در این نوشتار مروری اجمالی بر کتاب پنجم مجموعه «دانش زیباسازی شهری» باعنوان «نورپردازی میدان ها» خواهیم داشت. «نورپردازی میدان ها» عنوان کتابی است که گروه علمی متشکل از آرلن استپانیان، بهمن ادیب زاده، افشین کساییان، سید جواد موسوی و اعظم عابد ابیانه با مشاوره شرکت «طراحان نور پردازان ایده» نوشته است و نشر هنر معماری قرن در سال ۱۳۹۲ آنرا در ۶۲ صفحه به چاپ رسانده است. طرح جلد کتاب با فواد علیجانی است و عکس روی جلد آن از رسول بهزاد پور با نمایی از میدان «حسن آباد تهران» است که بخش کوچکی از میدان را در خلوت شبانه با نورپردازی نه چندان خاص نشان می دهد.
آرلن استپانیان کارشناس ارشد معماری است که در در دوره سوم کانون مهندسان معمار دانشگاه تهران سمت عضو اصلی و در دوره پنجم به عنوان بازرس و در دوره ششم سمت ریاست را به ایشان تخصیص داده اند.
نوشته‌های مرتبط
بهمن ادیب زاده دکترای معماری و مدیر گروه معماری دانشگاه شهید بهشتی است. وی دارای درجه کارشناسی ارشد معماری از «دانشگاه مینسوتا»، درجه کارشناسی مهندسی معماری و کارشناسی طراحی محیط از «دانشگاه کانزاس» می باشد. مقالات علمی از جمله «مهندسی اجتماعی- الگوی شمسه نوسازی» دانشگاه شهید بهشتی, صفحات:۱۵۵-۱۶۸, ۱۳۹۰، ح. عسگری , ب. ادیب زاده، «مرور برنامه مشارکت مردم در دفتر نوسازی محله نعمت آباد» , منظر, صفحات:۶۸-۷۳, ۱۳۹۰ و «یک روز خوش در خانه باستانی» ب. ادیب زاده, ف. عظیمی,دانشگاه شهید بهشتی, نسخه ۱۶, ۱۳۸۷ را چاپ شده در مجلات دارد. همچنین از جمله پروژه های شهر سازی وی در قالب معماری می توان به ساماندهی رودخانه تجریش، بهسازی پیاده روی پل تجریش تا میدان قدس و بازسازی بافت فرسوده یافت آباد اشاره کرد. از کتابهای تالیفی و تصنیفی ادیب زاده «الگوهایی برای نوسازی», سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران ۱۳۹۳, «خانه در ایران <نوسنگی- ساسانی> به روایت گنجینه خاک», وزارت مسکن و شهرسازی, تهران, ۱۳۸۴ را می توان نام برد.
افشین کسائیان کارشناس مهندسی برق قدرت و سید جواد موسوی کارشناس ارشد طراحی صنعتی هستند که علاوه بر کتاب «نورپردازی میدان ها» در کتابهای «نور پردازی بناهای ارزشمند»، «نور پردازی حاشیه ها و بزرگراه ها» و «مبانی نور و روشنایی» و… از مجموعه «دانش زیباسازی شهری» همکاری داشته اند و اعظم عابد ابیانه کارشناس ارشد طراحی صنعتی نیز علاوه بر این کتاب، همکاری در کتب دیگر دانش زیباسازی شهری و همچنین «مطالعات طراحی وسایل بازی کودکان در فضای باز» را برای سازمان زیباسازی شهر تهران در کارنامه خود دارد.
تیم نویسنده این اثر از حوزه های معماری، برق قدرت و طراحی صنعتی است که بیشتر متمرکز بر حوزه «نورپردازی» با دید «معمارانه» و «شهرسازی» است.
کتاب «نورپردازی میدان ها» شامل مقدمه و پنج بخش «انواع میدان»، «روشهای عملی نورپردازی»، «ضوابط عمومی و استانداردهای نورپردازی»، «تحلیل نمونه های نور پردازی میدان ها» و «ارائه الگوی طرح اجرایی نورپردازی» می باشد.
