معرفی کتاب تولید فضا هانری لوفبور

هانری لوفبور یکی از مهم‌ترین متفکرین مارکسیست فرانسوی و از مهم‌ترین کسانی است که فضا را در رابطه با تغییراتش در دوران سرمایه‌داری مورد تحلیل قرار داده و یکی از اثر‌گذارترین افراد در بررسی انتقادی محیط شهری است. کتاب تولید فضا، کتابی است که در دنیای انگلیسی زبان مخاطبان بسیاری دارد و خوانشی است از فضا در رابطه با مولفه‌های متعدد دیگری که زندگی ما را تحت تاثیر دارند. رابطه اندیشه لوفبور به عنوان یک فیلسوف مارکسیست با شهر را به بهترین شکل دیوید هاروی در موخره‌ای که به این کتاب نوشته توضیح داده است.”در واقع، آنچه به نظر لوفبور اهمیت بیشتری از شهر داشت، فرایند شهرنشینی بود. یعنی به صورتی عام‌تر، تولید فضا، بدین معنا که چگونه امر عام با امر محلی پیوند می‌‎خورد، چگونه شهر با منطقه، مرکز با پیرامون، در شیوه‌هایی کاملا بی‌سابقه پیوند می‌‎خورند. در نتیجه مضمون زندگی روزمره که از پیش از ۱۹۶۸ توجه او را جلب کرده بود، همچون نظریه مارکسیستی و انقلابی در سیاست، باید با توجه به این نظریه تولید فضا بار دیگر تفسیر می‌‎شدند.”(۱)

ادامه این متن به توصیف مسیر پرپیچ و خم و حیرت‌انگیز لوفبور در تحلیل و گذارش از انواع فضا در این کتاب اختصاص داده شده است. مسیری که باید آن را از فضای انتزاعی “abstract space” که مشخصه وضع موجود است تا فضای افتراقی”differential space” یا فضا، آن‌گونه که باید باشد، طی نمود.

فضای (اجتماعی)، فرآورده (اجتماعی) است (۲:۲۶) این جمله مشهور لوفبور پیش از هر چیز دال بر این است که هر شیوه تولیدی، فضای خاص خودش را تولید می‌کند. به این ترتیب در گذار از فودالیسم به سرمایه‌داری فضای متناسب با سرمایه‌داری تولید شد، زیرا ” تغییراز یک شیوه به شیوه دیگر مستلزم تولید فضا‌های جدید است”(۲:۴۶) شاید بتوان تجلی چنین گزاره‌ای را در صنعتی شدن فضا پس از گذار به سرمایه‌داری دید.

مثلث فضایی لوفبور : شیوه تولید سرمایه‌داری فضای تازه خود را خلق می‌کند. اما این چگونه فضایی است؟ مثلث فضایی لوفبور از سه مولفه تشکیل شده که با یکدیگر در اندرکنش دیالکتیکی‌ اند و فضا را تعریف می‌کنند: ۱- فضای بازنمایاننده: “فضا در حالتی که از طریق تصاویر و سمبل‌هایش زندگی می‌شود”(۲:۳۹). فضای”ساکنین” و “کاربران” و نیز “برخی هنرمندان که به توصیف می‌پردازند” : فضای “تحت تسلط” و بنابراین “فضایی که به شکلی منفعل تجربه می‌شود”(۲:۳۹) ۲- عمل فضایی: یعنی پراتیک یک جامعه در راستای “ایجاد” و “تحدید” فضای خود. دو جنبه‌ای که با یکدیگر در رابطه‌ای دیالکتیکی قرار دارند. “تفسیر فضای یک جامعه از طریق خودش”(۲:۳۸) این عملکرد در سرمایه‌داری متاخر در قالب تولید فضا‌هایی متجلی می‌شود که از یکدیگر منفصل‌ هستند یعنی مبتنی بر “شدیدترین جدایی‌ها میان مکان‌هایی که به هم مرتبطشان می‌سازد”(۲:۳۸) ۳-بازنمایی‌های فضا: “فضای مفهوم‌پردازی شده طراحان، دانش‌مندان، متخصصین شهری، مهندسین اجتماعی”(۲:۳۸) “بازنمایی‌های فضا، نقشی اساسی در تولید فضا دارند.(۲:۴۲) این مثلث در آنالیز لوفبور در طول کتاب نقش اساسی دارد.

‌حال باید پرسید سرمایه‌داری چگونه فضایی تولید می‌کند؟ پاسخ فضایی انتزاعی است. فضایی که ” شامل جهان کالا‌ها، منطق آن، استراتژِی‌‌های جهانی، قدرت پول و قدرت دولت می‌شود”(۲:۵۳) “فضایی بنا شده بر “شبکه عظیم بانک‌ها، مراکز تجاری اقتصادی، و موجودیت‌های کلان تولید‌کننده، هم‌چنین راه‌های حمل و نقل، فرودگاه‌ها و شبکه‌های اطلاعات”. این فضای انتزاعی منجر به چند‌پارگی شهر شده است (۲:۵۳)” فضایی که هرچه بیشتر تفکیک شده و در عین وسعت حیرت‌آورش به شکلی رقت‌آور مشبک است.

فضای سوسیالیسم چیست؟ مبارزه طبقاتی در تولید فضا تاثیر می‌گذارد، زیرا “این تولید توسط طبقات، جناح‌های طبقات و گروه‌های نماینده طبقات صورت می‌پذیرد. (۲:۵۵) تنها مبارزه طبقاتی است که تفاوت‌ها را در برابر فضای انتزاعی هم‌سان می‌آفریند. این تفاوت اساس که تجلی مبارزه طبقاتی در فضاست، فضای سوسیالیسم را نیز تعریف می‌کند. فضایی متنوع.

