معرفی کتاب
برگزیده آثار رضا ورزنده
نوشته‌های مرتبط
قدیمیترین اسناد مربوط به سنتورنوازی، به زمان قاجار و نواخته‌های محمدحسن‌خان و محمد صادق خان سرور‌الملکی باز میگردد. در دوره‌های بعد، علی‌اکبر شاهی و سماع حضور اساتیدی هستند که از نواخته‌های آنان آثاری بر لوله فونوگراف و صفحه گرامافون ضبط شده است. حبیب سماعی فرزند سماع حضور، در آغاز قرن کنونی و از آغاز تأسیس رادیو، تنها نوازنده‌ای بود که با تسلط و آشنائی کامل بر موسیقی ایرانی نوازندگی میکرد. از دهه سی افراد مختلفی به نوازندگی این ساز روی آوردند اما این دوران شیوه دو هنرمند مطرح تر است: فرامرز پایور و رضا ورزنده که دو شیوه و سبک متفاوت در نوازندگی داشتند.
رضا ورزنده (۱۳۵۵تا ۱۳۰۵) یکی از مطرح‌ترین سنتورنوازان معاصر و نوازنده‌ای صاحب‌سبک است. او با سبک و شیوه‌ای کاملاً شخصی سنتور می‌نواخت و در هنر بداهه‌نوازی سنتور توانا بود. توجه به جملات آوازی، ریزهای پر، تحرک بسیار در اجرای جمله‌ها، سونوریته شفاف اما ویژه و خاص از ویژگی‌های ساز او به شمار می‌رود. سنتور او نیز منحصربه‌فرد بود و اندازه‌ای متفاوت نسبت به سازهای مرسوم داشت.
سنتورنوازی ورزنده از چند نظر قابل بررسی است. شیوه او هر چند شخصی است اما ساختار جملات و بیان کلی ساز با موسیقی هنری و قدیم ایران ارتباط عمیق دارد. در شیوه او تکیه بر بداهه‌نوازی مسلم است و در هنر بداهه او را از توانمندترین موسیقیدانان آن سالها به شمار میآورند. اما بداهه‌های او همگی با ساختار وفضائی مرتبط است که تا حدودی آن را از شیوه‌های مرسوم بداهه‌نوازی در رادیو نیز دور میکند. ورزنده هنگام نواختن گاهی حوله‌ای روی سیم‌ها انداخته و سپس می‌نواخت. شخصی بودن و درونی بودن سبک ورزنده و عدم تدریس شیوه او سبب شد که شیوه سنتورنوازی ورزنده چندان گسترش نیابد. او بهمن‌ماه سال ۵۵ در حال نواختن سنتور درگذشت.
محمدرضا شجریان که خود با نواختن سنتور آشنایی دارد و دوره‌ای نزد ورزنده مشق سنتور کرده، مدتی پس از مرگ او گفت: «وقتی در سال ۱۳۵۵ ورزنده درگذشت، همان روز به یاد او قدری سنتور نواختم و بعد از آن دیگر دست به این ساز نزدم».
کتاب برگزیده آثار رضا ورزنده با آوانگاری و تنظیم رامین صفایی، توسط نشر خنیاگر در تیرماه ۱۳۹۵ منتشر گردیده است. این اثر شامل ده قطعه ضربی برگزیده از نواخته‌های رضا ورزنده در هر یک از دستگاه‌ها و آوازهای موسیقی ایرانی (جز نوا و راست‌پنجگاه) است. نت‌نگاری هریک از قطعات به دو صورت است، هم در گام اصلی بر اساس اجرای ورزنده با سنتور یازده‌خرک می‌کوک و هم با انتقال، تنظیم و مضراب‌گذاری برای سنتور نُه‌خرک سُل‌کوک در راست‌کوک‌های متداول نگاشته شده است.
در مقدمه این کتاب، اطلاعاتی موثق درباره شرح‌حال، سنتور و مضراب خاص رضا ورزنده به‌همراه تصاویر و در لوح فشردۀ ضمیمه نواخته‌های ورزنده جهت درک بهتر صدادهی و حالات اجرایی او درج شده است.
این کتاب با هدف آشناییِ کلی با شیوۀ سنتورنوازی رضا ورزنده تهیه شده و گزیده‌ای از آثار او را در دستگاه‌ها و آوازهای مختلف در بر می‌گیرد.
