کتاب
جامعه ایران مانند دیگر جوامع طی چند دهه اخیر به سوی جامعه شهری در حال تحول بوده است. اکنون بیش از هفتاد درصد جمعیت ایران در شهرها زندگی می کنند و شیوه زندگی شهری و شهری شدن سایر جمعیتهای روستایی و ایلی ایران را نیز متاثر ساخته است. شهری شدن جامعه ایران همزمان و همراه با تاثیرپذیری از فرایندهای عمومی دیگر مانند رسانه ای شدن، صنعتی شدن، تجاری شدن، مصرفی شدن و فرایندهای فرهنگی دیگر است. این تحولات وضعیت جامعه شهری ایران را پیچیده ساخته و آن را به مهمترین مسئله کلیت نظام اجتماعی درآورده است. شهری شدن جامعه ایران ضمن خلق فرصتهای تازه و مهم برای توسعه همه جانبه با چالشهای گسترده و عمیق اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی همراه بوده است. پروفسور دیوید تورنز، که بیش از ۳۰ سال به بررسی جنبه های مختلف حیات شهری نظیر مسکن، سیاست اجتماعی، نابرابری، گردشگری و آثار جهانی شدن بر شهر پرداخته است، کتاب تحول شهرها را در سال ۲۰۰۲ منتشر کرد. ویژگی مهم این کتاب آن است که در آغاز هزاره جدید، درباره بسیاری از مسائل و مشکلات شهرهای امروزی، چه در کشورهای در حال توسعه و چه در کشورهای توسعه یافته، بحث می کند. وی معمولا رویکردی انتقادی به حیات شهری دارد و در مواردی نیز از تحولات ناشی از جهانی شدن استقبال می کند، ولی در کل نگاه خوشبینانه ای با این تحولات ندارد. رویکرد انتقادی تورنز در فصول مختلف کتاب انعکاس یافته است. می توان گفت نابرابری و پیامدهای آن از جمله فقر شهری، از جمله موضوعاتی است که برای نویسنده کتاب اهمیت بسیاری داشته است. تورنز ضمن اشاره به وجود نابرابری در دسترسی به فناوری اطلاعات معتقد است که با توجه به اولویتبندی نیازهای کشورهای فقیر جهان این نوع فناوری ها در مراتب بعدی نیازهای این کشورهای قرار دارند.
نوشته‌های مرتبط
از جمله ویژگی های مثبت کتاب، بررسی سیستمی عرصه های مختلف جهانی شدن و تعامل آنهاست. به نظر تورنز در موضوع جهانی شدن نمی توان اقتصاد و فرهنگ را مستقل و مجزا بررسی کرد، چراکه این دو در تعامل تنگاتنگ با یکدیگرند. او مهمترین اثر جهانی شد بر شهرها را در عرصه فرهنگی، گسترش مصرف گرایی می داند. از دیگر نقاط مثبت کتاب، رفتن به عمق زندگی روزمره و جستجوی تحولات در این عرصه با توجه به تحولات گسترده جهانی است. در این راستا اوبه بررسی رفتارهای خرید، سبک زندگی و تفاوت خانه و مسکن میپردازد. تورنز در این کتاب از مباحث جدید مربوط به شهر غافل نشده است؛ مثلا یک فصل از کتاب را به موضوع پایداری شهری اختصاص داده و به خوبی پیوند بین شهر و محیط زیست را نشان می دهد.
کتاب “دگرگونی شهرها” در ۹ فصل به بررسی عمیق ترمباحث مرتبط با تحول شهری میپردازد که شروع آن با ظهور شهر صنعتی مدرن بوده است. فصل دوم به تحولاتی می نگرد که با پیدایش شهر صنعتی رخ داده اند. در اینجا ساختارهای فضایی و اجتماعی شهرهای مدرن نیز مورد بررسی قرار می گیرند و پرسشهایی درباره عمومیت این مسیر از رشد و شکل شهری مطرح خواهد شد. همچنین این فصل به بررسی تفاسیری می پردازد که تحلیلگران شهری برای ساختار فضایی و اجتماعی شهر مدرن صنعتی مطرح کرده اند. به منظور درک ماهیت تحولات در حال رخداد شهری، درک درست از بافت جمعیتی که این تحول در آن ایجاد می شود ضروری است. از این رو فصل سوم اندازه و شکل جمعیت جهان را در نیمه نخست قرن حاضر بررسی و الگوهای اصلی مهاجرت را شناسایی میکند. همچنین، اندازه و توزیع جمعیت شهری بررسی و ظهور ابرشهرها مستند می شود. فصل چهارم درباره اهمیت تحولی است که اکنون وصورت می گیرد. آیا ما در لحظه ای تعیین کننده در تاریخ جهان به سر می بریم و به سوی مجموعه ای از تغییرات سوق می یابیم که پیامدهای آنها به اندازه تحولات صنعتی، سیاسی، اقتصادی و فکری در شروع دوران مدرن هستند؟ این فصل به مناظره های مرتبط با پسامدرنیته و جهانی شدن میپردازد تا بررسی کند که آیا این تغییر، مبانی توضیحات قبلی ما را در مورد نیاز به مجموعه جدید از ابزارها و مفاهیم برای بررسی شهرها در قرن بیست ویکم به چالش می کشد؟