فضای اجتماعی: روندی که برای توضیح فضای اجتماعی، فضا-رابطه اجتماعی از طرف لوفبور پی گرفته می‌شود بسیار پیچیده است. پرسش اساسی این است، اگر پارچه کتان تولید می‌شود و فضا تولید می‌شود، این دو تولید در چه نسبتی بایکدیگر قرار می‌گیرند؟ لوفبور در توضیح فضای اجتماعی مقایسه دو نقشه را به کار می‌بندد. نقشه راه‌های فرانسه و نقشه‌ای مفصل از فرانسه که تمام جزئیات را نشان می‌دهد. آن صورت تقلیل یافتگی نقشه اول نشان می‌دهد که چگونه فضای جدید تولید می‌شود. ماده خام این فرآیند تولید، طبیعت است. گویی نقشه راه‌ها از نقشه فرانسه تولید شده باشد. این‌چنین می‌توان دید که فضا در آغاز و پایان این روند قرار دارد. بنابراین فضا در آن واحد “پیش‌شرط و نتیجه فراساختار‌های اجتماعی است”(۲:۸۵) در عین یک رابطه اجتماعی بودن، فضا در رابطه با نیرو‌های تولید (که شکل آن را تعیین می‌کنند) و روابط مالکیت در رابطه است. بدین ترتیب فضای اجتماعی فضایی است که “واقعیتش در آن واحد، صوری و مادی است. هم کالایی برای استفاده و مصرف و هم وسیله‌ای برای تولید، شبکه‌ای برای تبادل و سیلان مواد خام و انرژی”. این “وسیله تولید نمی‌تواند از نیرو‌های مولد نظیر تکنولوژی و دانش از یک سو و یا از تقسیم اجتماعی کار که یا فضا و یا دولت و فرا ساختارهای جامعه را جدا شکل می‌دهد، جداگردد.” (۲:۸۵)

چگونه می‌توان نظام تقسیم کار را در رابطه با فضا یا تفسیر فضا و تولید فضا را بررسی کرد؟ تکه‌های فضا به قسمت‌هایی از حوزه‌های تخصصی تقسیم شده که هر وجه خاصی را حوزه خود تعریف می‌کند. این سبب می‌شود که این حوزه‌ها “مرز‌های ذهنی و جبهه‌های عملی-اجتماعی” تعریف کنند. (۲:۹۰) ” یکی از اشکالات یک متخصص در این است که لحظه متودولوژیک خود را به کنجی راحت و همیشگی برای خود بدل می‌کند، کنجی گرم که در آن چباتمه می‌زند” (۲:۱۰۷) این حوزه‌ها فضا را “اصول مشخص خودشان” گرفته و بر این مبنا عمل می‌کنند. به عنوان مثال عمل معماران، طبقه کارگر را در وضعیت سرکوب قرار می‌دهد.

فضا در رابطه با روابط تولید و سیاست:

باید پرسید سرمایه‌داری چگونه فضایی تولید می‌کند؟ پاسخ فضایی انتزاعی است. فضایی که “شامل جهان کالا‌ها، منطق آن، استراتژی‌های جهانی، قدرت پول و قدرت دولت می‌شود”(۲:۵۳) فضایی بنا شده بر “شبکه عظیم بانک‌ها، مراکز تجاری اقتصادی، و موجودیت‌های کلان تولید‌کننده، هم‌چنین راه‌های حمل و نقل، فرودگاه‌ها و شبکه‌های اطلاعات. این فضای انتزاعی منجر به چند‌پارگی شهر شده است (۲:۵۳)” فضایی که هرچه بیشتر تفکیک شده و در عین وسعت حیرت آور به شکلی رقت آور مشبک است.

فضای سوسیالیسم چیست؟ مبارزه طبقاتی در تولید فضا تاثیر می‌گذارد زیرا “این تولید توسط طبقات، جناح‌های طبقات و گروه‌های نماینده طبقات صورت می‌پذیرد. (۲:۵۵) تنها مبارزه طبقاتی است که تفاوت‌ها را در برابر فضای انتزاعی هم‌سان می‌آفریند. این تفاوت اساس که تجلی مبارزه طبقاتی در فضاست، فضای سوسیالیسم را نیز تعریف می‌کند. فضای افتراقی. در وضعیت تسلط سرمایه‌داری چنین فضایی صرفا حالت مقاومتی دارد. یک فرهنگ مقابله‌ای یا یک فضای مقابله‌ای.

بدین ترتیب فضا هم تعریف شونده و هم تعریف کننده معرفی می‌شود. عرصه‌ای از مبارزه طبقاتی و مقاومت، هم‌چنین عرصه‌ای تحت استیلا. موجودیتی که واقعیتش مدام در حال باز تعریف شدن است. در پایان لوفبور می‌پرسد “چگونه تئوری فضا می‌تواند با جنبش انقلابی مربوط گردد”

The Production Of Space

Plan Of The Present WORK

Social Space

Spatial Architectonics

From Absolute Space ToAbstract Space

Contradictory Space

From the Contradictions of space to Differential Space

Openings and Conclusions

Afterword by David Harvey

Index

تولید فضا

طرح کار حاضر

فضای اجتماعی

فن معماری فضایی

از فضای سره تا فضای انتزاعی

از تناقضات فضا تا فضای افتراقی

نتایج و چشم‌انداز

موخره توسط دیوید هاروی

نمایه

ارجاعات:

۱: زندگی هانری لوفبور ، دیوید هاروی، موخره بر تولید فضا، ترجمه ناصر فکوهی

۲:

مشخصات کتاب

Lefebvre, Henri (1990), The Production of Space, D. Nicholson-Smith trans., Oxford: Basil Blackwell. Originally published 1974. ISBN 0-631-14048-4, pp 425-432