خودسرانه و کشته شدگان منتشر کرد و با مسئولین نهاد دفاع از حقوق بشر پرووا (Provea) که به جناح راست نزدیک است دیدار کرد.(۵)

خیلی سریع هم در مطبوعات دولتی و هم در مطبوعات خصوصی گزارش هایی منتشر شد که نشان می داد مسئول برخی از خشونت های کشنده در حاشیه ی تظاهرات خود معترضین بوده اند. برخی از آن ها از جمله یک شیلیایی در تاریخ دهم مارس زمانی که سعی میکردند سنگرها را خراب کنند کشته شدند.سه نفر موتورسوار با برخورد با کابلی آهنی در یکی از خیابان های تحت کنترل معترضین کشته شده اند و نفر چهارم با سقوط در حوضچه ی روغنی که آن ها درست کرده بودند کشته شد.گزارشی رسمی که در تاریخ ١٣ مارس منتشر شد نشان می دهد که از مجموع ٢٨ کشته تنها هفت نفرشان در اعتراضات در جبهه ی معترضین حضور داشه اند.

آقای تور هالوورسن (M. Thor Halvorssen)(۶) مدیر بنیاد حقوق بشر که مرکز آن در نیویورک است بر مبنای اطلاعات داده شده توسط مطبوعات می گوید : « بخش اعظم معترضین فقرا هستند.»اما این گزارشی است بسیار دور از واقعیت : در طول هفته های خشونت آمیز ، فرق میان محلات بورژوآی پایتخت ، غوطه ور در هرج و مرج، و محلات فقیرنشین(barrios) آشکارا بود مردم در این محلات به دور از آشوب به کارهای روزانه ی خود می پرداخته اند.

برای اکثر مردم ونزوئلا این اتفاقات تداعی کننده ی گذشته است.در سال ٢٠٠٢ تظاهرات بزرگ قشر مرفه جامعه به انفجار خشونت منجر شد و اپوزیسیون از آن برای پایه ریزی کودتا علیه چاوز به کمک چند ژنرال استفاده کرد ، کودتایی که تنها ۴٨ ساعت به طول انجامید.(٧) کارخانه ها کار خود را تعطیل کردند و کارفرمایان دست به اعتصابی سه ماهه زدند به امید اینکه بتوانند بحرانی اقتصادی – اجتماعی پدید آورند و چاوز را سرنگون کنند. در این مدت تولید ناخالص داخلی ونزوئلا با کاهشی ٢۵ درصدی مواجه شد. (٨)

اما حوادث ماه فوریه و مارس سال ٢٠١۴ ما را به خصوص به یاد جریان سال ٢٠٠۴ می اندازد که در طول آن راست گرایان – اغلب جوانان مرفه- به کمک حصار و وسایل آتش زا راه ها را مسدود کردند . به گفته ی یکی از روسای همین حرکت موسوم به «مسدود کردن» ، آقای روبرتو آلونسو (Roberto Alonso) هدف آن ها «ایجاد اختشاش در کل کشور به کمک تمام شهروندان ونزوئلا و تمامی شهرهای آن به منظور مجبور کردن دولت کمونسیت و برآمده از جریان انقلابی فیدل کاسترو به ترک قدرت و کشور بوده است» ، درست مثل کودتای شکست خورده ی ١١ آوریل ٢٠٠٢.(٩)

سایر کشورهای آمریکای جنوبی بر خلاف ایالات متحده از حمایت از معترضین سرباز زده اند و حتی کشورهای عضو بازار مشترک جنوب ( آرژآنتین ، برزیل ، پاراگوئه ، اروگوئه و ونزوئلا) در شانزدهم فوریه « رفتارهای جنایتکارانه گروه های خشونت طلب که هدفشان استفاده از نفرت و عدم تسامح بر علیه دولت ونزوئلا است را محکوم کردند.اتحادیه ی کشورهای آمریکای جنوبی ( Unasur) که ١٢ کشور آمریکای جنوبی عضو آن هستند در همان روز بیانیه ای مشابه صادر کرد و حمایت خود از « نظم و دموکراسی» و « دستیابی به آزادی بیان برای همه از طریق دموکراتیک» اعلام نمود.

حمایت دولت آمریکا از معترضین سبب بروز اختلاف بین تندروترین شاخه های معترضین در برنامه هایی که برای ایجاد نا بسامانی اتخاذ می کرده اند شده است و این مساله در حساس ترین شرایط یعنی زمانی که آقای مادورو باید نصمیماتی حیاتی و نا محبوب مثل پایین آوردن ارزش پول این کشور یا افزایش قیمت حامل های سوخت بگیرد ، پیش آمده است.چشم انداز دو سال پیش رو که هیچ انتخاباتی را به خود نخواهد دید دست دولت را برای احیای اقتصاد باز خواهد گذاشت. این وضعیت در کشوری که به دور از الگوی کوبا ، در پانزده سال ١٩ بار انتخابات به خود دیده، استثنائی است سرمقاله ی لوموند در دوازدهم مارس این مطلب را یادآوری می کند.اما جلوگیری از انفجار خشونت و دور کردن اپوزیسیون از دست یابی به آن ممکن است باز هم آقای مادورو را مجبور کند تا تصمیمات سخت را به تعویق بیاندازد.مساله ای که شرایط او و گروهش را برای پیروزی در رویارویی های پیش رو بهبود نخواهد بخشید.

الکساندر مین، تحلیلگر سیاسی در مرکز مطالعات اقتصادی-سیاسی در واشنگتن

١-

Lire Maurice Lemoine, «Caracas brûle-t-elle ?», Le Monde diplomatique, août 2010.

٢- مقاله « آنچه چاوز به چپ یادآوری کرد» ، لوموند دیپلماتیک آوریل ٢٠١٣

http://ir.mondediplo.com/article1980.html

٣- مقاله «ونزوئلا غرق شده در نفت خود» لوموند دیپلماتیک نوامبر ٢٠١٣

http://ir.mondediplo.com/article2085.html

۴-

«Parte de la oposición venezolana acuerda una marcha en Caracas el 12 de febrero », ۲février 2014, www.lainformacion.com

۵-

«Proveasostuvoreunión con Fiscal General para tratar casos de violaciones a DDHH en el país », Provea, 6mars 2014, www.derechos.org.ve

۶-

Thor Halvorssen, «Chavismo thriveson mistrust », site du NewYorkTimes, 27 février 2014, www.nytimes.com

٧-

Lire Maurice Lemoine, «Hugo Chávez sauvé par le peuple », Le Monde diplomatique, mai 2002.

٨- مقاله « اپوزیسیون ونزوئلا دست به هر ریسکی می زند»، لوموند دیپلماتیک آوریل ٢٠٠۴

٩-

Cf. «Sobre la guarimba », www.venezuelanet.org

پرونده «لوموند دیپلماتیک» در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/15007

ویژه نامه ی «هشتمین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ»
http://www.anthropology.ir/node/21139

ویژه نامه ی نوروز ۱۳۹۳
http://www.anthropology.ir/node/22280