پیر بوردیو برگردان ناصر فکوهی
درس‌های کلژ دو فرانس
نوشته‌های مرتبط
۱۹۹۸-۲۰۰۰
از این هفته انتشار کتاب مهم پیر بوردیو «مانه: یک انقلاب نمادین» در وبگاه انسان شناسی و فرهنگ آغاز میشود. این کتاب شامل درس‌های تقریبا سه سال از پژوهش‌های پیر بوردیو بر موضوع شرایط اجتماعی آفرینش هنری است که در کتاب «قواعد هنر، زایش و ساختار میدان ادبی» (۱۹۹۲) او نیز مطرح بوده‌اند. اما تفاوت این درس‌ها با کتاب، به روز بودن و مباحث جدید بوردیو به ویژه در مورد «انقلاب نمادین در هنر» و همچنین قابلیت دسترسی بسیار ساده‌تر برای مخاطبان برای درک مفاهیم بوردیویی است، زیرا کلاس ها به صورت شفاهی ارائه شده‌اند و سپس به وسیله شاگردان بوردیو به صورت مکتوب در آمده‌اند. در اولین بخش از این کتاب مقدمه ویراستاران و توضیح های فنی آنها بر کتاب را می‌خوانیم.
بخش اول
سپاسگزاری
ویراستاران لازم می‌دانند مراتب قدردانی خود را از برونو اورباک، لور بوردیو، سیمون بوردیو، اینس شامپی، اولیویه کریستین، آدرین فیشر و ژیل لوت، برای انتشار این کتاب اعلام کنند. ویراستاران همچنین از همه دوستانی که در فرانسه و سایر کشورها به پیر بوردیو کمک کردند تا کار خود را بر مانه به اتمام برساند ، تشکر می‌کنند. از این گروه تنها نام دو تن را با تاکید بیشتری می‌آوریم که مستقیما به وردیو یاری رساندند: روزین کریستین و مارتین ده‌وه. در این ویراست از کار بوردیو بر مانه از راهنمایی‌های ارزشمند پاسکال دوران نیز برخوردار بودیم.
یادداشت ویراستان
این کتاب در برگیرنده درس‌هایی است که در سال‌های ۱۹۹۸-۱۹۹۹ و ۱۹۹۹-۲۰۰۰ به وسیله پیر بوردیو در کلژ دو فرانس ارائه شده‌اند. همچنین در پیوست آن یک دستنوشته ناتمام درباره مانه به انتشار می‌رسد. این دستنوشته در سال‌های ۱۹۸۰ آغاز شده و تا زمان درگذشت بوردیو ادامه یافته‌است. ما در اینجا نمونه آخر آن را که ناتمام است، به انتشار می‌رسانیم. دستنوشته، امضای پیر و ماری کلر بوردیو، همسر وی، را بر خود دارد. ماری کلر در طول سال‌ها در پژوهش‌های اسنادی به بوردیو یاری می‌رساند و خود در شکل‌گیری فکر اولیه کار نیز موثر بود. عنوان این کتاب و عناوینی که در طول و در سال‌های کلاس‌ها در کتاب آمده‌اند از ویراستاران هستند. شیوه کاری که در این کتاب از آن استفاده شده، از همان خطوط ویرایشی پیروی کرده، که پیش از این در کتاب دیگری از درس‌های بوردیو یعنی «درباره دولت» (۱) در ۲۰۱۲ به کار برده شده‌بود.