فصلهای پنجم و ششم بر بررسی جنبه هایی از شهر معاصر تمرکز دارد که پس از آخرین مجموعه از تحولات ظهور میابد. فصل پنجم به مضمون زندگی روزمره در شهر و بررسی پرسشهایی درباره ساختن هویت میپردازد. ماهیت چندگانه هویت در شهرهای معاصر از طریق تحلیلی بررسی می شود که از فرد به سوی خانوار، اجتماع و محله حرکت می کند. در فصل ششم، اینکه چگونه بنیاد اقتصادی شهر معاصر در حال تغییر ساختار حول فعالیتهای مصرفی است (سرگرمی، تفریح، اوقات فراغت، گردشگری) بررسی می شود تا دلالتهای اشتغال، جنسیت، چشم انداز بصری و بهره گیری از فضا را نشان دهد. تبلیغ مکان و تولید هویتهای شهری از طریق بازاریابی و پروژه های اصلاح شهری یکی دیگر از ابعاد بازسازی مکان است که بررسی خواهد شد. این نقطه عرصه تلاق جهانی-محلی است که به شدت تحت تاثیر رشد و اثر رسانه جهانی، از طریق اینترنت و شبکه جهانی، سفر، مهاجرت و فعالیتهای اقتصادی قرار دارد. در سطح محلی، حفظ تفاوتها به ارزش تبدیل می شود و در برخی مواقع از طریق بازشناسی محلهای میراثی و حفاظت و بازخلق گذشته کالایی برای فروش شده است.
در فصلهای هفتم، هشتم و نهم، موضوعات اصلی نابرابری شهری، برنامه ریزی و توسعه پایدار بررسی می شود که احتمال دارد به مواجهه مناسب شهرها با تغییراتی که شناسایی شده اند، شکل دهند. دیگر سوی شهر در بخش هفتم بررسی و پرسشهایی که مطرح می شود بر افراد مشمول یا محروم و افرادی که در حاشیه های شهری هستند تمرکز دارد. به این ترتیب، این فصل به نابرابری های فضایی و اجتماعی شهری، فقر، بی خانمانی، جرم و اعیانی سازی می پردازد. فصل هشتم به بررسی برنامه ریزی، حکمروایی شهری و جنبشهای اجتماعی می پردازد. در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، برنامه ریزی مشروعیت خود را از خردگرایی علمی و اشکال مهندسی اجتماعی مرتبط با دولت گرفت. در دهه های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، به این شکل از مشروعیت انتقاد و باعث شد تا برنامه ریزی محبوبیت خود را از دست بدهد و تا حدی از هم بپاشد. در دهه های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰، تحت نئولیبرالیسم برنامه ریزی از دولت جدا و خصوصی شد که در نتیجه اتکای بیشتر به نشانه های بازار و فعالیتهای ترویجی را تشویق میکرد. تمرکززدایی دولت و رشد شکلهای جدید شراکت و مباحثه درباره ماهیت نمایندگی و حکمروایی قرین تغییرات در برنامه ریزی بوده است.
فصل نهم به بررسی شهر پایدار میپردازد که به موضوعی مهم در مباحثه شهری در سالهای بعدی قرن بیستم تبدیل شده است. در دنیای شهری جهانی، به نظر میرسد راه حلها برای مشکلات شهری در ایجاد شهر پایدار (شهر سبز) نهفته است. این نظریه در مناظره های موجود در همه سطوح، از همایشهای جهانی تا دولتهای ملی و محلی و گروههای اجتماع محلی، نفوذ کرده است. این فصل نگاهی به شیوه توسعه پایدار دارد – گزارش برانتلند، دستور کار ۲۱ – دلالت بر آن دارد که آنچه در سیاستگذاریها و تصمیم گیریها گنجانده شده است، اغلب مدیریت پایدار است که بر حفاظت از منابع طبیعی تمرکز دارد، اما ابعاد برابری اجتماعی نهفته در دستور کار ۲۱ را نادیده می گیرد. این فصل نقدی بر بحث پایداری است و تعدادی از مطالعات موردی را در این باره، چگونه نظریه پایداری در گفتمان شهری گنجانده شد ه است بررسی می کند. درانتهای این فصل دوباره به موضوع تحول شهرها در مسیر حرکت به سوی قرن بیستم باز میگردیم. در این مرور، برای کمک به درک ما از تحولاتی که رخ داده اند یا در هزاره جدید در حال رخ دادن هستند، به ابزارهای نظری موجود توجه خواهد شد (برگرفته از صفحات ۲۵ تا ۳۳ کتاب).
مشخصات کتاب:
سی تورنز، دیوید (۱۳۹۵). دگرگونی شهرها، نظریه شهری و حیات شهری، ترجمه فردین علیخواه، تهران، نشر شهر، ۳۲۴ ص