مدارس فرانسه، ۵ مساله‌ی آزاردهنده (قسمت چهارم: نظریه ی جنسیت، مذهب)

خاویر مولنا برگردان آریا نوری

امروزه به قسمت های مختلفی از برنامه های درسی مدارس فرانسه مثل تاریخ ، جنسیت، اقتصاد، اخلاق لاییک و مذهب اعتراض وارد شده است. این برنامه ها در مدرسه هایی که هر کسی به دنبال رسیدن به خواسته های خود و رفع نگرانی هایش است التهاب و تشنج ایجاد کرده است. گروهی این مساله را مطرح می کنند که اندیشه ای ایئولوژیک در پس این برنامه ریزی ها و جود دارد و گروهی هم می گویند اصلا اجرای چنین برنامه هایی امکان پذیر نیست.آیا شورای عالی برنامه ریزی ( CSP ) که در روز پنجشنبه ، دهم اکتبر سال ۲۰۱۳ توسط وزیر آموزش و پرورش تاسیس شده و آغاز به کار کرده است ، می تواند نقشی موثر در آرام کردن تنش های ایجاد شده در مورد وضعیت آموزش و پرورش در فرانسه ایفا کند؟

نظریه ی جنسیت

جنسیت، مناقشه ای جدید

طرح مسائل جنسیتی در مدارس حتی با توجه به این که مدت زمان کمی به آن ها اختصاص داده می شود ، هنوز هم بسیار بحث برانگیز است.

جریان اعتراضی که پس از آزاد شدن ازدواج هم جنس گرایان در فرانسه به راه افتاد هنوز هم فعال است. در واقع آن ها حرکت جدیدی را آغاز کرده اند و هدف آن را مبارزه با ” هیولایی” که کودکان عزیزشان را تهدید می کند ، یعنی نظریه ی جنسیت ، عنوان کرده اند. از نظر مخالفان، این نظریه که از آمریکا به فرانسه آمده است ، اینگونه عنوان می شود که جنسیت یک فرد به صورت بیولوژیکی تعریف نشده بلکه توسط خود فرد شکل می پذیرد. به عبارت دیگر دختر ، پسر ، همجنسگرا یا دوجنسه بودن مفاهیمی اجتماعی هستند که کودکان می توانند آزادانه به انتخاب آن ها بپردازند.

حرکت به سوی نبرد جنسیت ها

تاکید محققین بر این مساله که نظریه ی جنسیت هیچگونه ارتباطی با مطالعاتی که در حال حاضر در همه جای دنیا روی جنسیت افراد صورت می گیرد ندارد هیچ فایده ای نداشته است. مخالفان این نظریه به شدت از رواج آن در سیسیتم آموزشی فرانسه اظهار نارضایتی می کنند. وینسنت پئیون ، وزیر آموزش و پرورش فرانسه در ژانویه سال ۲۰۱۳ از مسئولین مدارس خواسته بود تا مبارزه با تبعیض علیه همجنسگرایان را در اولویت برنامه های خود قرار دهند و مساله ی ” الفبای برابری ” را مطرح کرده بود. از نظر مخالفان ، اگر به این مسائل پروژه ی ” برابری جنسیت ها ” در مدرسه ی ابتدایی را هم اضافه کنیم ، برنامه ای در حال تدارک است که مطابق آن مسال جنسیتی را در مدارس بگنجانند . کار حتی تا جایی پیش رفت که یونی (۱) ، سندیکای دانش آموزی متعلق به جناح راست ، سازمانی با عنوان « ناظران نظریه ی جنسیت » را تاسیس کرد. هدف این نهاد برملا کردن « هدف اصلی این نظریه » یعنی « زیر سوال بردن ماهیت سنتی جامعه ی فرانسه » و « جایگزین کردن نبرد بین طبقاتی با نبرد بین جنسیت ها » می باشد.

حقیقت امر اما بسیار ساده تر از این مسائل به نظر می رسد. هدف نظریه ی جنسیت که استفاده از آن از سال ۲۰۰۰ به بعد رواج پیدا کرده است متحد کردن مفاهیمی است که قبل از آن به صورت پراکنده مطرح می شده اند. از یک سو با تصویب قانونی در سال ۱۹۸۹، مبارزه با نا برابری بین زن و مرد به عنوان یکی از اصول اولیه ی مدارس در فرانسه مطرح شده است و از طرفی دیگر مبارزه با تبعیض علیه همچنس گرایان از سال ۲۰۰۱ به بعد به عنوان یکی از برنامه های اصلی مدارس فرانسه عنوان شده است.اما این قوانین هیچگاه به مرحله ی عمل و اجرا در نیامده اند. نابرابری روز افزون بین دختران و پسران در مدارس و تحقیقات گسترده روی مسائلی با محوریت جنسیت ( حضور بسیار کمرنگ زنان در کتاب های درسی) سبب شده تا درخواست برای به اجرا در آمدن این قوانین بالا برود.

