معرفی کتاب تاریخ گیلان

پدید آورنده: ناصر عظیمی

نام و مکان ناشر: نشر ایلیا ، رشت

تاریخ چاپ: جلد اول اسفند ۱۳۹۴ و جلد دوم آذر ۱۳۹۶

تعداد صفحات: جلد اول ۵۳۰ صفحه و جلد دوم ۶۷۰ صفحه

قیمت: جلد اول ۳۵ هزار تومان و جلد دوم ۴۵ هزار تومان

کتاب تاریخ گیلان پروژه ای است که پژوهشگر گیلانی ناصر عظیمی از حدود بیست سال پیش تا کنون روی آن کار کرده است. دوجلد از این کتاب تاکنون با نام های « تاریخ گیلان( ازآغاز تا پایان حکومت های محلی خان سالار » ( جلد اول) و تاریخ گیلان ( از آغاز ورود شاه عباس اول تا پایان انقلاب جنگل» به ترتیب در سال های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۶ انتشار یافته است. عظیمی در این دو جلد از کتاب تاریخ گیلان را برای نخستین بار از دوران سنگ تا برآمدن سردار سپه در حدود ۱۲۰۰ صفحه ارائه کرده است. نوع آوری این کتاب این است که عظیمی یکی از تاریخ های محلی ایران را در چارچوب تزهایی زیر تدوین کرده است که استخوانبندی کتاب محسوب می شود:

تزهای جلد اول کتاب تحت عنوان « تاریخ گیلان ( ازآغاز تا پایان حکومت های محلی خان سالار)»:

.۱ تاریخ گیلان در سپیده دم آن و تا سال هایی که حکومت های محلی خان سالار در آن حاکمیت مطلق داشتند، تاریخ یکپارچه ای نیست و باید آن را در دو قلمرو جغرافیایی کوهستان و دره های رودخانه ای آن(در جنوب جنگل های بارانی) و جلگه ی گیلان( شمال جنگل های بارانی کوهستانی) از هم تفکیک و مورد بررسی قرار داد.

.۲ جلگه ی گیلان(نواحی حدود کمتر از ۱۰۰متری از سطح دریاهای آزاد)که بستر اصلی سکونت و فعالیت انسان ها محسوب شده و می شود،در حدود ۸۰۰۰ سال پیش(آغاز دوره ی نئولتیک یا نوسنگی) در اثر آخرین عقب نشینی دریای خزر به تدریج از آب خارج و هر بخشی از آن که از آب بیرون آمد، بلافاصله با جنگل های انبوه بارانی موسوم به هیرکانی پوشیده شد.

.۳ گیلان در محدوده ی جنگل های انبوه بارانی خود ( هم در جلگه و هم در کوهستان جنگلی) از نظر میزان بارندگی نه فقط در فلات ایران بلکه در تمام محدوده ی خاورمیانه و شمال آفریقا از مراکش تا مرزهای غربیِ امروزیِ چین و هند پر باران ترین پهنه ی جغرافیایی محسوب می شود و از این منظر در تاریخ خود ویژگی منحصر به فردی برای سکونت و فعالیت ایجاد کرده بود.

.۴ جنگل های جلگه ای انبوه در گیلان همراه با شرایط ویژه ی گسترش وسیع زمین های باتلاقی و فقدان زهکشی زمین از آب های سطحی، استقرارهای انسانی عصر نئولتیک در جلگه را با دشواریهای بسیار مواجه کرد و در نتیجه استقرارهای انسانی نه فقط در دوره ی نئولتیک بلکه تا سال های طولانیِ بعد حتا تا اواخر دوره ی آهن نیز در محدوده ی جلگه ی گیلان ناممکن بود.

.۵ پیش از پیدایش جلگه ی گیلان، نواحی کوهستانیِ جنوبِ جنگلهای انبوه بارانی یعنی دشت ها و دره هایی که در نواحی مرتعی و حاشیه ی جنگل های بین دره ی رودخانه ی سفیدرود تا دره ی رودخانه ی پلرود واقع شده بود ، بستر منحصر به فرد استقرار گروه های انسانیِ کم شمار عصر سنگ محسوب می شدند.

