کلود سیمار کلود ورو برگردان سعیده بوغیری
وضعیتی که در واقع به زبانی در حیطه های مختلف جامعه، در دنیای کار و دانشگاه نسبت داده می شود، قدرت جذب خود را مشخص می کند. در کبک ما همیشه با مشکلات کلانی بر سر فرانسوی سازی مهاجران دست و پنجه نرم می کنیم، زیرا در آمریکای شمالی انگلیسی در طرحهای جمعیت شناختی، سیاسی و اقتصادی وزن بیشتری دارد. اگر دانشگاه های خودمان شروع به ارائه برنامه های آموزشی تماما به زبان انگلیسی کنند، و اگر در راس هرم دانش و با رضایت خود فرانسه زبانها، زبان فرانسه باید با زبان انگلیسی به عنوان زبان تدریس رقابت کند، ما چطور می توانیم مهاجران را متقاعد کنیم زبان فرانسه را بپذیرند؟
وقتی از اشراف لازم بر انگلیسی یا هر زبان خارجی دیگری توسط دانشجویان فرانسه زبان سخن می گوییم، ناگزیر به دوزبانگی فردی رجوع می کنیم زیرا در این صورت مساله قابلیت فرد برای ارتباط به زبانی به جز زبان مادریش است. بی بروبرگرد دانشگاه ها باید همه تلاش ممکن را برای کمک به دانشجویان برای اشراف به یک یا حتی چندین زبان خارجی به کار گیرند، به خصوص انگلیسی به خاطر گسترش بین المللیش. به عکس، ایجاد برنامه هایی تماما یا اغلب به انگلیسی در دانشگاه های فرانسه زبان در واقع گواه نوعی دوزبانگی نهادین است. بنا براین مخالفت با ایجاد چنین برنامه هایی آنطور که برخی فکر می کنند یا به دنبال باوراندن آن هستند، مطلقا متضمن این نیست که دوزبانگی فردی طرد شود و مزیت فرانسه زبان های کبک مبنی بر قدرت ابراز بیان به زبانی جز فرانسه نفی شود. موضوع دو مساله متفاوت است که آزمون و پاسخ هایی خاص را ایجاب می کنند.
برای بهبود دانش زبان انگلیسی در میان دانشجویان مدیریت و بازرگانی یا هر زمینه دیگری، هیچ نیازی به وادار کردنشان به دنبال کردن برنامه ای آموزشی به زبان انگلیسی نیست. می توان درون همان برنامه ای که زبان تدریس آن فرانسه است، وسایل لازم برای فعالیت های- تامین اعتبارشده یا نشده- دارای ارتباط مستقیم با فهم زبان دوم به آنان ارائه داد: درس مکالمه انگلیسی، انشای تخصصی انگلیسی، واژه شناسی بازرگانی و مدیریت انگلیسی، دوره های کارآموزی در شرکت های انگلیسی زبان، دوره های اقامت در کشورهای آنگلوساکسون و… همه این فعالیت ها تاکنون در برنامه های دانشگاهی وجود داشته است. اگر ثابت شود در حالت کنونی این ها کافی نیست، به سادگی باید محکم و غنی شان ساخت.
ارائه یک برنامه آموزشی تماما انگلیسی در یک دانشگاه فرانسه زبان در کبک، جایی که فرانسه همین حالا هم در تحمیل خود مشکل دارد، به معنای خطر بالابردن شکنندگی آن به عنوان زبان کار و کاهش ارزش آن به مثابه زبان ارتباط دانسته هاست. قرن هاست زبان فرانسه برای ابراز مجموعه پدیده های انسانی و انتقال شناخت در همه میدان های دانش به کار رفته است. این زبان هنوز در تدریس بازرگانی همانند علم و فناوری مناسب است. با اینهمه سپردن نقش زبان تدریس به زبان انگلیسی در برنامه ای مانند ام بی آ در دانشکده مدیریت مونترال یا دانشگاه لاوال می تواند- البته به اشتباه- اینطور القا کند که زبان فرانسه دیگر گرامر و واژگان مورد نیاز برای انتقال دانسته های نسبی در علوم اداری و تجارت را ندارد و در نتیجه باید انگلیسی را جایگزین آن ساخت، و این زبان را نه تنها در مقیاس اجتماعی، که نیز در مقیاس ابراز تفکر بالاتر دانست. می بینیم این ارائه برنامه چه معانی ضمنی شدیدی می تواند داشته باشد که البته به ظاهر اینقدر بی اهمیت به نظر می رسد.
رقابت بین دانشگاه ها و مشتری گرایی
مدافعان این برنامه ها اصرار زیادی بر پذیریش دانشجویان خارجی دارند. آنان به خصوص از دانشجویان چینی و هندی نام می برند، جایی که انگلیسی در آن به عنوان زبان دوم یا خارجی غالب است.