پانزده دقیقه برای آموزش همه چیز

با توجه به حضور بسیار کمرنگ آموزش های جنسیتی در ساعات درسی مدارس فرانسه ، امکان القای این مسائل به دانش آموزان بسیار کم است. سرج لاکاسیه(۲) ، رییس انجمن معلمین زیست شناسی و زمین شناسی نظر خود در این مورد را این گونه ابراز می کند : « این مساله سبب افزایش قدرت ما در مدرسه شده است!». پرداختن به مساله ی هویت جنسی در مدارس با آغاز سال تحصیلی ۲۰۱۱ در بخشی از کلاس های علوم طبیعی در دوره ی ابتدایی سر و صدای زیادی به راه انداخت. از نظر لاکاسیه این کار مثل « طوفانی » فضای آموزشی فرانسه را در نوردید حتی با وجود اینکه در عمل برخی برداشت درستی از برخی ازقسمت های گنجانده شده در کتاب های درسی صورت نگرفته بود.اما وی یادآور می شود که کتاب های درسی برنامه ی آموزشی نیستند: « تمام چیزی که معلمان می گویند این است که شکل گیری یک موجود دارای جنسیت وابسته به فاکتورهای ژنتیکی و هورمونی بوده و در واقع بخشی از آن جنبه ی آموزشی دارد. بنابراین هویت جنسی وی فرایندی پیجیده است و نمی تواند هویت جنسیتی را اینگونه تعریف کرد که « یک مر یک مرد است » و « یک زن یک زن ». برخی مواقع در این مضامین ابهام وجود دارد.

در اینجا ذکر یک مساله ضروری به نظر می رسد : « مساله ی جنسیت در مدارس به هیچ عنوان به نحوی که امروزه مردم فکر می کنند آموزش داده نمی شود. در واقع ما برای آموزش آن تنها ۱۵ دقیقه در روز وقت داریم بنابراین هیچ جای نگرانی ای نیست.» اما این که از دانش آموزان خواسته شود به کسانی که گرایشات جنسی یکسانی با آن ها ندارند احترام کامل بگذارند ، آن ها را شوک زده خواهد کرد؟ به هیچ عنوان این چنین نیست. به گفته ی لاکاسیه آن ها قبلا این سوالات را از خود پرسیده اند.با این وجود برخی از نهادهایی که با طرح نظریه ی جنسیت موافقند، خواستار افزایش گستره ی آموزشی شده بودند ، برای مثال آنها خواستار گنجانده شدن تعالیم مدنی و مرتبط با جنسیت در مدارس شده اند.

برابری در عین تفاوت

برنامه ها ی علوم اقتصادی و اجتماعی که بیشتر از سایر شاخه های به نظریه ی جنسیت پرداخته بودند ، کمتر مورد انتقاد قرار گرفته اند. یقینا عدم هم سطحی آن ها با زیست شناسی و عدم اختصاص یک پارچه شان به نوجوانان آن ها را از انتقادات در امان نگه داشته است. حتی اینچنین به نظر می رسد که در این دو شاخه ی علمی پا فراتر گذاشته می شود : مطالعات جنسیتی که به بررسی جایگاه زن در جامعه می پردازند قابل قبولند اما آن هایی که به بررسی هویت جنسی می پردازند خیر. به عبارت دیگر : « برابری قابل قبول است اما در این برابری باید تفاوت های بین جنسیت ها را هم مد نظر قرار داد. »

در نهایت به نظر نمی رسد که مناقشات پیرامون مفاهیم مرتبط با جنسیت در فرانسه فعلا فروکش کند . . .

مذهب

آیا تدریس مذهب در مدارس فرانسه بدون خدشه دار کردن ماهیت لاییک این کشور از یک طرف و ناراحت کردن پیروان مذاهب از طرفی دیگر، ممکن است؟ شاید اینگونه باشد ولی انجام این کار بسیار دشوار خواهد بود.

از دیرباز از مدارس فرانسه خواسته شده است تاتدریس مذاهب را در برنامه های خود بگنجانند. با این حال این مساله در شرایط امروزی فرانسه ای که با گسترش روز افزون اشکال گوناگون اسلام و تبلیغ مسیحیت رو به رو است ، کلیساهای مسیحیان هر روز خالی تر می شود و هرکس دین مخصوص به خود را دارد بسیار سخت به نظر می رسد.

مدارس چه چیزی را باید آموزش دهند؟ مشخصا آموزگاران تمایلی به آموزش اصول دینی نداشته و بیشتر روی جنبه ی لاییک تاریخ ادیان تاکید می کنند. اما چه اتفاقی خواهد افتاد اگر دانش آموزی مومن و معتقد یا دانش آموزی که در حال ایمان آوردن به دین خاصی است ، با سرسختی معلم خود را با سوال های خود بمباران کند یا در مورد اصول یکی از این دین ها سوال بپرسد ؟ به عنوان مثال مساله ی حجاب در اسلام را مطرح کند؟ چگونه می توان ” دین ” مساله ای به این کستردگی را در مدرسه تدریس کرد آن هم با توجه به این که به جز سه دین اصلی فرانسه یعنی مسیحیت، اسلام و یهودیت دین های فرعی مثل بودایی ، هندو و . . . هم در این کشور رواج پیدا کرده اند و دامنه ی اختلاف عقیده و مذهب در آن هرروز پررنگ تر می شود.

