این کتاب در برگیرنده ی مجموعه مقالاتی از دکتر حسن مکارمی است که ۱۴۰ صفحه و سه بخش و ده فصل را در برمی گیرد. نویسنده بیان می دارد که “شاید با به کارگیری تاثیر یافته های فروید در زمینه های جامعه شناسی، تاریخ، انسان شناسی، اسطورهشناسی، در چند نوشتهی این مجموعه، بتوان راه کوچکی به سوی زنگارزدایی از بدشناسی پدیدهی دریافت فروید گشود و هممیهنان را هر چند بسیار دیر( پس از گذشت یک سده) به پارهی کوچکی از کارکرد دریافت بزرگ او آشنا کند”. نویسنده معتقد است که “سدهی بیستم میلادی را دو دریافت بزرگ روشن کرده است؛ نخست زیگموند فروید نشان داد که آدمی را ضمیرناآگاهی است که چون بیگانهای در درون انسان رفتار و کارکردی جداگانه دارد. سپس، اینشتین قانونمندی آزاد شدن انرژی در نهاد اتم را دریافت و کار آدمی را به بمب اتم و استفادههای دیگری از این انرژی رساند”. او اضافه می کند که” گرچه دریافت اینشتین به آسانی به پهنه ی فناوری، دانشگاه و سپس به دامنه ی دانش همگانی راه یافت( بر پایهی تجربه ساده و رابطه و منطق شناخته شدهی علت و معلولی همه گیر بود)، دریافت فروید تا همهگیر شدن و درست شناخته شدن همچنان راهی بسیار طولانی در پیش دارد. با گذشت صد سال هنوز در جوامع بیشماری، به دلیل مقاومتهای مذهبی، سنتی، سیاسی، عقیدتی و ایدئولوژیکی، دریافت بزرگ فروید و نتایج آن در پهنههای گوناگون زندگی آدمی یا ناشناخته یا بدشناخته مانده است. بی گمان، شناخت دقیق و عمیق دریافتهای فروید و پیروان او، چون ژاک لکان، ترجمه ی آثار اینان به دست روانکاوان بالینی که از نزدیک با این مفاهیم سروکار دارند و تجربههای بالینی( میان فرد و روانکاو و در رابطه با گفتار فرد) از راههای پایهای گسترش این شناخت در جوامعی چون ایران است.”
در پیش در آمد این کتاب(مرکز روان شناسی سیاووشان-دکتر حسین مجتهدی) می خوانیم:
نوشته‌های مرتبط
یا رب کجاست محرم رازی که یک زمان
دل شرح آن دهد که چه گفت و چه ها شنید
ساقی بیا که عشق ندا می کند بلند
کان کس که می گفت قصه ی ما هم زما شنید
(حافظ)
شنیدن دیگری، کلام را به پویش وا میدارد. سکوتش نیز حضور در غیابی است، که بستر ساز سخن گفتن می گردد. و اینجاست که شنیدن جایگاهی محورین در روانکاوی می یابد. به تعبیر هاوی کارل: ” ما همچنان موجود اجتماعی محتاجی باقی می مانیم که با سخن گفتن پا به عرصهی وجود میگذارد و در زبان موجودیت می یابد. به عنوان موجودی سخن گو، نیاز اولیهی ما این است که به نحو صحیحی گوش فرا داده شویم…”
از دیگر سوی گذشتهی زمانی در روانکاوی گذشتهی روانی به شمار نمی آید، چرا که به تعبیر بنیانگذار روانکاوی، زیگموند فروید، در نوشتار سترگ (ضمیر ناآگاه، ۱۹۱۵):
“جریان سامانهی ضمیر ناآگاه ((Ubw بیزمان اند؛ یعنی این که بر پایهی زمان سازمان یافته نیستند، با گذشت زمان دگرگون نمیشوند و هرگز پیوندی با زمان ندارند. زمان- پیوندی به کار سامانهی ضمیر آگاه ((Bw گره خورده است.
