معرفی کتاب «نورپردازی حاشیه بزرگراه ها»
در این گفتار مروری کلی بر کتاب ششم مجموعه «دانش زیباسازی شهری» با عنوان «نورپردازی حاشیه بزرگراه ها» خواهیم داشت. «نورپردازی حاشیه بزرگراه ها» عنوان کتابی است که گروه علمی متشکل از آرلن استپانیان، بهمن ادیب زاده، افشین کساییان، سید جواد موسوی با مشاوره شرکت «طراحان نور پردازان ایده» نوشته است و نشر هنر معماری قرن در سال ۱۳۹۲ آنرا در ۵۹ صفحه به چاپ رسانده است. طرح جلد کتاب با فواد علیجانی است با تصویری از درختان و فضای سبز که گویی بخش جانبی یک پارک با فضایی فراخ مقابل آن است.
نوشته‌های مرتبط
آرلن استپانیان کارشناس ارشد معماری است که در دوره سوم کانون مهندسان معمار دانشگاه تهران سمت عضو اصلی، در دوره پنجم به عنوان بازرس و در دوره ششم سمت ریاست را داشته است.
بهمن ادیب زاده دکترای معماری و مدیر گروه معماری دانشگاه شهید بهشتی است. وی دارای کارشناسی ارشد معماری از «دانشگاه مینسوتا»، کارشناسی مهندسی معماری و کارشناسی طراحی محیط از «دانشگاه کانزاس» می باشد. مقالات علمی چاپ شده ای در مجلات از جمله «مهندسی اجتماعی- الگوی شمسه نوسازی» دانشگاه شهید بهشتی, صفحات:۱۵۵-۱۶۸, ۱۳۹۰، ح. عسگری , ب. ادیب زاده، «مرور برنامه مشارکت مردم در دفتر نوسازی محله نعمت آباد» , منظر, صفحات:۶۸-۷۳, ۱۳۹۰ و «یک روز خوش در خانه باستانی» ب. ادیب زاده, ف. عظیمی, دانشگاه شهید بهشتی, نسخه ۱۶, ۱۳۸۷ را دارد. همچنین از جمله پروژه های شهر سازی وی در قالب معماری می توان به ساماندهی رودخانه تجریش، بهسازی پیاده روی پل تجریش تا میدان قدس و بازسازی بافت فرسوده یافت آباد اشاره کرد. از کتابهای تالیفی و تصنیفی ادیب زاده «الگوهایی برای نوسازی», سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران ۱۳۹۳, «خانه در ایران <نوسنگی- ساسانی> به روایت گنجینه خاک», وزارت مسکن و شهرسازی, تهران, ۱۳۸۴ را می توان نام برد.
افشین کسائیان کارشناس مهندسی برق قدرت و سید جواد موسوی کارشناس ارشد طراحی صنعتی هستند که علاوه بر کتاب «نور پردازی حاشیه ها و بزرگراه ها» در کتابهای «مبانی نور و روشنایی»، «نورپردازی میدان ها» و «نور پردازی بناهای ارزشمند» و… از مجموعه «دانش زیباسازی شهری» همکاری داشته اند.
تیم نویسنده این اثر از حوزه های معماری، برق قدرت و طراحی صنعتی است که بیشتر متمرکز بر حوزه «نورپردازی» با نگاه «طراحی فضای شهری» است .
کتاب «نورپردازی حاشیه بزرگراه ها» شامل مقدمه و سه بخش «معابر شهری و روشنایی شبانه»، «شناخت فضای سبز حاشیه معابر» و «اصول و روش های نورپردازی» می باشد.
در مقدمه اثر راه ها و معابر از عناصر پیرامونی انسان شهری و بخشی از محیط زیست وی معرفی می شود و از آنجایی که شهروندان همه روزه با این فضا روبرو می گردند طراحی و نورپردازی بزرگراه ها به عنوان عاملی تاثیر گذار و ملموس بر زندگی آنان است.