در مقدمه این چنین آمده که در قدیم به هر جای فراخ و بدون عمارت میدان گفته می شد و میادین کاربری های متفاوتی داشتند، از محل فروش کالا تا میدان های حکومتی مثل «ارگ تهران» و «نقش جهان اصفهان» و میدان های نظامی مثل «توپخانه» و «مشق» تهران و عنوان می شود که کتاب برداشتی کوتاه از پروژه «مطالعات نورپردازی میدان ها» است که در سال ۱۳۸۹ توسط سازمان زیباسازی شهر تهران تهیه شده است و هدف از تدوین اثر را موارد زیر عنوان می دارد:
«- یکپارچه سازی و ایجاد هویت در نورپردازی میدان ها
– طراحی فضاهای شهری در شب با استفاده از قابلیت نور و احیای زندگی شبانه
– معرفی روش های نور پردازی میدان ها در قالب الگوی نورپردازی
– اقتصادی بودن طرح و انطباق با روش های نوین
– استاندارد سازی با تدوین ضوابط و دستورالعمل های نورپردازی میدان ها»(صفحه ۱۱)
بخش نخست کتاب «میدان» را محدوده ای ساکن، جمع پذیر، یکپارچه و دارای زندگی جمعی برای شهروندان معرفی می نماید و آنرا به انواع «میدان شهری»، «میدان محلی»، «میدان تشریفاتی» و «فلکه» تقسیم نموده و یکایک آنها را مورد بررسی قرار می دهد. بدین ترتیب که میدان ها هر کدام چه نوع کاربری و ویژگی فضایی دارند؟، حداقل نور و روشنایی لازم برای قسمتهای مختلف آن چیست؟، ارتفاع چراغ و … چگونه باید باشد ؟ که همگی با تصاویر و ذکر نمونه همراه است.
بخش دوم اثر «روشهای عملی نورپردازی» را بر شمرده و به معرفی و شرح هر یک از آنها به لحاظ نوع کاربرد، روش و میزان نور لازم مصرفی و… می پردازد و برای هر یک تصویر و نمونه هایی می آورد. «روشهای عملی نورپردازی» به قرار زیر مشروح می گردد:
«نورپردازی از بالا»، «نورپردازی از پایین»، «تاکید بافت سطحی»، «پوشش دادن نور»، «نورپردازی عبوری»، «تشدید نور(تاکیدنور)»، «نورپردازی نور افکنی»، «وارونگی(انعکاس)»، «ضد نور(سایه ی متن)»، «جلوه های نوری»، «نورپردازی محوطه ای»، «سیل نور»، «انتشار نور»، «سایه سازی»، «نورپردازی مهتابی»
بخش سوم برای نورپردازی مطلوب میدان ها، ضوابط عمومی، اختصاصی و طراحی استاندارد نورپردازی میدان ها را در مواردی بر شمرده و شرح مختصری می دهد. مانند مراعات هنگام نصب چراغ و علائم راهنمایی به جهت نداشتن درخشندگی کور کننده، یا این مورد که در فضاهای عمومی از چراغ های کامل با نصب افقی استفاده گردد و … سپس موارد زیر را به همراه تصاویر مربوط مطرح و توضیح می دهد:
– «ضوابط نورپردازی بدنه میدان ها» به ذکر مطالب و شرح «موقعیت نصب منبع نوری» و «زوایای تابشی و تاثیر نمایشی آن» می رسد.
– «نورپردازی محوطه ها(سطوح نرم) در میدان» که شامل فضاهای متنوعی است و نورپردازی فضا های سبز و سطوح آب از آن جمله هستند به موارد تخصصی آن اشاره می کند.
– «نورپردازی المان ها و مجسمه ها(سطوح سخت) در میدان» با نمایش های معمارانه همخوانی داشته و نورپردازی فواره ها و مجسمه ها بخشی از آن می باشد و در این زمینه نکاتی مورد ذکر قرار می گیرد.
– «نورپردازی مسیرهای پیاده رو میدان» هم با تمرکز بر روشنایی بر مبنای امنیت افراد پیاده رو در شناخت موانع و مسیرهای پله ای توصیه هایی را مطرح می کند.
– «استانداردهای نورپردازی میدان ها» نیز با توجه به جنبه های ارگونومی، ایمنی، هنر و… بیان می شود.
در بخش چهارم برای رسیدن به نتایج بهتری از موضوع به تحلیل نورپردازی میدان های تهران و ذکر دو نمونه خارجی، میدان «اسپانیا» در شهر والادولید اسپانیا و میدان «فستیوال» شهر اتاوا کانادا می پردازد. البته در مورد میادین تهران در یک پاراگراف کوتاه عنوان می شود که بعد از بررسی های انجام شده در مجموع کار خاصی برای نور پردازی صورت نگرفته است.
و اما بخش پنجم یا آخر اثر برای سه میدان «امام خمینی»، «فردوسی» و «میدان ۵۳ نارمک» تهران «الگوی طرح اجرایی نورپردازی» ارائه می شود که با جزئیات، نکات تخصصی و یک تصویر برای هر کدام همراه است.
کتاب «نورپردازی میدان ها» اثری کاربردی، تخصصی با نکات مفید در مورد «میدان» و «نورپردازی» است. تحلیل نمونه های داخلی و خارجی میادین و بررسی آنها در فهم موضوع راهگشا بوده و می توان اثر را مکمل خوبی برای کتاب قبلی مجموعه «دانش زیباسازی شهری»، «مبانی نور و روشنایی» دانست چرا که بسیاری از موارد فنی در این کتاب قابل لمس برای یک فضای عمومی شهری یعنی «میدان» مطرح شده و مطالب صرفا فنی، تخصصی نیست. در مجموع این گفتار برای مدیران، دانش پژوهان و کارشناسان طراحی شهری در جهت زیباسازی شهر مفید فایده است.