در این یادداشت، مروری بر کتاب چهارم دانش زیباسازی شهری با عنوان «مبانی نور و روشنایی» را خواهیم داشت. «مبانی نور و روشنایی» عنوان کتابی نوشته گروه علمی متشکل از کاوه احمدیان، افشین کسائیان، محمود راز جویان، سید ابوالحسن ریاضی، سید جواد موسوی، لاله کاظمی، اعظم عابد ابیانه و مشاوره شرکت «رستاک پویا طرح» است که نشر هنر معماری قرن در سال ۱۳۹۲ در ۵۵ صفحه با طرح جلد فواد علیجانی به چاپ رسانده است.
کاوه احمدیان کارشناس ارشد مهندسی برق دانشگاه علم و صنعت ایران و مدرس دانشگاه علم و صنعت ایران از سال ۱۳۸۲ است. وی برنده جایزه بهترین کارگاه برگزار شده در اولین کنفرانس روشنایی شهری در سال ۱۳۸۶ است. همچنین برگزاری دوره های مختلف روشنایی و نور پردازی از سال ۱۳۸۵ را داشته است. احمدیان انتشار کتابهای «اصول طراحی روشنایی بیرونی»، «آشنایی با اصول طراحی روشنایی»، «مهندسی روشنایی: راهنمای تصویری، کاربردی و سریع»، «اصول طراحی روشنایی از دیدگاه ایمنی و بهداشت» و تدوین چندین مقاله در زمینه نورپردازی و روشنایی را دارد. همچنین وی طراح و مجری پروژه های نور پردازی بوده و علاوه بر کتاب «مبانی نور و روشنایی» در دو کتاب دیگر «نورپردازی بناهای ارزشمند» و «نورپردازی پل ها» در مجموعه «دانش زیباسازی شهری» همکاری داشته است.
نوشته‌های مرتبط
افشین کسائیان کارشناس مهندسی برق قدرت هم علاوه بر کتاب «مبانی نور و روشنایی» در کتابهای «نور پردازی بناهای ارزشمند» و «نور پردازی حاشیه ها و بزرگراه ها» همکاری داشته است.
و محمود راز جویان دارای مدرک دکتری معماری است. وی پس از اخذ مدرک کارشناسی ارشد رشته معماری از دانشگاه تهران برای ادامه تحصیل عازم آمریکا شد و توانست تحصیلات تکمیلی خود را در رشته معماری با گرایش روان‌شناسی محیط از دانشگاه پنسیلوانیای امریکا در سال ۱۹۸۰ ادامه دهد. ایشان هم اکنون عضو هیئت علمی و استاد دانشگاه شهید بهشتی است. وی مولف کتب «آسایش در پناه معماری هم ساز با اقلیم» و «آسایش در پناه باد» می باشد که کتاب «آسایش در پناه باد» در دوره بیستم از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان کتاب سال برگزیده انتخاب شده است.
سید ابوالحسن ریاضی دارای دکترای جغرافیای انسانی است. وی استاد و عضو گروه مطالعات فرهنگی در پژوهشکده از سال ۱۳۸۵ تاکنون است. علایق پژوهشی وی «فلسفه جغرافیا»، «سیاست‌گذاری» و «برنامه‌ریزی شهری» است.
سید جواد موسوی کارشناس ارشد طراحی صنعتی است و لاله کاظمی کارشناس عمران که علاوه بر کتاب «مبانی نور و روشنایی» در کتاب «آب نما های شهری» و «نور پرداری بنا های ارزشمند» همکاری داشته است. همچنین اعظم عابد ابیانه کارشناس ارشد طراحی صنعتی است که علاوه بر این کتاب، همکاری در کتب دیگر دانش زیباسازی شهری و همچنین «مطالعات طراحی وسایل بازی کودکان در فضای باز» را برای سازمان زیباسازی شهر تهران در کارنامه خود دارد.
