مهاجرت دیجیتالی و اسکیزوفرنیای هویتی

توسط امیر غریب عشقی در اردیبهشت ۱۵, ۱۳۹۲

چکیده :مهاجرت یکی از پدیدههای مهم و قابل بحث در حوزه جوامع انسانی و تئوری های کلاسیک مباحث مربوط به حوزه علوم اجتماعی و انسانی میباشد.مهاجرت میتواند دلایل گوناگونی از جمله اقتصادی، مذهبی، سیاسی یا اجتماعی داشته باشد. همچنین مهاجرت به عنوان یک پدیده اجتماعی همزمان میتواند دارای جنبه های مثبت و منفی برای هر دو جامعه مبدأ و مقصد باشد.در قرن اخیر به دنبال تحولات رخ داده در حوزه ارتباطات و بویژه ابزارهای ارتباط چند رسانهای و بخصوص ظهور و گسترش و همگانی شدن ابزارهای دیچیتالی، تغییرات جدید و پدیده های نوینی در جوامع انسانی قابل مشاهده میباشد که مسبوق به سابقه نبوده است و آن پدیده ای است که من آنرا مهاجرت دیجیتالی مینامم.این نوشته در پی آن است که این پدیده نوین را به اختصار تشریح و تبیین کند.

جهان دیجیتال امروز منجر به وقوع پدیدهای بنام مقایسه در سطح فردی و جامعه بصورت پیوسته و دائمی میگردد.این پدیده جهان دیجیتالی و ابزارهای متعلق به آن در نهایت منجر به ایجاد تصویری جدید اما ناپایدار از مفهوم هویت در سطح فردی و اجتماعی میگردد که دارای دو جنبه پارادوکسیکال(Paradoxical) در سطح فردی و اجتماع می باشد که در این مقاله از آن با عنوان پدیده مهاجرت دیجیتالی نامبرده میشود.مهاجرت دیجیتالی منجر به وقوع دو پدیده حسرت (Regret ) و آرزو(Wish) میگردد.به عبارت بهتر در مهاجرت دیجیتالی بر خلاف مفهوم کلاسیک مهاجرت هیچ گونه تغییر مکان فیزیکی رخ نمیدهد. اما ما با افراد و انسانهایی مواجه هستیم که به شدت خواستار مهاجرت به شرایط زیستی و مکانهای دیگری که تصور زندگی بهتری در آن را دارند، هستند اما چون بسیاری از آنان امکان چنین مهاجرتی را ندارند ما با خیل عظیمی از افراد مواجه هستیم که ظاهراً در محیطهای بومی خود زیست میکنند اما از نظر ذهنی، اخلاقی و فرهنگی مهاجرت کردهاند و در جوامع بومی خود به عنوان افرادی بیگانه(Alien) و فاقد ارتباط ارگانیک(Organic) و ذهنی با محیط اجتماعی و ارزشی خود زیست میکنند. به عبارت بهتر با افرادی با هویت دوگانه (Double Identity) مواجهیم که در این نوشته از این پدیده تحت عنوان اسیکزوفرنی ( Schizophrenia )هویتی از آن نامبرده شده است و نکته مهم تر در این پدیده عدم آگاهی طیف وسیعی از چنین افراد و جوامعی از این هویت دوگانه در ذهنیت فردی و جمعی آنها می باشد .این پدیده مختصرا و با نگاهی انتقادی با استفاده از برخی مفاهیم که ار سایر رشته های علمی به عاریت گرفته شده است در قالب ۳۰ عبارت – مفهوم مورد اشاره قرار گرفته است.

