(تصویر: نمای بیرونی موزه پزشکی)
موزه ملی تاریخ علوم پزشکی واقع در خیابان کارگر شمالی- خیابان فرشی مقدم تنها موزه تاریخ پزشکی در تهران است که سعی در ارائه پیشینه طب قدیم و نوین ایران در ابعاد مختلف و معرفی جایگاه آن در جهان پزشکی دارد. این موزه توسط دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی تهران و با مشارکت سازمان میراث فرهنگی کشور و فرهنگستان علوم پزشکی در تابستان سال ۱۳۸۰ آغاز به کار نموده است. ساختمان این موزه از قدمت تاریخی برخوردار بوده و بنای آن ۱۵۰ سال پیش به دستور امیرکبیر ساخته شده است.
نوشته‌های مرتبط
در حال حاضر این موزه دارای ۷ غرفه و چند بخش جانبی است که عبارتند از:
۱- بخش مردمشناسی که شامل ابزار و آلات پزشکی مربوط به دوران قاجار است.
۲- بخش دیرین انسانشناسی که به لحاظ غنای مواد، دادهها و جذابیت دارای اهمیت ویژهای است. این غرفه بخشی از روند تحول گونه انسان در جهان و روند دگرگونی ابزارهای سنگی را در ایران نشان میدهد. به علاوه نمونههای متعددی از اسکلت و جمجمه که از حفرتات باستان شناسی در نقاط مختلف کشور بدست آمده، به نمایش گذاشته شده است. یکی از جذاب ترین موارد به نمایش درآمده در این غرفه جمجمهای متعلق به یک دختر سیزده ساله است که قدمت آن به حدود ۴۹۰۰ سال پیش برمیگردد. نکته قابل توجه در مورد این جمجمه آن است که روی قسمت فوقانی سمت راست آن یک بریدگی مثلثی شکل مشهود است که براساس بررسیهای انجام شده به نظر میرسد ایجاد این مثلث کارکرد درمانی داشته و به دلیل انجام عمل Trephination بوده است. براساس این تحقیقات این دختر مبتلا به بیماری هیدروسفالی بوده و بعد از انجام عمل جراحی چندین ماه زنده مانده است. دلیلی که برای زنده ماندن وی پس از جراحی آوردهاند، رشد مجدداً استخوان نازکی است که در کنار مثلث بریده شده ظاهر شده است. این جمجمه توسط باستان شناسان ایتالیایی از شهر سوخته کشف شده است. علاوه بر آن در این بخش جسد زنی ۶۰ تا ۷۰ ساله به نمایش گذاشته شده که بدن وی در شرایط طبیعی مومیایی شده و بخش اعظم جسد باقی مانده است. این جسد را از گورستانی در یزد بدست آوردهاند و حدود ۹۰۰سال قدمت دارد.
۳- اسناد و نسخ خطی پزشکی که متشکل از مجموعه ای از نسخ خطی طبی کهن و همچنین اسناد و اعلامیههای مربوط به دوران قاجار است و میتوان در این مجموعه نسخ خطی را در باب طب سنتی، مفردات و مرکبات، تشریح، بیماریها و نسخهها و دستورالعملها مشاهده نمود. از جمله نسخ خطی ارزشمند این مجموعه نسخهای از المنصوری اثر ابوبکرمحمدبن زکریای رازی است که متعلق به سال ۴۸۴ ه.ق میباشد و به خط نسخ کهن نگاشته شده است. در این بخش همچنین اسناد و مدارک استاد دکتر عبدا… خان احمدیه که از محققین بنام در زمینه طب سنتی است، به نمایش درآمده است.
۴- مجموعه داروخانه نوین در ایران که در واقع نخستین داروخانه نوین ایران است و در حدود سالهای ۱۸۵۰ تا ۱۸۶۰ توسط وزارت جنگ از کشور اتریش خریداری شده است. این داروخانه که به داروخانه نظامی شهرت داشت، حدود بیست تا سی سال پس از خریداری در اختیار دکتر عبدالحسین نظامی، داروساز و دانش آموخته فرانسه تعلق گرفت. خانواده مرحوم دکتر نظامی ابتدا در سال ۱۳۷۲ داروخانه مذبور و تجهیزات و وسایل آنرا به دانشکده داروسازی تهران منتقل نموده و سپس در سال ۱۳۸۱ این داروخانه به همراه کلیه اسناد، مدارک، عکسهای، نامهها، تجهیزات ساخت دارو و کلیشه بروشورهای داروهای آن روزگار به موزه ملی تاریخ علوم پزشکی اهدا شد.
۵- بخش چشم پزشکی نوین که به یادبود پروفسور محمدقلی شمس بر پا شده است. وی دانش آموخته فرانسه و بنیانگذار چشم پزشکی نوین ایران بوده و در این غرفه اسناد، مدارک، وسایل شخصی، عکسها، ابزار معاینه و جراحی چشم به همراه آثار مکتوبی از پروفسور شمس به نمایش درآمده است.
۶- گیاهان دارویی و طب سنتی که در آن رایجترین گیاهان دارویی سنتی ایران دیده میشود.
۷- بخش نمایشگاههای مختلف که به طور موقت به معرفی یک پزشک میپردازد و در حال حاضر به معرفی دکتر فرمانفرما و دکتر قریب اختصاص یافته است.
کتابخانه موزه ملی تاریخ علوم پزشکی نیز که دارای حدود هفت هزار جلد کتاب در زمینههای تاریخ طب، اخلاق پزشکی و تاریخ و اخلاق علوم زیستی است از جمله بخشها جانبی موزه میباشد. همچنین باید به بخش تحقیقات و انتشارات اشاره نمود. موزه قلی تاریخ علوم پزشکی تاکنون از طرحهای پژوهشی متعددی در زمینه تاریخ طب ایران حمایت نموده است که یکی از اقدامات مهم آن ایجاد بانک دیجیتال نسخ خطی پزشکی ایران است. برگزاری سلسله سخنرانیهایی در زمینه تاریخ طب و اخلاق پزشکی ازجمله دیگر فعالیتهای این موزه میباشد.
همچنین به همت این موزه کتابهای متعددی به چاپ رسیده و یا در حال انتشار است.
لازم به ذکر است که موزه ملی تاریخ علوم پزشکی ایران دارای سایت جامعی به آدرس .museum.tums.ac.ir است که اطلاعات متنوعی را در مورد موزه و خدمات آن در اختیار مخاطبان قرار میدهد.