در پیاده کردن درس‌های بوردیو در کلژ دو‌فرانس از روش‌های خود او در مکتوب کردن سمینار‌ها و کنفرانس‌هایش استفاده کرده‌ایم: تصحیح سبک نگارشی، تغییر برخی از واژه ها و مشکلات گفتاری (تکرارها، تیک های زبانی، و…) ، از میان برداشتن برخی از سخنان خارج از موضوع یا بیش از اندازه بداهه گویانه. اما اگر از این اصول عمومی بگذریم، موارد دیگر ی نیز بوده‌اند که ناچار به دخالت بوده‌ایم. این امر به کامل نبودن تحلیل بوردیو که خود نیز آن را می پذیرد، مربوط میشود. دقیق‌تر بگوییم – همین یکی از ویژگی‌های کتاب حاضر است – این کار گویای اندیشه‌ای «شدن» و شکل‌گرفتن است؛ فرایندی که رفته‌‌رفته بنایی را بر‌پا می‌‌کند. به همین دلیل نیز می بینیم که محتوای پیش‌بینی‌شده در آغاز تغییر می‌‌کند، برخی تردید‌ها وجود دارند، برخی از توضیخات ناتمام می‌‌مانند، برخی جا‌ها بداهه‌گویی شده یا صرفا یک طرح ارائه میشود و بالاخره در جاهایی هم با تکرارهایی روبرو می‌‌شویم که هدفشان ایجاد انگیزه در شنوندگان است: همه این موارد در حالت شفاهی، مشکلی ایجاد نمی‌کنند، اما وقتی متن مکتوب میشود، خواندنش را با اشکال روبرو می‌کنند. البته روشن است که قصد ما به هیچ رو«بازنویسی» کار بوردیو نبوده است.اما بهرحال ناچار بوده‌ایم، به گفته‌های شفاهی او شکل مکتوب بدهیم، زیرا او با صدای بلند فکر می‌کرده و پایه کارش، یادداشت‌هایی بوده که در دست داشته، بی‌آنکه کلاسش را به صورت مکتوب در‌آورده باشد. او تمایل داشت افکاری را که هنگام ارائه کار به ذهنش می‌رسید، باز کند. بنابراین ما زمانی که این توضیحات به مضمون بحث مربوط می‌شده‌اند آنها را در بین دو تیره گذاشته‌ایم و وقتی گسستی از استدلال اصلی را نشان می‌دادند در پرانتز. هر وقت هم که این گونه توضیح‌ها بیش از اندازه طولانی بوده‌اند، برایشان بخشی جداگانه در نظر گرفته‌ایم. تقسیم بندی‌های کتاب به بخش‌ها و پاراگراف‌ها، عناوین میانی، نقطه‌گزاری‌ها، یادداشت‌های استنادی و ارجاع‌ها همه از ویراستاران هستند. ما برای آنکه از انبوه‌شدن اطلاعات در متن جلوگیری کنیم و دستگاه انتقادی آن را سنگین نکنیم، یادداشت‌های خود را محدود به دادن اطلاعات کتابشناختی کرده‌ایم . بنابراین، اطلاعات لازم را محدود به روشن‌کردن تکه‌هایی از متن که ابهام داشته‌اند یا نشان‌دادن چارچوب عناصری که بسیار اشاره‌های کوتاهی به آنها شده کرده‌ایم. بوردیو خود به ارجاع‌های کتابشناختی مربوط به افراد معاصر مانه (هنرمندان و منتقدان) اشاره کرده‌است. و دستکم در مورد کسانی که کمتر شناخته شده‌اند و با این کار نیاز‌های خود را برای تحلیل را بر‌آورد کرده است.
در دستنوشته، استناد‌های کتابشناختی که مولفان به کار برده‌اند در صورت ناقص بودن کامل شده‌است. همین‌طور در کلاس، یادداشت‌هایی را به کار اضافه کرده‌ایم که درک متن را ساده‌تر و آن را دقیق‌تر و روشن‌تر نمایند. همان‌طور که گفتیم این کتاب ناتمام باقی مانده‌است بخش‌های نوشته‌شده در میان خود بخش‌های دیگری را دارند که هنوز در قالب طرح باقی مانده‌اند و ما این قسمت‌ها را به صورت ایتالیک آورده‌ایم و گاه نیز به شکل یادداشت‌هایی به همان صورت خام که تصمیم گرفتیم برغم وضعیت نیمه‌تمام، آنها را منتشر کنیم. این متن بدین‌ترتیب می‌‌تواند نشان بدهد که بوردیو چگونه کار می‌کرد و به نوعی راز ساختن کتاب‌هایش را به ما نشان می‌دهد. هر‌چند که کنار‌هم قرار‌دادن کلاس‌ها و دستنوشه گاه باعث تکرارهایی هم شده‌است، اما تصمیم ما آن بود که دست در کار نبریم زیرا تکمیلی بودن دو متن بیشتر از تکرار بوده است. البته در جاهایی که ذکر کرده ایم این کار انجام شده است.