” آموزش” در فرانسه باید اخلاقی و مدنی بوده و همراه با پس اندیشه ای ” لاییک” باشد.تدریس تاریخ مذاهب قبل از هرچیز آموزش وجود تفاوت و تنوع است ( چه چیزی را به عنوان غذا می توانم با همسایه ام تقسیم کنم ؟). اما این نوع از آموزش تنها زمانی امکان پذیر خواهد بود که بحث پیرامون مذاهب از آموزش تاریخ خشک فاصله بگیرد ، مساله ای که تا به امروز به آن توجهی نشده است. برای مثال آیا دین یهودیت باید از طریق آموزه های کتاب مقدس آموزش داده شود یا بر اساس نتایج تحقیقات در حوزه ی باستان شناسی؟

تقویت روح همزیستی

کتاب ها و منابع مرجع فراوانی برای تدریس مذهب در دسترس است. هدف سیستم آموزشی فرانسه این است که به دانش آموزانش کلید درک ادیان گذشته ( چه برداشتی باید از ادیان گذشته داشت ؟ ) و کنونی ( فرقه های مذهبی کنونی چه قوائدی برای زندگی دارند؟) و تاریخی ( به چه علت کاتولیک ها و پروتستان ها تا به این اندازه برای زیر سوال بردن هم اصرار دارند؟) را بدهد. مدرسه ی آلزاس – لورن مورد خاصی است که در آن تعالیم مذهبی مطابق توافقات صورت گرفته اجباری است . دانش آموزان مختارند تا از بین آموزش کاتولیک ، پروتستان یا یهودیت یکی را انتخاب کنند اما در عمل ۸۰ درصد دانش آموزان از مطالعات مذهبی معافند. به گفته ی رنه نوالیهات (۱) ، مسئول گروه آموزش و مذهب دبیرخانه ی تعالیم کاتولیک ، معلمان فرانسوی هرچند شناخت خوبی روی مذاهب دارند اما به هیج عنوان صلاحیت پاسخگویی به سوالات مذهبی دانش آموزان را ندارند.(۲) شاید علت این مساله این باشد که مسئولیت آموزش این تعالیم بر عهده ی شخص خاصی گذاشته نمی شود. مطابق گزارش رجیس دبری (۳) با عنوان « آموزش مذهب در مدرسه ی لاییک » (۲۰۰۲) ، نمی توان آموزش مفاهیم مذهبی را به عنوان درسی مستقل در نظر گرفت.

با این اوصاف ” مذهب ” باید جزو شناخت ها و توانایی های دانش آموزان باشد. آن ها باید در پایان دوران تحصیل خود هر آنچه را که در این زمینه مورد نیاز است فرا گرفته باشند.این مساله باعث می شود که پای آموزگاران فلسفه ، تاریخ و جغرافیا، هنر و فرانسه هم به میدان کشیده شود چرا که این شاخه ها هم در فراگیری مذهب نقش ایفا می کنند.

معلمین باید به همان اندازه که به حرف هایی که در مورد ادیان زده می شود توجه می کنند ، به روایت آن ها از خودشان هم اهمیت بدهند. آن ها باید دانش آموزان را با کتب و اماکن مذهبی و چارچوب ادیان آشنا کنند. آن ها وظیفه ی سنگین آموزش به دانش آموزان ( تعالیم مذاهب پایان ناپذیر است ) و رعایت تعادل کاری را بر عهده دارند.

برای مثال ، آیا در فرانسه ی امروز ممکن است یک معلم بتواند قران و انجیل را در لیست کتابهایی که باید تدریس شوند جای دهد و خیلی سریع مورد اتهام نقض ” ماهیت لاییک جمهوری فرانسه ” قرار نگیرد؟

۱) René Nouailhat

۲) René Nouailhat, « L’enseignement du fait religieux : une question sensible », Religions & Histoire, numéro spécial n° ۱, mars 2010.

۳) Régis Debray

قسمت اول : http://www.anthropology.ir/node/23057

قسمت دوم : http://www.anthropology.ir/node/23104

قسمت سوم : http://www.anthropology.ir/node/23178

ارتباط با مترجم : aria.nouri1370@gmail.com

گروه مترجمان پیشرو : www.pishrotranslation.ir

مطالب مرتبط با وضعیت مدارس و آموزش و پرورش فرانسه به زودی در کتابی مستقل چاپ خواهند شد.

ویژه‌نامه‌ی «هشتمین سالگرد انسان‌شناسی و فرهنگ»
http://www.anthropology.ir/node/21139

ویژه‌نامه‌ی نوروز ۱۳۹۳
http://www.anthropology.ir/node/22280