تخریب محیط زیست و تداوم روند کاهش تنوع محیط زیستی مساله ای جدید نیست و قرن ها ادامه یافته است. در چنین شرایطی کافی نیست که مانع تخریب فزاینده ی محیط زیست شویم، بلکه باید در جهت توسعه و گسترش منابع طبیعی نیز بکوشیم. ملت ها و دولت ها از حق حاکمیت و استفاده از منابع محیط زیستی خود برخوردارند. در سطح بین المللی استفاده از منابع محیط زیستی درون هر کشور تا زمانی که به کشورهای دیگر آسیب یا …خسارت جدی وارد نکند، حقی بدیهی انگاشته شده است. بنابراین وظیفه ی دولتها این است که درون چهارچوب مرزهای ملی جهت سیاست گذاری و تصمیم سازی های درست و مطابق با زیست بوم خود حرکت کنند. با این وجود، محیط زیست یک نظام یکپارچه است که آسیب رساندن به هر بخش از آن (در آب، خاک و هوا) در هر نقطه از کره ی زمین، در دراز مدت پیامدهای مستقیم یا غیرمستقیم برای تمام نظام خواهد داشت. این مساله ضرورت وجود مداخله های بین المللی و قراردادها با گستره ی فراملیتی را ایجاد کرده است طوری که سیاست ها و استراتژی های ملی در بهره مندی و استفاده از محیط زیست مطابق با استاندرادهای توسعه ی پایدار محیط زیست جهانی باشد. بنابراین در کنار دستگاه های داخلی نیاز به الزامات بین المللی نیز احساس می شود که با برقراری نظام دیده بانی و نظارتی دولت ها را ملزم به رعایت اصول جهانی محافظت از زیست بوم سازد.
در ایران، سازمان حفاظت از محیط زیست (با عنوانی متفاوت) به عنوان سازمانی دولتی در سال ۱۳۴۶ تاسیس شده است که وظیفه ی شناسایی خطرات، تنظیم و عقد ضوابط و نظارت و دخالت قانونی در امور حفاظت از زیست بوم را به عهده دارد؛ ضمن این که دانشگاه محیط زیست نیز به این دستگاه وابسته است و امور مربوط به مطالعات علمی محیط زیستی را انجام می دهد.
نوشته‌های مرتبط
علاوه بر سازمان های دولتی و قرادادها و کنوانسیون های جهانی، در اکثر کشورهای جهان به دلیل این که ممکن است منافع دولت ها گاه با مخاطرات محیط زیستی همراه باشد، سازمان های مردم نهاد به عنوان نهادهای نظارتی حق مداخله در امور حفاظت از زیست بوم را دارند. بسیاری از سازمان های حقوق بشر و حقوق زنان و کودکان در امور زیست بومی نیز فعال هستند. اهمیت زیست بوم برای سازمان های زنان در نظریه های فمینیستی در قالب اکوفمینیسم بازتاب می یابد. در ایران که به دلیل تکیه ی اقتصاد دولتی بر تولیدات نفتی، گستره ی عظیمی از صنایع وابسته به آن وجود دارد؛ با این وجود، پیش بینی ها و پیشگیری های کارامد برای جلوگیری از آلودگی های و آسیب های ناشی از آلاینده های نفتی صورت نگرفته است.[۱]
در ایران، شاهد فعالیت هر سه گونه از نهادهای فوق (ملی، فراملی و مردم نهاد) هستیم. با این وجود با آسیبهای زیست محیطی در سطوح خرد و کلان مواجه هستیم. وضعیت کاهش منابع آب در ایران که امروزه با آن به عنوان مشکلی بسیار جدی که زندگی میلیون ها نفر را تحت تاثیر قرار می دهد روبه رو هستیم[۲]، قطعا غیرقابل پیش بینی نبوده است اما عدم وجود یا اجرایی نشدن سیاست گذاری های زیست بومی کارامد سبب تبدیل شدن آن به یک چنین بحران گسترده ای در کشور شده است.
انجام پروژه های عمرانی در سطح گسترده در کشور (که در بسیاری از موارد تحت نظارت بخش دولتی اجرا می شوند؛ برای یک نمونه ی اخیر ن.ک. به خبر ساخت سد داریان بدون توجه به مخاطرات زیست محیطی[۳])، بدون توجه به پیامدهای زیست محیطی و یا با نادیده گرفتن این پیامدها این پرسش را ایجاد میکند که چرا تاسیس دستگاه های دولتی، امضای قراردادهای بین المللی و اجازه فعالیت نهادهای مردم نهاد نتوانسته است در عمل مانعی در برابر تخریب های زیست محیطی ایجاد کند و چرا مخاطرات زیست محیطی تنها زمانی که به مرحله ی بحرانی وارد می شود توجه جلب می کند. آیا مشکل در شناسایی ریشه های مخاطرات زیست محیطی است، یا در عدم ارائه ی راهکارهای مناسب برای ریشه کن کردن این مشکلات، یا در عدم سیاست گذاری های مناسب با این راهکارها و یا در نهایت، در نحوه ی عملیاتی کردن سیاست گذاری های صورت گرفته است؟
پاسخ به این چند پرسش بنیادی مستلزم شناسایی روندهای عمل و نحوه ی تعامل و الزامات و وظایف نهادهای دخیل در امور زیست بومی کشور از جمله سازمان های دولتی و مردم نهاد است. ضمن این که مشارکت ایران در قراردادهای بین المللی و نحوه ی الزام سازی و میزان ضمانت اجرایی این قراردادها و معاهدات بین المللی نیز باید مورد بررسی قرار گیرد. و در نهایت، مطالعه ی الگوهای درست عمل در کشورهایی که دارای منابع طبیعی و زیستی مشابه کشورمان هستند و به شکلی کارامد توانسته اند مخاطرات زیست محیطی ناشی از دخالت های بشری در زیست بوم خود را کنترل کنند می تواند رهگشای معضل دیرینه ی آسیب های محیط زیستی در ایران باشد.
[۱] http://edition.presstv.ir/detail/105853.html
[۲] http://en.trend.az/regions/iran/2229453.html
[۳] http://www.doe.ir/Portal/Home/Default.aspx#10
نویسنده: لادن رهبری