این زمان زدودگی ضمیر نا آگاه بیانگر آن است، که گذشته ی زمانی حل و فصل نگردیده، در زمان حال فرد می زید و با او همراه خواهند ماند، تجربهها، برداشتها و ردیادهای تاریخچهای بعدتر بر بنیاد تجربههای نوین و با رسش به مرحله ی تحولی روانی دیگر تغییر مییابند و بدینسان این تجربههای روانی گذشتهی زمانی، هم زمان معنایی نوین و تاثیر روانی نوین به دست میآورند.
این پدیده را فروید تعویق( Nachträglichkeit) نامید. او در نامه به فلیس (۶/۱۲/۱۸۹۶) تاکید کرد که مادهی موجود ردیادها، تغییر سامانهای را بر اساس پیوندهایی نوین و بازنگاشتشان تجربه می کند. گذشتهی تاریخی نشده، گذشتهی روانی نیست، از این روی تاریخی نشده است. به تعبیری دیگر تاریخچه فقط زمانی گذشته است ، که در زمان حال تاریخی و بایگانی شده باشد.
کتاب گرانقدر “دگر شنیدن در روانکاوی” را نیز میتوان از این زاویه نگریست. روانکاو، پژوهشگر و فرهیخته، جناب آقای دکتر حسن مکارمی، بر پایه ی دانش نظری و نیز تجربههای بالینی و کاربردی، در نوشتارهای این کتاب، افقهای تفسیری نوینی را از چشمانداز روانکاوانه به ژرفای پدیدارهای روانشناختی آدمی میگشایند و برای خوانندگان این فرصت را فراهم میآورند، تا از چشمانداز روانتحلیل گرانه به این پدیدارها بنگرند.
نگاه میان رشتهای این نوشتارها، به ویژه تعامل ادبیات، هنر، تاریخ و جامعه پژوهی با روانکاوی، از ویژگیهای مهم این متون متین است. امید آن که چنین گامهای علمی در میهنمان به بارورتر شدن روانپژوهی بینجامد.”
از آنجا که این کتاب بستر مناسبی را جهت فهم و به کارگیری شناخت روانکاوی بالینی را ارائه می دهد، با هم نگاهی به مباحث مهم این کتاب، با توجه به عناوین و فصلهای آن میاندازیم:
بخش اول :در روان پژوهی
فصل ۱: روان کاوی و فرهنگ
در این فصل که ۳۲ صفحه را در بر دارد، نویسنده بر آنست تا حوزههای روانشناختی شامل روانکاوی، روانپزشکی، روانشناسی و رواندرمانی و نقش فرهنگ در ابعاد نظری و بالینی آن ها را بشکافد.
او معتقد است که بدون پرداختن به مفهوم روانشناختی و فرهنگ، سخن از روانکاوی عملا ناممکن است. به همین دلیل، پس از بحثی کوتاه در مورد میدانهای گوناگون شناخت روان، آن هم به گونهای شماتیک، به روانکاوی نظری و بالینی میپردازد و در انتها رابطهی روانکاوی و فرهنگ را می شکافد.
فصل دوم: خشونت و ساختار روان ما: بررسی خشونت گفتار
در این فصل ۱۰ صفحهای، نویسنده ، گفتار خود را با چند پرسش آغاز می کند: خشونت، تجاوز، پرخاشگری آثار حضور آدمیاند، در همه جا و در همه وقت. آیا خشونت پدیدهای است که به منطق درونی فرد یا موقعیت فرد و افراد دیگر، شرایط محیطی و یا شرایط جسمی فرد بستگی دارد یا عملی است همچون عکس العمل؟ حمله است یا دفاع؟ به شرایط سنی، فرهنگی و جنسیتی ما مربوط است؟ آیا فرآیندی شناخته شده است که از قوانین مشخصی در همهی احوال پیروی می کند؟ آیا خشونت می تواند نوعی آسیب روانی باشد؟ چگونه میزان خشونت را برای خود و اطرافیان و در جمع و اجتماع کاهش دهیم؟
نویسنده پس از طرح این پرسشها به بررسی این پدیده از نگاه ساختاری در روانکاوی بالینی می پردازد.
فصل سوم: نفس مهاجرت و ساختار روان
در این فصل که ۱۴ صفحه را در بردارد، نویسنده مهاجرت را در سه بعد تاریخی و جغرافیایی و فرهنگی بررسی می کند.
