بحثاً عن حضاره عیلام، ومواقعها، وتاریخها، وخصائصها، وحُکّامها، وسنیّ حکمها وسیطرتها قام الباحث حسین فَرَجُ الّه چَعَب بنشر کتابٍ أسماه بالفارسیه “تمدنِ عیلام و مردمِ عربِ خوزستان” کی ینصّ علی الصلات الوطیده التی وجدها بین عرب الأهواز فی محافظه “خوزستان” وبین حضاره عیلام، وذلک ضمن بحثه الذی اعتمد علی خمسه وخمسین کتابا – ومنها رساله ماجستیر جامعیه للسیده “سهام سجیراتی پور” حول الوشم – کُتبت ونُشرت کلّ هذه الکتب باللغه الفارسیه – منها تألیفات بأقلام إیرانیه ومنها ترجمه لأهمّ الدراسات الغربیه.
وجاء الکاتب – بعد مقدمه قصیره – بأربعه فصول، وهی؛ موجز عن تاریخ عیلام، والوشم، وصناعه السُجّاد – فالعیلامیون أوّل من حاکوا السجّاد، علی حدّ تعبیر عنوان الفصل. أما الفصل الرابع والأخیر فیحتوی علی أکثر من تسعین صوره التقطتها عدسه الباحث أو صوّرها غیره من الباحثات والباحثین، أو عثر الکاتب علیها فی الکتب التاریخیه. والصور هذه – مضافاً إلی ما نجدُها فی طیّات الفصول الثلاثه – بمثابه وثیقه رصینه لما یطمح إلیه الباحث، وهو إثبات وجود الصلات القویه والقویمه بین حضاره عیلام التلیده، وبین ثقافه عرب محافظه خوزستان حالیاً – أی الأهواز ومدنها.
نوشته‌های مرتبط
إنّ مفرده عیلام أُطلقت علی هذه الحضاره مِن قِبلِ جیرانها، أما العیلامیون فکانوا یُطلقون علی أنفسهم “أهل تمتی” أی “شَعبُ أرض الله”، وهذا الشعب – کالکثیر من الشعوب التی تعتبر نفسها شعبَ الله المختار – ترکَ إرثاً لایُستهان به لورّاثه أعنی – بل یعنی الکاتب – عرب المحافظه المذکوره أعلاه؛ وهو لباسهم أولاً أی الدشداشه، والکوفیه، والعقال؛ والأسماء ثانیاً، منها: شولی، ونبراس، وشناوه، ونتیشه، وکوتی؛ وثالثاً ما تبقّی علی جدران الجبال من لوحات منحوته وجسد البشر – لاسیّما جلد النساء – وهو المعروف بالوشم، وذلک فی بعض محافظات إیران کمحافظه “ایلام” – وهکذا تُکتب عاده “عیلام” بالفارسیه، ومحافظه خوزستان، ومحافظه بوشهر، ومحافظه هُرْمُزگان – مرکزها: بندر عبّاس، وجنوب العراق. وهذه الوشوم والآثار والأثریات توجد أکثر من غیرها فی الشوش / السوس – عاصمه العیلامیین. وهنا یذکّرنا الکاتب بوجود قبیله عربیه تُدعی “بنی لام” (= بنی إیلام / بنی عیلام) مستقره فی إیران والعراق، وهی – عنده – تسمیه بابلیه لهم. فعیلام تعنی لدی البابلیین “بلد طلوع الشمس / المَشرِق”. وعیلام أرض خصباء، تشمل سهلاً واسعاً وشاسعاً، ویقابلها “إنشان” أی الأرض المرتفعه. وکانت رجال هذه الحضاره ونساءها هی التی اکتشفت الکثیر من المناجم، وبادرت بالاختراعات والفنون قبل ۶۵۰۰ سنه.
