معرفی پنج کتاب در حوزه «شهر و فرهنگ»

بدون شک یکی از چرخش­های بسیار مهم در طول تاریخ انسان انتقال از جامعه پیش از تاریخ به جامعه­ای که به معنای تمامی کلمه تاریخی بوده­است. این انتقال به شیوه­های مختلفی بیان می­شود. محققانی که به جنبه­های اسکان شهری توجه کردند، آن را «انقلاب شهری» نامیدند. افرادی که بر ابعاد اجتماعی- سیاسی متمرکز شدند، به پدید آمدن «دولت اولیه» اشاره کردند. کسانی که ساختار اجتماعی- اقتصادی (قشربندی اجتماعی، تخصصی شدن کارها) را مهم دانستند، از «منشأ جامعه پیچیده» سخن گفتند. و نهایتاً آنهایی که منشأ نوشتن را به مثابه نتیجه­ای که به کل فرایند معنا می­بخشد در نظر گرفته و نوشتن را به عنوان ابزار بی­نظیری برای فراهم آودن دانش جوامع گذشته می­دانند، آن را «آغاز تاریخ» نامیدند.

اوروک: اولین شهر (۲۰۰۶) ماریو لیورانی

Liverani, Mario (2006) Uruk:The First City, edited and translated from Italy by Zainab Bahrani and Marc Van De Mieroop, London: Equinox Publishing Ltd.

بدون شک یکی از چرخش­های بسیار مهم در طول تاریخ انسان انتقال از جامعه پیش از تاریخ به جامعه­ای که به معنای تمامی کلمه تاریخی بوده­است. این انتقال به شیوه­های مختلفی بیان می­شود. محققانی که به جنبه­های اسکان شهری توجه کردند، آن را «انقلاب شهری» نامیدند. افرادی که بر ابعاد اجتماعی- سیاسی متمرکز شدند، به پدید آمدن «دولت اولیه» اشاره کردند. کسانی که ساختار اجتماعی- اقتصادی (قشربندی اجتماعی، تخصصی شدن کارها) را مهم دانستند، از «منشأ جامعه پیچیده» سخن گفتند. و نهایتاً آنهایی که منشأ نوشتن را به مثابه نتیجه­ای که به کل فرایند معنا می­بخشد در نظر گرفته و نوشتن را به عنوان ابزار بی­نظیری برای فراهم آودن دانش جوامع گذشته می­دانند، آن را «آغاز تاریخ» نامیدند.

در میان بسیاری از موردهای شهرهای مطالعه شده، اوروک (یا جنوب بین­النهرین در اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد) موقعیت برتری را داراست. اوروک، احتمالاً قدیمی­ترین نمونه چنین نقاط عطفی باشد و احتمالاً بهترین موردی است که مدارک مستند درباره آن وجود دارد. این مورد برای جهان غرب بسیار جالب است، زیرا ابعادی ا فرهنگ­اش را از آن گرفته است- البته نه به طور مستقیم و ساده بلکه از طریق مسیرهای پیچیده. پس از دوره بسیار طولانی نوسنگی در شرق نزدیک، از هزاره نهم تا چهارم پیش از میلاد، «فرهنگ اوروک» اولین پیدایش جامعه پیچیده یا یک دولت قشربندی شده را آشکار می­سازد. در اواخر این دوره (اوروک متأخر: ۳۲۰۰-۳۰۰۰ ق.م)، انفجار قطعی فرایند تطوری رخ داد. تمرکزهای شهری به ابعادی رسید که قبلاً فکر نمی­شد (در حدود ۱۰۰ هکتار در اوروک)، و معماری معبدی باشکوه فوق­العاده­ و دستاورد فنی (خصوصاً محوطه مقدس اِنا در اوروک) داشت. نوشتنف در کارکرد امور اداری پیچیده و غیرشخصی به وجود آمد.