در مجموع تیم نویسنده این اثر از حوزه های برق قدرت، معماری، طراحی صنعتی و جغرافیا وبرنامه ریزی شهری بوده و بیشتر متمرکز بر حوزه «برق و قدرت» می باشند.
کتاب «مبانی نور و روشنایی» شامل پنج بخش «نور»، «انواع لامپ ها»، «مروری بر انواع چراغ ها»، «محاسبات روشنایی» و «توصیه ها و نکاتی در انتخاب لامپ» است.
در مقدمه اثر نور و روشنایی را یکی از تجلیات هستی دانسته که نقش اساسی در حیات آدمی دارد و با توجه به رشد و توسعه تکنولوژی در این زمینه، امروزه نورپردازی به یک دانش تخصصی، آمیزه ای از علم و هنر در آمده است. با تاریک شدن هوا نور پردازی موجب آرامش شده و زندگی شبانه را میسر می نماید. در نتیجه نور پردازی یکی از موثرترین عوامل ارتقاء کیفیت فضا و هویت شهری است. به کمک آن عناصر مطلوب و هویت شهر را برجسته و به عکس نقاط نامطلوب را در تاریکی می توان محو نمود.
بخش اول «نور» را در پیوندی تاریخی با حیات بشر مطرح می کند. زندگی بدون «نور» طبیعی خورشید غیر ممکن است و با «نور» درک و شناخت محیط پیرامون ما میسر می گردد و هشتاد در صد این شناخت نیز از طریق چشمها بدست می آید. همچنین «نور» با مشخص نمودن موانع، ایمنی به همراه دارد. به غیر از این موارد کاربردی نحوه، میزان و رنگ نور، تاثیری بسزا بر روح و تندرستی انسان و برداشت فردی از محیط دارد. بعد از این توضیحات به شرح تخصصی موارد زیر از مفهوم «نور» می پردازد:
طول موج نور: وجه تمایز نور مرئی با سایر تشعشعات الکترو مغناطیسی طول موج آنها یعنی بین ۳۸۰ نانومتر تا ۷۸۰ نانومتر است که چشم انسان به آن حساس است. اتمسفر مانع از ورود تشعشعات خطرناک مادون قرمز و ماوراء بنفش است.
طیف نور: نور مرئی یا سفید خورشید، امواج الکترو مغناطیسی با طول موجهای متفاوت است که با بر خورد به منشور مصنوعی یا طبیعی( باران ) به یک طیف رنگی(رنگین کمان) قابل دیدن است که هر رنگ طول موج مشخصی دارد و جمع تمام این امواج نوری در چشم تبدیل به نور سفید می گردد. برای دیده شدن رنگ اجسام باید نور سفید متشکل از طیف تمام رنگها بر اشیاء تابیده شود.
شار نوری (جریان نوری): همان معدل فیزیکی توان تابشی یا کل نوری است که لامپ در تمام جهات فضا منتشر می نماید.
شدت نور(I): حاصل تقسیم شار نوری ساطع از یک زاویه فضایی بر همان زاویه فضایی را «شدت نور» گویند.
شدت روشنایی(E): حاصل تقسیم شار نوری بر مساحت سطح را «شدت روشنایی» نامند.
درخشندگی(L): شدت نور روی سطح دیده شده را درخشندگی گویند که واحدی برای اندازه گیری تاثیر روشنایی است که سطح روشن شده روی چشم ایجاد می نماید.
مشخصه مواد: با تابش نور بر مادهای مانند شیشه بخشی از نور منعکس، بخشی از نور جذب و بخشی از آن عبور می کند که این شار نوری به «انعکاسی»، «جذبی» و «عبوری» تقسیم می شود.