باید به یاد داشت شبکه دانشگاهی کبک همزمان شامل بخشی فرانسه زبان و بخشی انگلیسی زبان است، که هر دو کاملا پیشرفته و مشهورند. در چنین زمینه ای، به سختی می توان دریافت چرا دانشگاه های فرانسه زبان باید برنامه هایی آموزشی تماما به انگلیسی ارائه دهند تا دانشجویان کشورهایی را جذب کنند که این زبان در آن ها همین حالا هم بسیار گسترده است. اگر این دانشجویان تمایلی به شرکت کامل در فرهنگ فرانسوی با تحصیل در یک دانشگاه فرانسه زبان نداشته باشند، فرصت ثبت نام در دانشگاه مک گیل یا کنکوردیا را دارند، آنچه به آنان امکان انجام تحصیلاتی بسیار خوب در عین غوطه ورشدن در محیط فرانسوی مونترال را خواهد داد. هنگامی که اداره کنندگانی اظهار می کنند دانشگاه های ما در صورت عدم ارائه چنین برنامه هایی دانشجویان را “از دست خواهند داد”، این را تصریح نمی کنند که این دانشگاه های بخش فرانسه زبان هستند که می توانند دانشجویانی را به سود دانشگاه های بخش انگلیسی زبان “از دست بدهند”، احتمالی که به قطع با دروس بی قید و بند آن ها به “گروه مشتریان دانشجو” ناسازگار است. بااینهمه موضوع از دست دادنی واقعی نیست زیرا در نهایت اگر این دانشجویان خارجی در دانشگاه های انگلیسی زبان ما ثبت نام کنند، مجموعه شبکه دانشگاهی کبک هیچ چیز را از دست نخواهد داد.
این رقابت به دور از منتج شدن از ماموریت آموزشی دانشگاه، از نگرشی بازاری نسبت به تحصیلات و آگاهی برمی خیزد و چیزی جز آزار برای تمام شبکه دانشگاهی ما در برندارد. چرا دانشگاه مونترال یا لاوال باید با دانشگاه های فرانسه زبان کبک بر سر دانشجویان خارجی مجادله کنند که به دنیای آنگلوساکسون نزدیکترند؟ دولت کبک به تلاش بسیار برای تامین مالی هر دو بخش شبکه دانشگاهی ما رضایت داده است. به این ترتیب، بر اساس داده های وزارت آموزش و وضعیت مالی دانشگاه ها، دولت نزدیک به ۲۵% بودجه کل مختص تحصیلات عالی را به بخش انگلیسی زبان دانشگاه ها اختصاص می دهد، در حالیکه جامعه انگلیسی زبان تنها نماینده ۱۲% کل جمعیت کبک است. آیا نمی توان انتظار داشت که با چنین منابع مالی، دانشگاه های انگلیسی زبان بتوانند به تمامی نقش تدریس و پژوهش در اجتماعاتی را ایفا کنند که این اجتماعات از لحاظ زبان شناختی به آن ها وصل شده اند، آنهم بی آنکه الزاما متحمل رقابت بدون توجیه فرهنگی و مالی دانشگاه های فرانسه زبان شوند؟
در نتیجه، ما می خواهیم بر واقعیت های زیر پافشاری به خرج بدهیم، واقعیت هایی که به وفور توسط علم زبان شناسی اجتماعی تایید شده اند:۱. یک زبان تنها در صورتی دوام می یابد که سودمندی و اعتبار آن در جامعه تضمین شود. ۲. نهادهایی چون دانشگاه ها هم در عملکرد و هم در سیاست های خود تاثیری تعیین کننده بر ارزش یک زبان برجا می گذارند. ۳. این امکان کاملا وجود دارد که دوزبانگی افراد تسهیل شود البته بی آنکه اهمیت زبان اول در فضای عمومی کاسته شود. هربار که زبان فرانسه برتری خود را در مقیاس اجتماعی و نهادین به سود انگلیسی از دست می دهد، مثلا به عنوان زبان تدریس دردانشگاه، از این بابت تضعیف می شود. فرانسه زبان های کبک باید پیوسته به یاد داشته باشند در وضعیتی گذرا زندگی می کنند که در آن، دو زبان حاضر، از ارزش گذاری یکسان برخوردار نیستند. نیز برای نجات زبان خود باید تسلط زبان فرانسه را به عنوان زبان رسمی و زبان عملکرد حرفه ای در تمام حیطه های اجتماعی، دانشگاه و هرجای دیگر تصدیق کنند. درغیر این صورت، وضعیت زبان شناختی اجتماعیی که آنان مدتهاست با وجود همه چیز تصمیم گرفته اند در آن زندگی کنند و به زبان فرانسه پیش بروند، به دلیل ارزش چشمگیری که چه در مقیاس ملی و چه در مقیاس بین المللی به زبان انگلیسی داده شده، ناگزیر به سود این زبان ایفای نقش خواهد کرد. فرانسه زبان های کبک باید همواره با این عقیده فکر و عمل کنند که زبان آنها، فرانسه، یک زبان بزرگ صاحب تمدن است که در مقیاس بین المللی گسترش یافته و هنوز و همیشه مناسب ارتباط در تمام زمینه های آگاهی و فعالیت انسانی است.