این کتاب اختصاص به روشن کردن فرایندهایی دارد که شهر و دولت را شکل داده­اند، البته در محدوده­های اسناد موجود. توجه ویژه نویسنده بر عوامل توسعه اقتصادی است که مقدم بر عوامل اجتماعی، سیاسی و ایدئولوژیک پنداشته شده­است، اگرچه که این عوامل به شدت به هم پیوند یافته­اند. دگان سعی دارد تا نشان دهد که چگونه تبیین­های کتاب از تبیین­های کنونی متفاوت است و چگونه این نگرش­ها به موقعیت­های تاریخ­نگارانه مرتبط­اند، در کنار خوانش­های متفاوت اسناد باستا­شناختی و متون.

آوانگاردهای شهری: هنر، معماری و تغییر (۲۰۰۴) مالکولم میلز

Miles, Malcolm (2004) Urban Avant-Gardes: Art, Architecture and Change, London & New York: Routledge.

شهرهای جدید عمدتاً زاینده شکل­های جدید هنری هستند که آنها را از شکل­های هنری جوامع سنتی روستایی و عشایری جدا می­کند: هنرهای زیبا. ویژگی پویایی و بازبودن این هنرها چنان است که در دوره تاریخی اندکی، انواع جنبش­ها و سبک­های هنری را به خود دیده است که هنر آوانگارد یکی از آنهاست.

آیا هنر و معماری می­تواند جهان را تغییر دهد؟ با شکست­های پیاپی، آیا اندیشیدن به آوانگارد فرهنگی جدید ممکن است؟ چنین پدیده­ای به چه معناست؟ این کتاب تلاش می­کند به این سوالات پاسخ دهد، با بررسی آوانگاردهای گذشته قرن ۱۹ و ۲۰، با بررسی زمینه نظری و انتقادی دخالت­های فرهنگی آوانگاردها و با آوردن طیفی از موارد معاصر اعمال فرهنگی رادیکال. کتاب با بررسی آوانگارد اولیه قرن ۱۹ آغاز شده و با تفسیرهایی درباره آوانگاردهای هنر و معماری اولیه مدرن ادامه می­یابد. سپس نظریه­ها و نیز اعمال فرهنگی دهه ۱۹۶۰ را مطرح کرده و به دنبال شناسایی جریانات مفهومی آوانگارد است که ممکن است هنوز مداخلات فرهنگی را ناتوان سازد.

کتاب با گذر از دهه ۱۹۹۰، کنش­های میان هنر، معماری و نظریه را بررسی می­کند. این امر آوانگارد جدیدی را طرح نمی­کند، بلکه به دنبال یافتن امیدی در اعمال در حال ظهوری است که به شیوه­های متنوعی با عاملان محیط­گرایی و عدالت اجتماعی درگیر هستند. در این وضعیت، واژگان هنر، معماری و آوانگارد دیگر مفید نیستند؛ آنچه که پدید می­آید، نیازی است به باز- تصور یک حوزه عمومی. کتاب داده­هایی را از طیف وسیعی از رشته­های هنر و علوم اجتماعی را همراه هم می­کند تا به سمت مداخله فرهنگی رهنمون شود؛ مداخله فرهنگی به مثابه ابزارهایی برای تغییر رادیکال، درحالیکه اذعان دارد که بسیاری از چنین تلاش­هایی در گذشته رویاهای اقدام­کنندگان آن را به واقعیت بدل نگرده است.

مالکولم میلز همچنین مولف کتاب هنر، فضا و شهر (۱۹۹۷) و نیز یکی از ویراستاران کتاب مجموعه مقالات فرهنگ­های شهری است.

قومیت­های جدید و فرهنگ شهری: نژادگرایی­ها و چندفرهنگی در زیست­های جوان (۲۰۰۲) لس بک

Back, Les (2002) New Ethnicities and Urban Cultures: Racism and Multiculture in Young Lives, London & New York: Routledge.

شهرهای جدید محل باززایی هویت­های قومی اصیل از یک طرف و سبک­های زیست جدید گروه­های مختلف اجتماعی از طرف دیگر است. مجموعه­ای از شیوه­های زندگی متفاوت که در همزیستی با یکدیگر در موقعیت­های تنازع و توافق قرار می­گیرند و از این میان فضای چندفرهنگی شهرهای جدید را سامان می­دهند.

