معرفی کتاب «تاریخچه مبلمان شهری»

معرفی کتاب «تاریخچه مبلمان شهری»

لیلا گلزار

«تاریخچه مبلمان شهری» عنوان کتاب سیزدهم مجموعه «دانش زیباسازی شهری» است. که گروه علمی متشکل از سید رضا مرتضایی، آذین السادات دامی رو و سید حامد بهشتی با همکاری موسسه چشم انداز توسعه عصر نوشته شده است و نشر هنر معماری قرن در سال ۱۳۹۲ آنرا در ۶۱ صفحه به چاپ رسانده است. طرح جلد و عکس کاری از فواد علیجانی است. تصویر نمای نزدیک پایه و چراغ های روی آن با پس زمینه سیاه و سفید بخشی از نمای ساختمان های مجموعه کاخ گلستان است که تاکید بر روی چراغ ها به عنوان مبلمان شهری دارد.

سید رضا مرتضایی دارای لیسانس طراحی صنعتی از دانشگاه هنر، فوق لیسانس طراحی صنعتی از دانشگاه تهران و دکتری طراحی محصول در رشته تحصیلی طراحی صنعتی از دانشگاه برایتون انگلستان است همچنین وی در زمینه های تخصصی،تدریس وتحقیقاتی مانند حوزه صنعتی: طراحی محصولات روزمره، خانگی و صنعتی، حوزه شهری: زیباسازی، طراحی محیطی و مبلمان شهری و موارد دیگر فعالیت دارد. وی استادیار، عضو هیات علمی از مهرماه ۱۳۸۷ و مدیر گروه طراحی صنعتی دانشکده ی معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران از مرداد۱۳۸۹ است. سوابق پژوهشی مرتضایی شامل مقالات، سخنرانی ها و کتب است. از جمله کتب منتشر شده می توان به «طراحی محصول» دانشگاه هنر، تهران: ۱۳۷۹، «رهیافتهایی در طراحی مبلمان شهری»سازمان شهرداری های تهران، تهران:۱۳۸۱ و «پیاده راه» از همین مجموعه را نام برد.

آذین السادات دامی رو مولف دیگر در تالیف کتب دیگر همین مجموعه ازجمله «راهنمای رنگ آمیزی مبلمان شهری»، «اعمال پوشش در رنگ آمیزی سطوح» و سید حامد بهشتی همچنین در کتب «ابعاد هنری و روان شناختی رنگ»، «زیباسازی میادین»، «مفاهیم اولیه در صنعت رنگ» این مجمو عه همکاری داشته اند.

کتاب «تاریخچه مبلمان شهری» شامل مقدمه وبخش های «مفهوم مبلمان شهری»، «عناصر مبلمان شهری»، «مبلمان شهری در ایران» و «جمع بندی» است.

در مقدمه، شهر را چنین تعریف نموده:”شهر موجودی است زنده و فعال که با نبض زندگی و نیازهای روزمره مردم در تپش است.” لذا مقضی زمانه باید تجهیز گردد و یکی از عنصر های پوشش دهنده مهم فضا های شهری مبلمان آنها است. جزئی مهم از معماری، زیبایی و هویت هر شهری است. از آنجایی که طراحی و ساخت و نصب این مبلمان ها در دست چن متخصص بوده گاه موجب رکود و توجه کمتر به این مورد در طراحی شهری است و کتاب را در شناخت مبلمان شهری و اهمیت آن معرفی می نماید.
بخش اول به «مفهوم مبلمان شهری» می رسد. که یکی از این تعاریف:” مجموعه اجزایی که در فضاهای شهری چیده می شوند و به استفاده عموم جهت رفع نیازهای زیست محیطی می رسند و منظر و هویت شهری، تحت شعاع قرار می دهد، مبلمان شهری یا اسباب و اثاثیه شهری می گویند.”(صفحه۱۵) در واقع تسهیلاتی هستند در فضاهای باز و خیابان برای مصرف همه از جمله محل نشستن، سطل زباله، تیر برق تا شیر های آتش نشانی را شامل می شوند و به لحاظ کاربردی هم موردی بررسی قرار می گیرند. مانند تعیین جهت و ارائه اطلاعات به شهروندان( تابلوهای راهنمای، پلاک، نام خیابان و…)، روشنایی، استراحت، وسایل بازی کودکان و موارد بسیار دیگر که با توجه به کاربردهای متفاوت به پنج گروه کاربری از قول کتاب «طراحی و برنامه ریزی»، علی زنگ آبادی تقسیم می کند:«تفریحی- رفاهی»، «نیمکت ها و وسایل بازی کودکان»، «زیباسازی»، «خدماتی» «تردد» و «چند منظوره». ویژگیهای این مبلمان ها نیز از لحاظ اندازه، شکل، مصالح و سایر موارد شرح داده می شود. سپس در این بخش به «اهمیت مبلمان شهری» و «پیشینه مبلمان شهری» می پردازد.

