معماری باستانی در هند

indian ancient architecture-vastushastra

مقدمه:

بررسی معماری باستانی هند به دوران بسیار دور تمدن انسان در دره سند و پیشتر از آن برمی گردد ,تغییرات سیاسی ,اقتصادی ,فرهنگی و اجتماعی در دگرگونی آن نقش بسیاری ایفا کرده ,انسان دوران کهن با انسان مدرن کنونی در زایش تفکر و ایجاد هر چیز نو بسیار متفاوت بوده انسان کهن بخصوص در شبه قاره هند با طبیعت پیرامون خویش تعامل و هماهنگی بسیار داشته واین مساله را در همه مسایل آن بوضوح می توان دید در رقص ,معماری ,هنر و روابط اجتماعی .در تفکر انسان کهن هر چیز معنا و مفهومی معنوی و آسمانی داشته و روح انسانی نیز بسیار متاثر از این طرز تفکر بوده است و در ستایش آن دست به آفرینش بناهای زیبا و مستحکم , ترسیم نقوش و یا خلق روش های متفاوت زندگی کرده تا بتواند معنا و مفهوم ذهنی و روحانی خویش را به دیگران القا کند و در نهایت با پیرامون خویش به هماهنگی و سازش برسد .

اصول کلی معماری در هند باستان:

معماری باستانی هند عموما براساس کتاب کهن واستو شاسترا VastuShastra بنا نهاده شده در واقع شاسترا به معنی اصول Shastraو واس Vas به معنی مسکن و منزل است , این کتاب باستانی راهنمای ساخت کلیه بناها بر مبنای نظام معماری سنتی هندویی و به معنای علم اصول معماری هند باستان و علم کاربردی ساختمان سازی می باشد که پیش از ۷۰۰۰ سال پیش نوشته و تدوین شدهاست .این کتاب درباره کلیه امور مرتبط به معماری مانند اندازه گیری و مساحت ,طراحی داخلی ,ساخت مکان های بیرونی ,آماده سازی زمین و زیر ساخت بنا , مهندسی فضا سازی,متقارن سازی و هم تراز سازی جهت هاو در نهایت رسم نقشه بناهایی چون معابد,خانه ها ,شهرها ,شهرستان ها ,باغ ها ,جاده ها ,چاه های آب و سد ها ,مغازه ها ,بازارها و دیگر بناهای عمومی بحث می کند.در واقع این علم نه تنها با روح و روان انسانی سرو کار دارد بلکه زیبا سازی و همگرایی مکان ها و بناها رانیز در بر می گیرد,مثلا از اصول اولیه این علم مسیر نور خورشید است که چگونه در تمامی طول روز وارد ساختمان شده و یا چهار جهت ساختمان باید طوری طراحی شود که بیشترین انرژی را در طول شبانه روز از طبیعت ,درخت ها و دیگر گیاهان بگیرد تا سلامت جسمی , روحی,موفقیت ,روشن گری و در نهایت شادی زندگی شخصی افراد ساکن منزل,معبد و یا حتی قصر را تامین شود.الگو های هندسی یا یانترا Yantraبر پایه عقاید دینی , فلسفی و علم نجوم هندوها و بوداییان باستان می باشد,در واقع در تعریف این علم خانه ,معبد انسان یا مانو شیلایا Manushyalayaاست ,که در آن باید تقدس و روحانیت نیز منظور شود و تنها جایی برای خوردن و خوابیدن نیست ,هم چنین خانه یا هر مکانی باید براساس اصول ریاضی و اصول ماوراء طبیعه و نیروهای روحانی , مقدس , قوای آسمانی و سپس آمیختن و متحد کردن آنها با یکدیگر که به آن واستو پروشا ماندالا VastuPurusha Mandala گفته میشود ,باشد .در واقع پروشا Purusha یا انرژی کیهانی و روح اصول جهانی باید در طراحی هر مکانی لحاظ شود.