نوشته‌های مرتبط

جایی دیگر، روزگاری شاید بهتر (دربارۀ مهاجرت در…

ناصر فکوهی بهمن ۲۰, ۱۴۰۲

حقّ بازگشت در نظام بین‌الملل حقوق بشر

طاهره عزیزی بهمن ۱۴, ۱۴۰۲

مهاجرانی که ما بودیم…

وب گاه آبان ۱۹, ۱۴۰۲

کلمات کلیدی : مهاجرت ، جهان دیجیتالی، ابزارهای چند رسانه ای، اسیکزوفرنی هویتی

مقدمه :

قبل از هرچیز ضروری است به معنی مفاهیم اصلی بکار رفته در این نوشته اشاره ای گذرا گردد. هویت ،مهاجرت و اسکیزوفرنی .این سه اصطلاح در حوزه های مختلف اجتماعی و روانشناسی مورد استفاده قرار میگیرند . اما در این نوشته سعی شده با ترکیب این مفاهیم ،از ان برای تشریح پدیده نوینی که در بسیاری از جوامع در حال توسعه در هر دو سطح خرد و کلان در حال وقوع میباشد استفاده گردد.

هویت :

اصطلاحی است که در علوم اجتماعی برای تشریح تصور و ادراک فردی انسان از فردیت متمایز خود از ان استفاده می شود . از این اصطلاح برای بیان آن در مورد هویت ملی یا فرهنگی نیز استفاده می شود . این اصطلاح در روان شناسی اجتماعی نیز کاربرد فراوانی دارد . هویت در روانشناسی به مباحث تصور فرد از خویشتن و فردیت خود بیشتر می پردازد . و بیشتر بر این نکته تاکید میکند که فرد خودرا بعنوان واحد انسانی و در رابطه با سایر انسانها، سایر عقاید و طبیعت چگونه تعریف میکند .در جامعه شناسی هنگام سخن گفتن از هویت تاکید بیشتر بر روی نقش رفتاری فرد می باشد .که مجموعه ای از اموخته ها از طریق نقش های اجتماعی بیانگر ان می باشد . در این حوزه هویت بیشتر تعاملی متقابل از ذهنیت فردی و نقش های اجتماعی فرد تلقی می شود .

مهاجرت:

در معنی کلاسیک خود عبارت است از عبور از مرزها برای ورود به کشور یا منطقه جغرافیایی دیگری به منظور اقامت دائم در نقطه مقصد . مهاجرت می تواند به دلایل متفاوتی از ان جمله اقتصادی ،سیاسی ،خانوادگی ،مذهبی و یا تلاش برای تغییر شرایط رخ دهد.

اسکیزوفرنی :

اصطلاحی است در علم روان شناسی که از ان به عنوان بیماری با ذهن خیلی باز نیز یاد می شود .این یک بیماری روانی با منشاء نامشخّص و علایم متغیّر می‌باشد. مشخصهٔ این بیماری عدم توانایی درک و یا بیان واقعیت است. این بیماری دارای عوارضی همچون عدم ارتباط منطقی در رفتار و گفتار، انزوا و گوشه نشینی بیش از حد و هذیان و توهم است. در این مقاله از وجه سمبولیک نام این بیماری که نمادی برای عدم توانایی درک واقعیت و توهم هویتی است استفاده شده است و منظور تبیین حالتی ذهنی است که فرد از تشخیص واقعی هویت و جایگاه واقعی خود ناتوان و با هویت های چند گانه ذهنی زندگی می کند .

با این مقدمه به تشریح پدیده مهاجرت دیجیتالی البته به اختصار پرداخته می شود.

۱-در مفهوم مهاجرت ، جابجایی در سطوح مختلف ویژگی اصلی این مفهوم اجتماعی میباشد. همچنین اقدام شخصی و با اراده فردی بدون فشار خارج اغز فرد ویژگی این جابجایی تلقی می گردد و این نقطه افتراق مهاجرت با کوچ اجباری در نظر گرفته می شود. .

۲-مفهوم مستقر در هر نوع پدیده مهاجرتی و عامل اصلی پدید آورنده و محرک آن مفهوم نارضایتی از وضع موجود فرد مهاجر میباشد.

۳-پدیده مهاجرت به عنوان پدیدهای تدریجی و نه دفعی و ناگهانی تلقی میشود.قدم اول در شروع پدیده مهاجرت شروع تغییراتی تدریجی در فضای ذهنی افراد مهاجر میباشد.

۴- قدم اول در شروع پدیده مهاجرت شروع تغییراتی تدریجی در فضای ذهنی افراد مهاجر میباشد.