فصل چهارم: دیگری و روان ما
این فصل ۸ صفحه است، نویسنده، با عنوانی لکانی،” دیگری منی است در موقعیت دیگر” مبحث خود را آغاز می کند. و با نگاهی ساختاری به شرح دیگری و رابطه ی ناخودآگاه آن با “من” می پردازد.
بخش دوم: در روانکاوی کاربردی
فصل اول: منطق و روانکاوی بالینی
در این فصل در شش صفحه، نویسنده منطق را با دیدگاه فلسفی، روان پزشکی، روان شناسی و در آخر و به صورت مفصل تر و شماتیک، با دیدگاه روان کاوی بالینی بررسی می کند.
فصل دوم: همراهی بیماران نزدیک به مرگ
این فصل، ۸ صفحه را در برمیگیرد. نویسنده به موضوع مرگ و بیماری در غربت و مهاجرت، میپردازد. او این چنین سخن خود را آغاز می کند: “بیماری که در فرهنگ اسلامی و در دیار خود رشدیافته است و اکنون در بیمارستانی دور، در میان افرادی است که فرهنگ و زبان دیگری دارند می باید به چه دل خوش دارد؟ این پرسشی بود که برای فراهم آوردن این نوشته، با مضمون روانکاو بالینی که در فرهنگ اسلامی رشدیافته است، از خود پرسیدم.”
فصل سوم: نماد در قالی ایران
در این فصل در چهار صفحه، نویسنده با بیان مباحثی درباره ی قالی ایرانی، نمادها و اسطورههای به کار گرفته شده در آنها ، دری را برای پژوهشهای بیشتر میگشاید و در پایان مینویسد: “شاید ناخواسته این نقشها و نمادها عمیقتر از نوشتهها و گفتهها در دل و جان ایرانیان نقش بسته”.
فصل چهارم: نام پدری، نام خانوادگی
در این فصل نویسنده در دو صفحه به موضوع روانکاوانهی نام پدری میپردازد.
فصل پنجم: ارزش چیست و ارزش ها کدام اند؟
در این فصل نویسنده سه پرسش را طرح می کند و در هشت صفحه، آنها را با دیدگاهی روانکاوانه می کاود. ارزش چیست؟ ارزشها کداماند؟ ارزشها چقدر در زندگی فردی و اجتماعی نقش ایفا می کنند؟
بخش سوم: روانکاوی کاربردی در عرصه ی اجتماع
فصل یکم: ما ایرانیان از نگاهی دیگر
در این فصل که سی و دو صفحه دارد، نویسنده نگاهی به روحیات ما ایرانیان به ویژه از زوایای مدیریت و مدیریت پذیری، فرهنگ شفاهی، لایه های فرهنگی، خرافات و مذهب، مسئولیت و مسئولیتپذیری و غرور ملی- همبستگی ملی دارد و به تفصیل از زوایای مختلف این موضوع را مورد بررسی قرار میدهد.
مشخصات کتابشناختی: مکارمی، حسن، فروردین ۱۳۹۵، دگرشنیدن در روانکاوی، تهران، نشر پردیس دانش ( با حمایت مرکز سیاووشان)
درباره نویسنده: دکترحسن مکارمی، در سال ۱۳۲۹ شمسی، در شیراز به دنیا آمد. از سال ۱۳۶۲ تا کنون در فرانسه زندگی می کند. او روانکاو بالینی، پژوهشگر دانشگاه سوربن و معاون انجمن روانپژوهان ایرانی در فرانسه می باشد. آموزش اولیه اش مهندسی است و از دانشگاه پلی تکنیک تهران، دانشگاه شیراز، مدرسه ی سانترال فرانسه، دانشکده هفت پاریس و مرکز مطالعات راهبردی و دیپلماسی پاریس فارغ التحصیل شده است. همچنین در بیش از ۲۶ نمایشگاه در کشورهای مختلف اعم از امریکا، کوبا، مراکش، روسیه و سایر کشورهای اروپایی کارهای نقاشی و خوشنویسی خود را عرضه نموده است. از ایشان پانزده کتاب به زبان های فارسی و فرانسه منتشر گردیده که آخرین آن ها با نام نگرشی دیگر بر راز حافظ، سال گذشته در ایران به چاپ رسیده است.