.۶ به طور کلی محدوده ای که امروز گیلان نامیده می شود به دلیل محصور بودن از شمال توسط دریای متلاطم خزر، در جنوب با ارتفاعات هلالی و دولایه ی البرز – قافلانکوه به همراه شرایط دشوار زیستی به ویژه در نواحی جلگه ای آن یکی از منزوی ترین پهنه های جغرافیایی در فلات ایران در آغاز تاریخ محسوب می شد و در نتیجه از جریان های تمدن حَضَری پیرامون و تاثیرات آن برای سالها دور ماند.

.۷ جلگه ی گیلان به دلیل شرایط ویژه ای که داشته، خود خالق تمدن های حضری اولیه نبوده و در نتیجه با پیدایش تمدن های پیشین در پیرامون آن نظیر گوبوستان در شمال غربی گیلان( در ساحل جنوبی باکو)، قفقاز وآذربایجان در شمال غربی و غرب، زنجان و قزوین در جنوب ، دشت گرگان ، شرق مازندران و کلاردشت در شرق متاثر بوده و به دلیل شرایط ویژه ی طبیعی و جغرافیایی خود برای تاثیر پذیری از این تمدن ها، زمانی بس دراز ، فصل طولانی تدارک را برای پذیرش زیست گاه های انسانی پشت سر گذاشت.

.۸ در آغاز عصر فلز یعنی در دوره ی مس و برنز، جلگه ی گیلان به دلیل شرایط ویژه ی جغرافیایی هنوز فاقد سکونت وفعالیت بود و سکونت در نواحی کوهستانی خارج از جنگل نیز بسیار کم شمار و احتمالاً هنوز تنها از پهنه ی قابل استقرار این دوره یعنی از دره ی رودخانه ی سفیدرود تا دره ی رودخانه ی پلرود تجاوز نمی کرد. اما به ناگهان در دوره ی آهن به ویژه از آغاز هزاره ی نخست پیش از میلاد دوبخش از گیلان یعنی ناحیه ی مارلیک – دیلمان(در دو حوزه ی آبخیزِ همجوار یعنی حوزه ی سفیدرود و پلرود) و ناحیه ی تالش به سرعت با استقرارهای آهن روبرو شد که محصول پیدایش شرایط ژئوپولتیکی معینی در تحولات تاریخی پیرامون آن به ویژه در غرب و شمال غربی محدوده ی ایران امروزی بود.

.۹ استقرارهای ناگهانی دوره ی آهن در خارج از پوشش های جنگلیِ جلگه ای و کوهستانی گیلان بدون پیشینه ی تمدنی مشخص و برجسته ی دوره ی مس و برنز در ناحیه ی مارلیک – دیلمان و تالش به ویژه از هزاره ی نخست پیش از میلاد نشان از تحول در ژئوپولیتک منطقه در غرب و شمال غربی ایران جایی که در معرض شدید غارتگری های آشوریان به ویژه در سرشاخه های دره ی قزل اوزن در جنوب دریاچه ی ارومیه قرار داشت و غارتگری های سالانه و مداوم و طولانی با خشونت عریان و کم نظیر در آن سبب ساز تاراندن ناگزیر ساکنان این ناحیه در امتداد دره ی قزل اوزن به نواحی دوگانه ی تمدنی دوره ی آهن گیلان با موقعیت ویژه ی استراتژیک و ایمنی خاص و در نتیجه ضمن آن که عامل اصلی پیوند با اورارتوئییان یعنی دشمن اصلی و قدرتمند آشوریان شد، به پیدایش تمدن های مارلیک – دیلمان و تالش نیز انجامید.

.۱۰ سقوط آشوریان در سال ۶۱۴ پیش از میلاد به دست مادها، شرایط ویژه ی ژئوپولتیکی مولد و شکوفایی تمدن دوره ی آهن در گیلان را برای همیشه از میان برداشت و در نتیجه افول تمدن آهن گیلان در پهنه های خارج از جنگل جلگه ای و کوهستانی با تشکیل دولت ماد و با ناپدید شدن شرایط ژئوپولتیکی فوق آغاز و اگر چه با فراز و فرودهایی همچنان در همان حوزه های جغرافیایی پیشین در دوره ی باستان نیز تداوم یافت لیکن دیگر چون گذشته فروغی نداشت…
ادامه مطلب در؛

—معرفی کتاب تاریخ گیلان