واستو ویدا Vastu Veda , واستو ویدیا VastuVidya و تاچو شاسترا ThachuShastra که زیر مجموعه کتاب واستو شاسترا هستند در واقع اصول و مبنای طرح ریزی و چگونه برابر کردن زمین ساخت مسکن یا خانه و در کل علم خانه سازی را توضیح میدهند.کتاب دیگری از شمال هند که به شکل گسترده در باب طراحی ,تزیین و ساخت مکان ها و روش طراحی معابد هندوها بحث و گفتگو می کند بریات سمیتا BrihatSamhita که نوشته وارامیهیرا Varahamihiraمی باشد,در این کتاب عنوان میشود که معبد در واقع یک کل از جامعه است که باید با دیگر چیزها و اجزای تشکیل دهنده یک مکان مانند باغ ها ,چاه آب و یا خانه با آن تطبیق داده شده و طراحی آنها با طبیعت اطراف همخوانی داشته باشد.رابطه متقابل اجزاء ساختمان یا مان Maana و طراحی وضعیت خاص خانه که در آن بیشترین رفاه و راحتی را برای ساکنین خانه به همراه داشته باشد یا آیادی Aayaadi در الویت طراحی باستانی قرار دارد.
شهرهای باستانی هراپا و موهنجودارو براساس این علم باستانی طراحی و تزیین شده بودند ,کتاب مهم دیگری به نام تاکور پرو ThakkuraPheru در باره این که اصلا کجا باید یک معبد,خانه ,شهر و حتی شهرستان برپا شود بحث می کند , از کتب مهم دیگر در این باب می توان به سیلپا پراکشا SilpaPrakasa که آن را راماچندرا باتاراک کولاچارا RamacandraBhattarakaKaulacara در ایالت شرقی اوریساOrissa نوشته شده نام برد , این کتاب در کل در باره ساخت معابد و این که باید در آن ۱۶ احساس انسانی لحاظ شود بحث و گفتگو می کند ,هم چنین در این کتاب ۱۶ نوع از حالات زنان که باید در معابد کنده کاری شوند نیز آورده شده ,کتاب مهم دیگری از جنوب هند به نام ماناسارا Manasara در باره ساخت و ساز و معماری جنوب هند در سده های باستان است ,در معماری کهن هند نقش ماندالا Mandala یا نقشه ای که بطور نمادین بر اساس کیهان و نظام آن ترسیم میشده بسیار حایز اهمیت بوده است ,هر جهت جغرافیایی متعلق به یکی از خدایان بوده ,خدای ثروت یا کوبر Kubera جهت شمال ,خدای مرگ یا یاما Yama جهت جنوب ,خدایان صاعقه و رعدو برق یا ایندرا Indra وخدای خورشیدی آدیتیا Aditya جهت شرق ,خدای آب یا وارون Varunaجهت غرب ,خدای مرگ یا شیوا Shiva و ایشانیا Eshanya جهت شمال شرقی ,خدای اتش یا اگنی Agni جهت جنوب شرقی ,خدای باد یا وایو Vayu جهت شمال غربی ,خدای اجداد و نیاکان یا پیترو Pitru(نیروتیا Nirutya)جهت شمال غربی و خدای آفرینش یا برهما Brahma جهت مرکز .

معماری قوم باستانی دراویدین :

یکی از انواع معماری باستانی هند معماری دراودیدین Dravidian است که مخصوص جنوب شبه قاره هند بوده و در کتاب واستوشاسترا نیز از آن یاد شده,منظور از این نوع معماری در واقع معابد هرمی شکل برجی است که از سنگ شنی ,سنگ صابون و سنگ خارا ساخته شده باشد.این نوع معابد را می توان در ایالات جنوبی هند یعنی کرلا,آندراپرادش ,تامیل نادو,کارناتاکا و تیلانگانا و هم چنین در جنوب و مرکز کشور سری لانکا مشاهده کرد.در فلسفه باستانی تامیل لاکرم Tamillakaramیا مردم تامیل (در عهد باستان)تناسب طبیعت و مذهب بسیار مورد توجه بوده و معابد به شکلی تنظیم و ساخته می شده است که روح و بدن انسان هر دو با طبیعت و مذهب پیوند بخورد .یکی از نمادهای مهم این نوع معماری در معابد جنوب هند داشتن مخزن آب یا به زبان تامیلی کولی Koliبوده که برای پاکیزگی برهمنان و کاهنان معابد در هر معبدی تعبیه شده بوده,این مخزن آب یا استخر بزرگ برای غسل های شبانه روزی مردم و روحانیون معابد ساخته شده بوده است,زیرا در دین هندو بدون غسل عبادات قابل قبول نیست .البته لازم به ذکر است که برخی معابد شمال هند مانند معبد تیلی Teli در شهر گوالیار ایالت مادیاپرادش به این سبک ساخته شده است.از اشکال مهم این نوع معابد و البته تمام معابد هند مورتی Murti یا تجسم خدایان ,الهه ها ,تصویر سازی از آنها ,نمادهای مذهبی مانند سوواستیکا یا صلیب شکسته و کنده کاری های برجسته از حیوانات ,زنان و فرشتگان یا آپسرا ها می باشد,در معابد هندویی ایجاد فضایی خدایی و روحانی ,تمرینات تمرکزی ,چهار نوع یوگا ,حصول و دستیابی کامل به حواس شش گانه انسانی و در نهایت نیل به فلسفه مذهبی بسیار مد نظر است.امپراتوری ها و سلسله های مختلف باستانی جنوب هند مانند چولا Chola,چالوکیا Chalukya,ویجی نگر Vijayanagra و پالاوا Pallavaهمگی در ساخت معابد همگی پیرو سبک معماری دراویدین بوده اند.

نتیجه:

سخن آخر آنکه معماری باستانی هندی در کل به هماهنگی و تنظیم روح و جسم انسانی با طبیعت پیرامونش و هم چنین دستیابی به روحانیت ذهنی و کیهانی بشر بسیار توجه کرده و آن را سرلوحه کار خویش قرار داده بوده است.هم چنین توجه به احساسات انسانی و بخصوص احساسات زنانه و مردانه در جامعه و تصور و باز سازی آن در مکان های مختلف توجه خاص می شده است.از این رو می توان معماری باستانی در هند را نوعی معماری منطبق با روحانیت در انسان و در طبیعت عنوان کرد.

منابع:

۱-History Of Architecture And Ancient Building Materials In India /DrSatish Chandra /Teach Books International 2003

۲- Assays On Indian Art And Architecture /Dr.Raj Kumar/ Discovery Publishing House New Delhi 2003