سرانجام آنکه در پیوند میان کلاس‌ها و دستنوشته‌ها، کریستف شارل در متنی در پایان کار، تلاش کرده است که کار بوردیو بر مانه را در مجموعه کارهای بوردیو تحلیل کند و دلایل پدید‌آمدنش را ارائه‌دهد. در این متن شارل نشان می دهد که چگونه در پژهش‌های بعدی، بوردیو از اندیشه‌هایی که این کلاس داده، استفاده کرده‌است. و بالاخره باید به سخنِ آخر پاسکال کازانوا اشاره کنیم که عنوان «خود چهره‌پرداز یک هنرمند آزاد» را دارد و پایانی بر این مجموعه است. در این متن، کازانوا به شباهت‌های میان نقاشی و جامعه‌شناسی می‌پردازد که یکی از اهداف بوردیو در کلاسش بود. او همچنین به هزینه بالایی اشاره می کند که «انقلاب نمادین» در برداشت. این شخصیت‌های باورنکردنی و «بسیار غریب» که به قول بوردیو، قدرتی را که در خود داشتند و از یک نظام گرفته بودند، علیه همان نظام به کار می گرفتند تا ویرانش کنند.
در پیوست این کتاب، خلاصه‌هایی از کلاس‌های کلژ دو‌فرانس و نمایه‌هایی از اسامی خاص، مفاهیم و مضمون‌ها و همچنین نمایه‌ای از تابلو‌های مورد اشاره در کتاب آمده‌است.
منبع به فرانسه:
Bourdieu, Pierre, 2017(2013), Manet : une révolution symbolique, Paris : Raison d’agir / Seuil
به پیوست: دستنوشته ناتمام پیر و ماری کلر بوردیو/ ویراستاران: پاسکال کازانووا، پاتریک شامپاین، کریستوف شارل، فرانک پوپو و ماری کلر ریویر.
تذکر:
از این هفته کتاب «مانه: یک انقلاب نمادین» که شکل تدوین شده و نهایی درس های سال های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۰ او درباره هنر، در کلژ دو فرانس است، هر دو هفته یکبار به تناوب با «پاره های معماری» در انسان شناسی و فرهنگ به انتشار می رسد. «پاره های هنر» که پیش از این در این صفحه منتشر می شدند، بزودی به صورت کتاب مستقلی به انتشار می رسند. همان طور که در مورد «پاره های هنر» انجام شده بود، در انتشار اولیه این کتاب بوردیو، پانویس ها و برابرنهادها حذف شده‌اند و متن برای جلوگیری از سوء استفاده‌های احتمالی نشانه‌گزای شده‌است. هر‌گونه استفاده از این متن بدون اجازه کتبی از مترجم ممنوع است. این کتاب همچون کتاب‌های دیگری که مترجم در حال انتشار آنها در انسان شناسی و فرهنگ است یعنی «انسان شناسی رنج و درد» اثر داوید لوبروتون و «بوطیقای شهر» اثر پیر سانسو، پس از اتمام به صورت مستقل منتشر خواهند شد. قابل ذکر است که همکار مترجم در کتاب اول خانم فاطمه سیار پور و در کتب دوم خانم زهره دودانگه هستنند و این کتاب ها روزهای دوشنبه در همین صفحه به صورت متناوب منتشر می شوند.