همچنانکه به اواخر قرن ۲۰ نزدیک می­شویم، ایده­ها درباره ملیت، فرهنگ و هویت به طور روزافزونی هم در وضعیت تجزیه و هم تحکیم از طریق زبان حقیقتی و مطلق­گرایی فرهنگی ظهور می­یابند (ص ۷). چگونه جوانان احساس خودشان را از هویت اجتماعی در محیط­های چندفرهنگی شهری بیان می­کنند؟ چگونه نژادگرایی در زندگی­های آنان وارد می­شود و تا چه اندازه­ای اشکال جدید دیالوگ فرهنگی به وجود می­آید؟ هدف کتاب پاسخ به این پرسش­ها و دیگر سوالات از طریق بررسی دقیق و مفصل زیست­های فرهنگ­های جوانان است.

بک معتقد است که «اشکال جدید قومیت جایی که هویت­ها و معانی عمومی در مرحله گذار معلق می­مانند به وجود می­آیند» (ص ۲۴۵) «تجزیه و باززایی هویت­های ملی یک پدیده جهانی است» (ص ۲۵۰). مولف با اتکاء بر پژوهش مردم­نگارانه وسیع نشان می­دهد که چگونه هویت­های جدید در درون اشکال مختلف بیان فرهنگی و موسیقایی پدید می­آیند و چگونه این توسعه­ها توسط اشکال چندگانه نژادگرایی عامه برخورد می­کنند. شهر مکانی را برای بسیاری از اشکال ژرف ارتباط فرافرهنگی فراهم می­آورد، با این وجود هنوز نقش میزبان را برای اشکال پیچیده طرد نژادی است. کتاب مبناهای اجتماعی این پارادوکس شهرهای مادر را بررسی می­کند. این اثر بنا به به تحلیل تجربی زمینه­ای زیست­های روزمره جوانان و نظریه­­پردازی جدید و چالش برانگیز از روابط میان نژاد، فرهنگ و هویت، منبع خوبی برای دانشجویان نژاد و قومیت، انسان­شناسی اجتماعی، جامعه­ شناسی شهری و مطالعات فرهنگی است.

حس شهرها: بازاحیاء حیات عمومی در بارسلونا و منچستر (۲۰۰۸) مونیکا م. دگان

Degen, Mónica Montserrat (2008) Sensing Cities: Regenerating Public Life in Barcelona and Manchester, London & New York: Routledge.

در خیابانی از یکی از شهرها قدم زنید. چه چیزی می­توانید بشنوید، احساس کنید، چه چیزی به مشامتان می­رسد، چه چیزی می­بینید؟ بدن شما با دیگران تماس می­یابد؛ مجموعه­ای از صداهای ناهنجار در گوش­هایتان طنین­انداز می­شود؛ بینی­هایتان در معرض بوهایی است که از مغازه­ها منتشر می­شود؛ چشمانتان توسط نمایش­های روشن شیشه­های صاف پنجره­هایی که در برابر سنگ­های خشن آجرهای قرمز آرایش یافته­اند، تسخیر می­شود. یا ممکن است بدنتان تهی بودن خیابانی را حس کند، با تصور نبود عابران همراه؛ صدای شدید ترافیک؛ بوی دود؛ تعفن آبراهه­ها؛ و ردیف بی­باپایان خانه­های شبیه به هم. در هر جایی از شهر که باشید، به محض اینکه به خیابانی وارد می­شوید در رویارویی حسی شدیدی درگیر می­شوید. حس­ها نقشی اساسی در تعدیل و ساختاربخشی به تجربه شهری بازی می­کنند.

در این کتاب دگان بر این جنبه بسیار مهم ولی فراموش­شده از زندگی شهری می­پردازد: اهمیت حس­ها در بازپیکربندی فضای عمومی و زندگی معاصر. حس­ها واسطه تماس ما با جهان زمانیکه فرد در زندگی عمومی از طریق بدن درگیر می­شود هستند. نویسنده از پالاسما (۲۰۰۵: ۴۰) نقل قولی می­آورد: «شهر در تجربه تجسم­یافته من حضور دارد». معماری، خیابان­ها، مغازه­ها و زندگی اجتماعی­ای که ما با آنها رویارو می­شویم، رفتار و فعالیت­های افراد، همگی از طریق ادراک تجسم­یافته ما برای خلق «حس مکان» درآمیخته می­شوند. ترکیب ویژگیهای مادی و اجتماعی به طور حسی پدید می­آیند و ترکیب آنها ماهیت نوسانی (پویا و متقابل) زندگی اجتماعی را تولید می­کند. نویسنده برای بررسی نقش حس­ها در شکل­دهی به فضای عمومی و زندگی، بر دو منطقه همسایه متمرکز می­شود که شاهد دگرگونی­های ژرفی در مجموعه فیزیکی­شان در زمان نسبتاً کوتاهی بوده ­اند: کاستل­فیلد در منچستر و اِل راوال در بارسلونا.