۵-تغییر در فضای ذهنی فرد مهاجر فرآیندی چند مرحلهای است و قدم اول در این راه شروع پدیده خود ارزیابی یا (

Self Evaluating) میباشد. در این قدم فرد شروع به ارزیابی خود به عنوان یک هویت مستقل و فردیت (Individuality ) در سطح اجتماع خود و در مراحل بعدی در سطح کلان و جهانی میکند.

۶-به نظر میرسد هر فرد دارای سه سطح تصویر ذهنی از خود در زندگی میباشد.

الف) تصویری از زندگی اکنون خود( موجود)

ب) تصویر از زندگی مورد انتظار خود (زندگی ایدهآل)

ج) تصویر از زندگی که او واقعاً بر اساس موجودیت و قابلیتهای خود پتانسیل تحقق آن را دارد .

۷-ترکیبی از این سه تصویر و تصور ذهنی در هر فرد، موزائیکی از مفهومی را میسازد که از آن میتوان تحت عنوان هویت فردی یاد کرد.

۸-هر زمان که فاصله این سه تصویر ذهنی که سازنده هویت فردی است از هم زیاد گردد و این سه تصویر دچار واگرایی گردند ، مفهوم نارضایتی در فرد شروع و به تدریج تعمیم مییابد.

۹-به نظر میرسد در طی دوران زندگی فرد اجتماعی، مسیر حرکت فرد، تلاشی برای حرکت از وضعیت موجود به سمت وضعیت ذهنی ایده آل میباشد. با این تعریف میتوان مهاجرت را مدلی از این روند جابجایی ذهنی و عملی در سطح کلان تعریف کرد. به عبارت بهتر میتوان مهاجرت را محصول این اختلاف پتانسیل شدید بین آرزوهای انسانی و وضعیت موجود انسانی دانست.

اما به راستی این پدیده چگونه شکل میگیرد؟

۱۰-پاسخ را میتوان در پدیده مقایسه پذیری انسان دانست. انسان در طی زندگی اجتماعی خود نیازمند یک تعریف روشن از خویشتن خویش میباشد. این تعریف که غالباً از آن تحت عنوان هویت (Identity) نام برده میشود ، محصول پدیده مقایسه خود با دیگران میباشد. ذهن انسان اجتماعی با جمع آوری تشابهات(Similarity) و تفاوت های(Differences) فردی و طبقهبندی آنها اقدام به آنالیز این دادهها در جهت یافتن مکان مناسبی در سلسه مراتب اجتماعی برای خود میکند و در دستگاه مختصات اجتماعی مکانی برای خود تصور و تعریف میکند .بر اساس چنین فرآیندی هر فردی اقدام به ساختن مفهومی بنام هویت فردی میکند.

۱۱-این فرآیند، در سطح اجتماع نیز از همین روند و مراحل پیروی میکند. به عبارت بهتر جوامع نیز به عنوان هویتهایی جمعی و کلانتر، جایگاه خود را با فرآیند مقایسه تشابهات و تفاوتها ارزیابی و تعریف میکنند.

۱۲-اما ابزار این مقایسه همان ارتباط در سطح فردی و اجتماعی است. انسان از لحظه تولد تا مرگ در حال دریافت و ارسال اطلاعات به صورت تمام وقت و از طریق روابط انسانی و اجتماعی است.

۱۳-بدیهی است هرگونه گسترش ابزارهای ارتباطی، منجر به توانمند سازی بیشتر فرد و در نتیجه افزایش تبادل اطلاعات و در نهایت تعمیق فرآیند مقایسه میگردد که محصول نهایی نیز می تواند ، سوالات بیشتر، ابهامات بیشتر و در نهایت افزایش سطح عدم رضایت باشد.