– «اهمیت مبلمان شهری» به لحاظ یکی از عناصر مهم فضای شهری با در نظر گرفتن راحتی، زیبایی و … برای بالا بردن کیفیت، شهری سالم است. طراحی مبلمان هر شهر با در نظر گرفتن بستر تاریخی، اجتماعی و فرهنگی آنجا صورت گیرد تا با محیط پیرامون خود در ارتباط قرارگیرد و توجه به مبلمان از منظر کاربرد، هویت شهری، فناوری و زیبایی یا سلیقه بسیار مهم بوده تا در مجموع نیاز شهروندان را مرتفع سازد.
– «پیشینه مبلمان شهری» به روند پیشرفت فنی و تکنولوژی مبلمان شهری در شهر ها می پردازد و با تصاویری این روند تاریخی را نشان و توضیح می دهد. مانند نیمکت ها و کیوسک های تلفن متفاوت در طی سال ها، در کل قدمت این تسهیلات را با قدمت تاریخ شهر ها یکی دانسته و تحول آنرا همراه با انقلاب صنعتی و سیاست های فرهنگی جوامع مختلف عنوان می کند.
«عناصر مبلمان شهری»، شهر به عنوان یک اثر هنری در اندازه وسیع محسوب شده و فضاهای آن محلی برای رفت و آمد و گذراندن اوقات فراغت شهروندان است و مبلمان شهری یکی از عوامل موثر حضور شهروندان در شهر و وسیله ای ارتباطی آنان با یکدیگر و پیرامون خود یعنی شهر است. کتاب با توجه به اهمیت، گستردگی و تنوع عناصرمبلمان شهری در تقسیم بندی، آنرا در یازده دسته ذکر و معرفی می نماید: «تابلوها و کنترل کننده های ترافیکی»، «وسایل بازی و ورزشی»، «خدمات رفاهی» و دیگر عناصر و در تقسیم دیگری مبلمان را در چهار گروه؛ الف) «مبلمان خیابانی»، «مبلمان پارکی»، «مبلمان ترافیکی» و «سازه های اطلاع رسانی و تبلیغاتی» نام می برد و تا آخر این بخش چندین طبقه بندی دیگر را نیز بر می شمرد.
« مبلمان شهری در ایران» را با قدمت معماری در کاخ های شاهی و سفر نامه ها می توان جستجو نمود. همچون آبنما ها و تختگاه ها در دوره هخامنشی، مادها و بعد ها در دوره اسلامی سکوها در کنار درب منازل و سقاخانه ها تا دوره معاصر با اختراع برق و تلفن و موارد بیشمار پیشرفت تکنولوژی که در تنوع مبلمان شهری موثر بوده اند.
در «جمع بندی» مبلمان شهری را از اثرگذارترین عوامل ، فضاهای شهری و آنرا همچون یک اثر هنری به لحاظ عناصر بصری موثر می داند. در عین حال مبلمان شهری موجب رفع نیاز شهروندان و به لحاظ حسی تعلق خاطر برای آنان به همراه دارد. برای ساخت و طراحی این تسهیلات باید به تنوع سلیقه و رفع نیاز محل و شرایط فرهنگی توجه نمود و نکات زیر را ذکرمی کند:برداشتن موانع غیر ضروری، استفاده از تجارب کشور های دیگر، مکان یابی مناسب و موارد دیگر. در آخر نیز کتاب موضوعاتی برای بهبود کیفیت مبلمان شهری پیشنهاد می کند.
کتاب «تاریخچه مبلمان شهری» به روند تاریخی این تسهیلات در راستای آشنایی خواننده با مفهوم، کاربرد، تنوع و اهمیت طراحی و استفاده مبلمان شهری در فضا های شهری می پردازد. ابتدا مفهوم مبلمان شهری را با تعاریف متعددی آورده و سپس به اهمیت و پیشینه آن می رسد. با در نظر گرفتن شهر به عنوان یک اثر هنری در قطع بزرگ، مبلمان شهری، یکی از اجزاء آن محسوب شده و خود این جزء با عناصر مختلفش مطرح می شود. درادامه سابقه این تسهیلات در ایران را با جستجو در اسناد و مدارک تاریخی بیان می کند. طراحی، ساخت و نصب مبلمان شهری در حیطه تخصص چندین حوزه بوده و دارای اهمیت ویژه ای است، که در جمع بندی موارد و نکات کاربردی و قابل تاملی عنوان می شود. از آنجایی که طراحی و فعالیت در زمینه مبلمان شهری بین رشته ای بوده و طراحی و پژوهش چندی در این زمینه صورت نگرفته و منابع کمی موجود است، این اثر می تواند اجماع مطالب و باب آشنایی در این زمینه برای پژوهشگران، مدیران، متخصصان رشته های طراحی و برنامه ریزی شهری، معماری، شهرسازی، طراحی صنعتی، جامعه شناسی، هنر و… فراهم نماید.
منبع:
– کتاب: تاریخچه مبلمان شهری، نوشته: سید رضا مرتضایی، آذین السادات دامی رو و سید حامد بهشتی، نشر: هنر معماری قرن؛ تهران: ۱۳۹۲