بحران شهری: فرهنگ و پایداری شهرها (۲۰۰۷) ویراستاران م. نادراجا و آن ت. یاماموتو

Nadarajah, M & Yamamoto, Ann Tomoko (ed) (2007) Urban Crisis: Culture and Sustainability of Cities, Tokyo: United Nations University Press.

رشد بسیار شدید جمعیت­های شهری آسیا در دهه­های اخیر، شهرهای آن را تبدیل به کلان­شهرهایی با جمعیت بیش از ۱۰ میلیون نفر خواهد کرد. اگرچه که ابعاد شهری شدن آسیا به طور عام با فرایند شهرنشینی شباهت دارد، برخی ویژگیهای متمایزی را داراست که از میان عبارتند از: رشد بسیار وسیع شهری؛ استیلای کلان­شهرها؛ جهانی­شدن نامناسب و … . موسسه مطالعات پیشرفته دانشگاه سازمان ملل (UNU-IAS) این پژوهش را به عنوان بخشی از تعهداش به ارائه راه­حل­های سیاستی برای مسائل جهانی انجام داده­است. برنامه شهری این موسسه رویکرد بین­رشته­ای را نسبت به اینکه چگونه تکنولوژی اطلاعاتی و اقتصادهای جهانی شده پویایی­های شهری را دگرگون می­سازند اتخاذ کرده­است. پژوهش موسسه مسائل شهری را در هر دوی نظام شهری بین­المللی و در درون زمینه­های محلی مفهوم­بندی می­کند. این مطالعه نیز بر مبنای کار گسترده دانشگاه سازمان ملل بر نقش مسائل محیطی در پایداری و توسعه شهری متمرکز شده و مسائل وسیع نظری درباره فرهنگ و پایداری را مطرح می­کند؛ همچنین این مجموعه در پی کمک به فهم ما از اینکه این مفاهیم چگونه درون محیط­های محلی کاربرد می­یابند است. هر دوی فرهنگ و توسعه پایدار به طور بالقوه پاسخ­های قدرتمندی به اثرات منفی جهانی شدن هستند.

این مجموعه مقالات پژوهشی هستند درباره ماهیت شهرنشینی به طور عام و شهرنشینی آسیایی به طور خاص. این مطالعات تلاشی است برای ایجاد حس عمیق­تر نسبت به بحران در حال رشد شهری در آسیا و بررسی آن به طور جامع. این تلاش با بینش پیچیده از شهر پایدار صورت یافته که آینده­ای را به پیش می­کشد که در آن بر مسائل شهری­ای که هم اکنون شهرهای غربی با آن روبرو هستند فائق آمد. هدف این مجموعه بررسی این بینش پیچیده از چشم­انداز فرهنگ محلی است، با فرا رفتن از دیدگاه­های اقتصادی و محیطی که بر ساخت­های عمومی پایداری استیلا یافته­اند. مقالات به دنبال ساختن «نظم روایی» معقولی هستند که طرح­های مفهومی، مطالعات موردی، مشارکت جمعی و شاخص­های فرهنگی­ای را در خود جای می­دهد که در نظریه فرهنگی شهر پایدار سهیم بوده و بدان شکل می­دهند، لذا از استراتژی­های محض فنی- اقتصادی، شهری­شدن بازاری مبتنی بر برنامه­ریزی هندسی و تصمیم­سازی از بالا به پایین فراتر می­رود.

این مطلب متعلق به ویژه نامه «شهر و فرهنگ» است

http://anthropology.ir/publication/10240