۱۴-طبیعتا در جهان پیشا مدرن ،(Traditional) بدلیل سطح ،گستره، نوع و شدت ارتباطات و داده های مبادله شده فرد با محیط پیرامونی ، که به طرز معناداری پایین تر بوده است ، چنین فرایند مقایسه مداوم بین فرد با سایر افراد و جامعه با سایر جوامع به ندرت امکان وقوع داشته است و ثبات و نوعی امنیت روانی حاصل از کم اگاهی نیز در روابط جاری تر بوده است

۱۵-جهان مدرن، تسهیلات بیشتر، ارزانتر، سریعتر، متنوعتر، عمومیتر و گستردهتری را برای روابط تقریباً نامحدود، هم در سطح افقی و هم در سطح عمودی برای فرد فرآهم آورده است.

۱۶-سرمایهداری، تجارت، حمل و نقل، بازارو جنگها، را میتوان به عنوان ابزارهای قدرتمندی برای افزایش سطح و عمق ارتباطات در سطح فرد و اجتماع در نظر گرفت.از میان محصولات جهان مدرن، برخی از اختراعات از جمله برق، خودرو، هواپیما، بازارهای جهانی و به ویژه سیستمهای چند رسانهای ارتباطات( یا همان ابزارهای دیجیتالی مبادله اطلاعات ) تسهیلات متنوع و پیچیدهای را برای فرد و جوامع فرآهم آوردهاند و در ضمن منجر به خلق سیستمهای شبکهای مبادله هویتی جدید تری نیز گردیدهاند.

۱۷-به نظر میرسد یکی از مهمترین پدیدههای قدرتمندی که جهان را به شدت تحت تأثیر قرار داده است مفهوم دیجیتالیسم و تکنولوژی های مرتبط با این پدیده است. به عبارت بهتر به نظر میرسد عبارت جهان دیجیتالی عبارت مناسبی برای تشریح جنبه های مختلف زندگی انسان در قرن ۲۱ باشد .

۱۸-به نظر میرسد که مهمترین تأثیر و نقش پدیده دیجیتالیسم محو کردن مفهوم سابقاً پایدار هویت فردی در جهان کنونی باشد.

۱۹-ابزارها و تکنولوژی های دیجیتالی مداوماً اقدام به ارائه تصویری، ناپایدار، گذرا ، چندگانه از شخصیت و روش های زیست انسانی دارند. به عبارت بهتر بطور پیوسته مقیاسها و مترهای متنوعی برای مقایسه پدیدهها و ارزشها هم در سطح خرد (فردی) و هم در سطح کلان (جامعه) ارائه میدهند.

۲۰-بدین ترتیب در سطح خرد(فرد) شروع به مقایسه روش ، کیفیت و ارزشهای نحوه زیست ، محدوده اختیارات و انتخابهای خود و شاخصهای اخلاقی خود با دیگران میکند.

۲۱-به تدریج این فرآیند بویژه در جوامعی که از نظر سطح توسعه با جوامع خالق این تکنولوزی ها اختلاف تاریخی ،اجتماعی و اقتصادی معنی داری دارند ،منجر به پدیدهای میگردد که در این نوشته از آن تحت عنوان مهاجرت دیجیتالی نام برده شده است.

۲۲-پدیده مهاجرت دیجیتالی منجر به پدیده حسرت و آرزو ابتدا در سطح فردی و سپس در سطح اجتماع میگردد.

۲۳-پدیده حسرت بسته به سطح توسعه فردی یا فرهنگی میتواند دو نتیجه متفاوت داشته باشد.

۲۴- در برخی از افراد و جوامع میتواند عامل تحرک به سمت تغییرات مثبت و شروع فرآیند تفکر انتقادی گردد که عامل مهم و اساسی در فرآیند توسعه میباشد.

۲۵-در برخی از جوامع نیز که دارای عوامل ممانعت کننده ویژه ای در مقابل تغییرات موثر اجتماعی میباشند، میتواند منجر به انفعال فردی یا اجتماعی گردد که در برخی شرایط می تواند منجر به نتایج خطرناکی نیز گردد.