بخش نخست، میزان روشنایی معابر را متناسب با نوع و عناصر حواشی آن متفاوت دانسته و برای نورپردازی حاشیه خیابان ها چهار گام زیر را بر می شمارد:
«الف)- طبقه بندی و شناسایی معابر
ب)- تعیین میزان روشنایی، درخشندگی و شدت مطلوب متناسب با نوع معبر
ج)- شناخت بافت حاشیه معبر(فضای سبز، بافت مسکونی یا دیواره بتنی و…)
د)- تهیه طرح نورپردازی»
در ادامه معابر شهری را بر اساس مشخصات راه های شهری و نوع بافت شهری اطراف آن طبقه بندی می نماید که بزرگراه ها در این طبقه بندی جزء راه های شریانی درجه یک، به لحاظ عملکرد ترافیکی قرار می گیرند. نقش بزرگراه ها ارتباط مناطق دور شهری به یکدیگر و به راه های برون شهری است. برای راه های شهری نقش های مختلف «جا به جایی»، «دسترسی»، «اجتماعی»، «معماری شهری»، «تاثیر آب و هوایی» و «اقتصادی» بیان شد ه و برای هر یک شرح مختصری داده می شود. معابر نیز بر اساس بافت شهری اطرافش به «تجاری»، « تجاری- مسکونی» و «مسکونی» تقسیم می شود. استاندارد های روشنایی معابر هم که توسط وزارت نیرو تعیین گردیده با جدولی توضیح داده می شود. معیار طراحی روشنایی معابر با ایجاد «روشنایی کافی در سطح راه»، « یکنواختی روشنایی در سطح راه» و «جلوگیری از خیرگی» عنوان می شود. همچنین انواع فضای سبز حاشیه بزرگراه ها معرفی شده و انواع کاربری های حاشیه بزرگراه ها یعنی «فضای سبز»، «مسیر پیاده رو و دوچرخه»، «باند سبز»، «پارک های خطی»، «مسکونی»، «تجاری»، «مذهبی» و «تفریحی» ذکر می گردد. سپس برای رعایت اصول طراحی محیطی و منظر بزرگراه ها، توجه به عوامل زیر را لازم می داند: سرعت، هماهنگی فضای شهری، حداقل هزینه، خوانایی، زاویه دید و منظر، راحتی و آسایش، کالبد و فرم، کاربرد فضا، مرمت و نگهداری، تنوع، تجانس و سازگاری.
بخش دوم کتاب به شناخت فضای سبز حاشیه معابر می پردازد. ابتدا «اصول زیباشناسی و بررسی نوع پوشش گیاهی» را با «شناخت ویژگیهای بصری(فرم ، بافت و رنگ)»، «گونه شناسی گیاهی فضاهای سبزشهری» و «معیار های انتخاب گیاهان و طرح کاشت» دنبال کرده و سپس مطرح می نماید که «دسته بندی پوشش های گیاهی از نظر ساختار فیزیکی و بیولوژیکی» شامل «گل ها، چمن، پرچین ها، گیاهان خزنده بالارونده، درختان» می باشد و به شرح مختصر هر یک می رسد و «شرایط آماده سازی فضاهای سبز حاشیه بزرگراه ها برای نورپردازی» را مطرح می نماید.
واما بخش سوم «اصول و روش های نورپردازی» با ذکر و شرح موارد زیر بررسی می گردد:
– «نورپردازی گیاهان»: شکل ظاهری گیاهان با انتخاب مسیر تابش نور متغیر است.
– «تاثیرنور از نظر فیزیولوژیکی»: گیاهان به دو دسته نور پسند و سایه پسند تقسیم می شوند که عدم توجه به این نکته و نورپردازی نادرست، آلودگی نوری و اثرات مخرب برای نور دورگی گیاه به همراه دارد که می تواند گل دهی، دانه گذاری، دوره نهفتگی(خواب زمستانی)، مسیر رویش، جوانه زنی و ریزش برگها را دچار اختلال نموده و گاه موجب بیماری و حتی مرگ گیاه گردد که توجه به این نکات و خصوصیات فیزیکی گیاه در هنگام طراحی نورپردازی گیاهان لازم است.