رنگ نور : «رنگ نور را تاثیر رنگی می نامند که از یک منبع نور حس می کنیم.»( صفحه ۲۲)
شاخص نمود رنگ (CRI): «از این عبارت متوجه یکی از ویژگی های منبع نور می شویم که شیئی روشن شده تا چه حد با رنگ های طبیعی به نظر می رسد.» (صفحه ۲۳)
بخش دوم کتاب ابتدا «امکان تامین روشنایی» از سه طریق حرارتی، الکترو مغناطیسی و تابناکی که به دو صورت طبیعی و مصنوعی موجود است و «مشخصات الکتریکی لامپ ها» شامل توان الکتریکی، بهره نوری، رنگ نور و نمود رنگ است را مطرح نموده و در ادامه انواع لامپهای مذکور زیر را به همراه تصاویر ساختمان تک تک آنها معرفی و شرح میدهد:
«لامپ های التهابی»، «لامپ های التهابی هالوژنی»، «ساختار لامپ های فلورسنت(مهتابی)»، «لامپ های فلورسنت فشرده»، «لامپ های بخار جیوه پرفشار»، «لامپ های های بخار فلز- هالوژن(متال هالید)»، «لامپ های های بخار فلز- هالوژن کم توان»، «لامپ های بخار سدیم پر فشار»، «لامپ های بخار سدیم کم فشار»، «دیوید های نوری(LED)» و در آخر «بهره نوری لامپ ها» را توضیح و تفسیر می نماید.
بخش سوم اثر به «انواع چراغ ها» با شرح و توضیح تخصصی موارد زیر می پردازد:
«پرژکتورها» که بر اساس پخش نورشان به دو دسته «پرژکتورهای متقارن» و «نامتقارن» تقسیم می شوند.
«چراغ های دیواری» روی دیوار و ستون برای تزئین و تاکید نصب می شوند و به دو گروه توکار و روکار تقسیم می گردند.
«چراغ های دفنی» که درون زمین قرار می گیرند و برای روشن نمودن سطوح عمودی کاربرد بسیار دارند.
«چراغ های سقفی» در قسمتهای مختلف بنا از جمله در زیر کنسول نماها و توکار سقفی استفاده می شنود.
«چراغ های پایه کوتاه BOLLARD» معمولا برای فضای سبز و معابر پیاده کاربرد دارند.
«چراغ های پارکی و پایه دار» همانطور که از نامشان مشخص است برای پارکها و فضای سبز استفاده می شوند.
«نوارها، تیوب ها و پنل ها LED» تک رنگ یا با قابلیت تغییر رنگ هستند و از انعطاف پذیری خوبی برخور دارند و با استفاده در لبه خطها، شکلها و حجمها بر موضوع تاکید می کنند.
«فیبر نوری» در مواردی که هدف تاکید روی مرزها و مسیرهاست یا دسترسی سخت است از فیبر نوری استفاده می شود.
«نحوه توزیع شدت نور: خروجی از یک رفلکتور چراغ و لامپ های رفلکتور دار، به صورت منحنی های توزیع شدت نور IDC ارائه می شوند. با استفاده از این منحنی ها می توان شدت نور ناشی از چراغ را در زوایای مختلف نسبت به پای عمود چراغ به دست آورد.» (صفحه ۵۲)
بخش چهارم کتاب به محاسبات روشنایی با دستگاه لوکس متر به طور خلاصه و تخصصی می پردازد.
و بخش آخر یاد آوری توصیه ها ونکاتی کوتاه برای انتخاب لامپ ها است.
در مجموع اثر اطلاعات مختصری از برق و قدرت با مباحث تخصصی نور و روشنایی را مطرح کرده است. اگر چه مطالب کاملا فنی و تخصصی است ولی اطلاعات مفید و کوتاهی برای طراحان و هنرمندان به لحاظ شناخت فنی با نور و روشنایی و نکات کارکردی آن دارد. همچنین به مسئولین و برنامه ریزان شهری اهمیت نور و روشنایی و حضور آن را در فضای شهری یادآورمی شود اینکه نورپردازی به یک دانش تخصصی، آمیزه ای از علم و هنر نیاز دارد و در هویت بخشی و تاکید فضاهای هویتی هر شهر نقش بسزایی دارد.