۲۶- مهمترین عارضه این حالت اخیر پدیده ایست که از آن در این مقاله تحت عنوان اسیکزوفرنی هویتی یاد میشود که به مفهوم عدم هماهنگی اجزای تفکر و پاسخهای احساسی فرد میباشد که ابتدا منجر به اختلال ذهنی ( نه در مفهوم روانشناسی بلکه به مفهوم روان شناسی اجتماعی ) و سپس منجر به اختلال شخصیتی چندگانه یا با شخصیت فردی تجزیه شده میگردد. که این پدیده در مفهوم هویتی آن در بسیاری از جوامع توسعه نیافته بوضوح قابل تشخیص میباشد.

۲۷-در چنین پدیدهای ما با فرد یا جامعهای مواجه ایم که خود را مقایسه میکند، خواستار تغییر است . به عبارت بهتر خواستار مهاجرت به شرایط مطلوب تر میباشد. اما به دلایل فرهنگی، تاریخی یا اقتصادی امکان مهاجرت و یا تغییر شرایط را ندارد.لذا وضعیتی پارادوکسیکال بین وضعیت واقعی و وضعیت ایدهآل پدید میآید و در این نقطه ما با فردی مواجهیم که از لحاظ فیزیکی در محیط بومی خود زیست میکند اما از نظر اخلاقی ، ذهنی و فرهنگی در اصل مهاجرت کرده است و هیچ ارتباط و پیوستگی با فرهنگ بومی خود ندارد و در اصل در فضای ذهنی دیگری زندگی میکند و این پدیده منجر به هویتی دوگانه در سطح فرد و سپس تعمیم آن در سطح اجتماع میگردد.

۲۸-در طول زمان این انفعال میتواند منجر به سرگردانی و در مراحل بعدی به نوعی نفرت از سایر فرهنگ ها و جوامع منجر گردد .

۲۹-این انفعال و سرگردانی زمانیکه با شکست های متعددی بویژه در سطح اجتماعی ترکیب شود، ممکن است به اشکالی از افراط گرایی و اشکال مختلف خشونت نیز منتهی گردد.

۳۰-در نهایت میتوان چنین نتیجه گیری کرد که مهاجرت دیجیتالی در جهان امروز جنبهها و نتایج پیچیدهای در بر دارد. این پدیده نه تنها میتواند فرآیند توسعه جهانی و جهانی شدن را در سطح خرد و کلان تسهیل کند و منجر به کاهش سطح خشونت و افتراق فرهنگی از طریق فرآهم کردن امکان تبادل و تعامل بهتر گردد. در عین حال پتانسیل بالایی در تعمیق فاصله موجود بین رضایت و عدم رضایت در میان جوامع مختلف در سطوح متفاوت دارد.

برخی از منابع :

Buckley PF, Miller BJ, Lehrer DS, Castle DJ. Psychiatric Co Morbidities And Schizophrenia. Schizophrenic Bull. 2009;35(2):383–۴۰۲.

Carson VB (2000). Mental Health Nursing: The Nurse-patient Journey W.B. Saunders. ISBN 9780721680538. P. 638

Global Migration: A World Ever More On The Move”. The New York Times. June 25, 2010

Hurd, E. (2010). Confessions Of Belonging: My Emotional Journey As A Medical Translator. Qualitative Inquiry 16(10), 783-791.

International Migration Report 2006″. United Nations, Department Of Economic And Social Affairs, Population Division. 2006. Retrieved 30 October 2009

Leary, M. R.; Tangney, J. P. (2003). Handbook Of Self And Identity. New York:Guilford Press. ISBN 1572307986

Social Identity Theory”. Universiteit Twente. Retrieved 2008-05-24

Schizophrenia” Concise Medical Dictionary. Oxford University Press, 2010. Oxford Reference Online.

Maastricht University Library. 29 June 2010 Prepaid Subscription Only

.Schizophrenia. Wiley-Blackwell; 2003. ISBN 9780632063888. P. 21

این مقاله ترجمه ای است از متن انگلیسی آن که بعنوان مقاله شفاهی در دومین کنفرانس بین المللی علوم انسانی و اجتماعی در سال ۲۰۱۱ ارائه شده بود..

(۲nd International Conference On Humanities, Historical And Social Sciences – CHHSS 2011, Cairo , Egypt)