کتاب مورد بررسی با عنوان اسطوره، امروز (Mythologies) اثر رولان بارت (Roland Barthes) ترجمه شیرین دخت دقیقیان از نشر مرکز است.
سکانس اول: مقدمه
نوشته‌های مرتبط
رولان بارت در این کتاب به تحلیلهای موضوعی و همچنین نظریه اسطوره شناسی خود را ارائه داده است. گزیده نویسی، بیان دقیق نظریه و موضوعات با لحن دلنشین و ادبی او در این کتاب نیز دیده میشوند. کتاب پیش رو با عنوان “اسطوره ها” درزبان اصلی منتشر شده است. کتابِ ترجمه، شامل سه بخش پیشگفتار مترجم، مقاله “اسطوره، امروز” و گزیده مقاله های او از موضوعات مختلف است. یادداشت مترجم حکم مقدمه ای برای ورود به بحت اسطوره شناسی را دارد، مقاله “اسطوره، امروز” گویای مبانی نظری بارت به طور فشرده درباره اسطوره شناسی است و در بخش آخر مجموعه مقالات منتشر شده اودر روزنامه ها با موضوعات روز مانند چارلی چاپلین، انیشتین، شیر، شراب و … است که به تحلیل اسطوره های معاصر میپردازد.اسطوره شناسی او در پی آزادی حقیقت از پیفریبهای روزافزون انسان است و چنین است که در پایان مقاله خود می نویسد: “چیزی که باید در جستجوی آن باشیم این است: آشتی میان واقعیت و انسانها، میان توصیف و تشریح و میان ابژه و شناخت.”
سکانس دوم: معنا و کارکرد اسطوره
بارت در طول مقاله “اسطوره، امروز” چندین بار پرسش اسطوره چیست را مطرح میکند؟ هر بار جوابی متفاوت و در تکامل پاسخهای قبلش ارائه میدهد. “اسطوره یک گفتار است.” اما نه هر گفتاری، یک پیام است یک فرم که به معنا تجسم داده است. اسطوره از عدم نیامده است زیرا این تاریخ انسانی است که واقعیت را به گفتار در میآورد و اسطوره بنیاری جز تاریخ ندارد، اسطوره گفتاری است تاریخی و نه برخاسته از طبیعت. بارت برای شروع بحث به تجزیه مفاهیم شکل دهنده اسطوره پرداخته است، از نوع ابژه به اهمیت نوع بیان، چه زبانی چه گرافیک، تا دال و مدلول اسطوره. قابلیت تبدیل ماده به گفتار در صورت دلالت بر چیزی، اسطوره را شکل میدهد. “اسطوره در قلمرو دانشی کلی قرار دارد که همپای زبان شناسی است و نشانه شناسی نامیده میشود.” اسطوره شناسی را زیر مجموعه نشانه شناسی می داند که به بررسی “ایده در فرم”ها میپردازد.اسطوره برخاسته از تاریخ است اما یک نماد نیست. فرم اسطوره حامل نظامی ارزشی است، اسطوره معنای تقلیل یاقته را به یک فرم بدل میکند خواه زبانی خواه تصویری و گاهی آن را کامل می کند. “ولی نقطه اساسی در این میان، آن است که فرم معنا را نمیزداید، فقط آن را فقیر و دور میسازد؛ فرم معنا را سامان می بخشد. ما گمان می-کنیم که معنا رو به مرگ است، ولی زندگی ای را که فرم اسطوره از آن تغذیه می کند نگه میدارد.” اسطوره از تاریخی بودن متولد و به شاید بودن تجسم می بخشد این فرم تجسم یا ادبی و یا بی درنگاست. بارت انگیزش اسطوره راجبری میداند.
کارکرد اسطوره در به کنترل درآوردن پذیرش نظامی از واقعیتها مورد استفاده است و مصرف کننده آن با حجمی از علامت گذاریها برای تحلیل رو به رو است. بارت اشاره میکند که اسطوره مانند زبانی دزدیده شده است، از لانگ (آثار هنری و مراسمها و …) که بیش از همه چپاول می شود تا زبان ریاضی که کاملا فسادناپذیر است و قرائت دیگر را ناممکن میسازد.