- «موقعیت منبع نور نسبت به گیاهان» از جهات کنار، مقابل، عقب، بالا یا پایین و عمودی است.
– «نورپردازی گیاهان و آرایش نور» تصویر عمودی گیاهان بر سطح آب و پس زمینه مجسمه ها نقشی ویژه محسوب شده و اغلب تکنیک متعارف، نورپردازی رو به بالا ست که بسته به اندام، فرم، بافت، وضعیت، رنگ برگ و ساقه گیاهان، مقدار و زوایا نورپردازی متغیر است.
– «روش نور پردازی تلفیقی(قرارگیری چراغ در داخل و خارج درخت)» اغلب برای درختان تنومند به کار می رود.
– «نمونه نورپردازی های انجام شده و تحلیل آنها»: نمونه اول گلکاری و چمنکاری در حاشیه بزرگراه چمران است که برج های نوری فضای عمومی را روشن کرده است. دیگری نورپردازی نقطه ای است بر دیوار سنگی گلکاری حاشیه بزرگراه که همانند نمونه اول تاکید نوری به شکل نورپردازی نداشته و هدف خاصی را دنبال نمی نماید.
– «ایمنی و عوامل وندالیزم(تخریب گری)» از نقش های روشنایی تامین آرامش و ایمنی شهروندان به لحاظ تشخیص معبر و علائم، جلوگیری از تصادف ، حملات تخریبی، دزدی و… است.
– «تاثیرات بصری نورپردازی بدنه بزرگراه ها»: شناخت و درک مبانی تئوری و عملی عناصر منظر در ارتقای کیفیت فضای شهری به خصوص سیمای شبانه شهری و فضای سبز موثر است و عناصر در بدنه بزرگراه ها و هنگام شب، نقش های متفاوتی بطور همزمان در ایفای معنی بصری و تنظیم فیزیکی مسیر دارند.
– «انواع حاشیه های عمودی بزرگراه ها» شامل باغ صخره ای، فضاهای سبز عمودی، دیواره های جانبی و بتنی، سنگی و دیواره هایی با پوشش گیاهی است.
– «نورپردازی دائم و موقت» دارای ویژگیهای متفاوتی هستند که علاوه بر آن بار ترافیکی و کاربری و… مد نظر گرفته می شود.
– «ضوابط و دستورالعمل نورپردازی حاشیه سبز بزرگراه ها(الزامات و توصیه ها): در اینجا به شانزده دستورالعمل اشاره می شود. از جمله اینکه علائم و چراغها نباید دارای نور خیره کننده باشند یا انتخاب رنگ و شدت نور با توجه به گونه های گیاهی صورت می گیرد و… .
با در دست گرفتن کتاب توجه به درخت نورانی روی جلد جلب می شود. نوری رو به بالا، تند و خیره کننده، در حالی که طبق سخن کتاب، درخت ستون وار نیاز به تابش باریکه ای کم پهنا از نور، با زاویه ۱۵ درجه دارد. طرح و رنگ جلد نیز در ذهن این نکته را متبادر می نماید که گویی گفتار تنها راجع به فضای سبز است، نه «نورپردازی حاشیه بزرگراه ها» که فضای سبز بخشی از آن محسوب می گردد و انتخاب تصویر با نور نه چندان مناسب جای تامل دارد. اثر به طور خلاصه و مفید به معرفی معابر شهری و فضای سبز حواشی آن با بیان اصول و روشهای نورپردازی متناسب با این فضای شهری پرداخته است که کمک موثری برای طراحان و مدیران اجرایی خواهد بود و این نکته را متذکر و شرح می دهد که کاربری این فضاها به عنوان خطوط ارتباطی، جهت آسان سازی رفت و آمد شهروندان بسیار حائز اهمیت بوده و نور پردازی نادرست معابر می تواند عواقب ناخوشایندی برای شهروندان و محیط زیست (گیاهان) داشته باشد.