بارت اشاره های تاریخی زیبایی از اسطوره و بورژوازی ذکر می کند، برژوازی برای استمرار خود، نام خود را تکثیر میکند. این نام زدایی یکی از موضوعات مهمی است که بارت آن را ابهام زادیی کرده و شرح میدهد که چگونه از طریق این نام زدایی امکان تکثیر اسطوره های متعدد دیگر به وجود میآیند. “ایدئولوژی بورژوازی با رسوخ در طبقات میانه است که می تواند با حداکثر اطمینان نام خود را گم کند.” جهان به اسطوره واقعیتی تاریخی می بخشد و درعوض اسطوره یک تصویر طبیعی شده ازواقعیت می شود. “اسطوره بر اساس گم کردن کیفیت تاریخی چیزها بنا شدهاست:چیزها دراسطوره خاطره ساخته شدن خود را از دست میدهند.” درست مانند همان ایدئولوژی نام-زدای بورژوازی.
اسطوره نزد چپ و نزد راست نیز توسط بارت جداگانه بررسی شده است. او ذکر می کند که اسطوره در چپ نیز حضور دارد و درست در همان لحظه ای شکل می گیرد که با انقلاب یکی نباشد. به عبارتی دیگر زمانی که نام به خود می گیرد طبیعی می شود. درباره راست نیز اشاره می کند که از نظر آماری اسطوره در اینجا بیشتر است. “اسطوره گوهری است: خوب خورانده شده، درخشان، گسترده و حراف، مدام اختراع می شود و همه چیز را در بر می گیرد.” بارت در اواخر مقاله روش های تلاش بورژوازی برای ساختن دنیای “شبه هستی موجود” را شفاف سازی می کند: مایه کوبی، محروم کردن از تاریخ، همانندسازی، همان گویی، نی نی گری، کمی کردن کیفیت، اصلاح های رایج. او در آخر مشخصا موقعیت اسطوره شناسی را شرح می دهد “افشاگری یک اسطوره کنشی سیاسی است” و به وظیفه اسطوره-شناس اشاره می کند که “ما مدام میان ابژه و رمززدایی آن سرگردانیم و از انتقال کلیتش ناتوانیم: زیرا اگر ما به درون ابژه نفوذ کنیم آن را آزاد می کنیم ولیویرانش می سازیم، و اگر وزنش را حفظ کنیم، حرمتش را نگه داشته ایم ولی آن را همچنان اسطوره ای باقی گذاشته-ایم.”
سکانس سوم: چرا باید این کتاب را خواند؟
بیش از هر چیز برای مشاهده سبکی ادبی در بیان یک موضوعی علمی. نوشته های بارت وجد و لذتی هنری دارند که در طی مطالعه کتابی علمی، کشش و رغبتی خاص را موجب میشود. موضوع کتاب نه صرفا برای مطالعه خوانندگان تخصصی اسطوره شناسی بلکه برای تمام علاقه مندان به حوزه های میان رشته ای مناسب است. مقالات کوتاه با موضوعات متنوع و روزمره در انتهای کتاب به هر مخاطبی آگاهی از وضعیت زندگی می دهد. وضعیتی که در حجمه ای از اسطوره ها غرق شده و راه مشاهده حقیقت را مشکل کرده است. باید برای دیدن، تلاش کرد و البته نیرومند شد. بارت به ما در این مسیر نه تنها نشانی می دهد بلکه قدرت تحلیل ما را بالا می برد.
“در پشت هر قاعده ای، فریبی هست.” (برتولت برشت، نقل از همین کتاب)
منابع:
– Mirzoeff, N. (1998). The visual culture reader. London: Routledge.
– Mirzoeff, N. (2008). Watching Babylon: The war in Iraq and global visual culture. New York: Routledge.
– Mirzoeff, N. (2009). An introduction to visual culture. New York: Routledge.
– Mirzoeff, N. (2012). The Right to Look: A Counterhistory of Visuality. North Carolina: DUKE University Press.
– Mirzoeff, N. (2016). How to see the world: An introduction to images, from self-portraits to selfies, maps to movies, and more. New York: Basic Books.
– Mirzoeff, N., & Pope, C. (2018). The appearance of Black Lives Matter. Miami, FL: Publications.
– http://www.nicholasmirzoeff.com/
– https://books.google.com/
– https://www.amazon.com/
– https://www.wikipedia.org/