إنّ حضاره عیلام هی إحدی أربعه مناطق العالم القدیم، إلی جانب سومر، وأکد، وآشور / آسور. وتعتبر ملحمه “جلجامش” من مثیولوجیات تلک الحضاره التی تنقسم إلی أدوار شتّی – حسب رأی الباحث الأُسترالی “دنیل باتس”، وقد اتّبعه حسین فَرَجُ الّه فی هذا التقسیم. تبدأ حضاره عیلام بحقبه الشوش الأولی (قبل المیلاد ﺑ ۴۳۹۵ سنه) حیث وجد الباحثون رشماً / خَتماً علی شکل رَجُلٍ یتطابق خِماره مع ما یضعه الرجُل العربی حالیاً علی رأسه وهی الکوفیه – المعروفه لدی عرب الأهواز ﺑ”الچَفّیه”. وهناک تمثال رَجُلٍ یرجع تاریخه – حسب البتروغرافیا – إلی ۳۳۰۰ سنه قبل میلاد السیّد المسیح، یرتدی العِقال، والکوفیه، والدشداشه التی هی زی العرب حتی یومنا هذا – سواء فی إیران، والعراق، والشام، وشبه الجزیره العربیه، وما یتاخمها من بلدان – وهی تتعلق بحقبه الشوش الثانیه التی تقع بین ۳۸۰۰ ق.م إلی ۳۱۰۰ ق.م حیث کان لهم دینٌ یُدعی “هَوسا” والمفرده تعنی “القِرن” باللغه العیلامیه، والتی تغیّر مفهومها ووظیفتها، وهی عند فَرَجُ الّه لانزالُ نسمعها فی الأفراح والأتراح، وفی الأهازیج، والأصوات التی یطلقها الرجالُ قبل ذهابهم للصید. ولاننسَ زی المرأه العیلامیه بثوبها الطویل، وخمارها الشبیه بالعِمامه، والتی تُسمّی عند الأهوازیین والعراقیین ﺑ”العُصّابه”. أما فی الحقبه الثالثه العیلامیه فقد انتشر الخطّ المسماری، وهاجم الزعیم العیلامی “أبو الزور – اینشوشیناک” بینَ النهرین، وحدث ما حدث.
یأتی الکاتب بالأسماء القدیمه العیلامیه لبعض المدن والأحیاء، ﻓ”دیلمون” هی البحرین، و”مَگن” (بالکاف الفارسیه: گ) هی عُمان، و”باختر” تعادل أفغانستان الراهنه. کما یأتی برسوم من “دور انتاش” وهی معابد العیلامیین المعروفه ﺑ”الزَّقُورات” (وعند البعض تسمّی: الأهرام الرافدینیه)، حیث کانت المرأه تشترک إلی جانب الرجل فی مراسیم القربان – وهی شبیهه بالأضحی عند المسلمین. کما نجد فی الکتاب صوراً من الصابئه المندائیین، وطقوسهم فی الأهواز کی یثبت الکاتبُ لنا وجود الشبه بین تلک الحضاره ووارثیها من أتباع الدیانه المندائیه – بعد ما أثبت وجود التشابه بین تلک الحضاره والعرب من المسلمین. وقد جاء ذکر المندائیین فی موضع آخر، وذلک لدی حدیثه عن الصلات بین ثیاب المندائیین والصلیب – وهو عنده یشبه الدرفش الصابئی المصنوع عاده من القَصَب، وقبل أن توضع علیه قطعه القماش البیضاء، وبعض أغصان شجره الآس.
یعتقد الکاتب بأنّ الناسَ العیلامیین أوّل من اعتنقَ الإسلام – فقد کان معقلهم مدینه الشوش، ومدینه شوشتر (= تُستَر)، فقام سکّان هاتین المدینتین آنذاک ببناء المساجد التی لم تزل آثارها موجوده فی الشوش وأحیائها.
أما الفصل الثانی فقد خُصّص للوشم؛ فهو أی الوشم إمّا یکون من أجل الطبابه، وإمّا مِن أجل التجمیل. فقد وجد الباحث فی المصادر نقوشاً رُسمت علی الجدران ونُحتت من صخور الجبال، وعلی جسد المرأه العربیه حالیاً لها معان باللغه العیلامیه أولاً، وموجوده فی نقوش الکوفیه والسجّاد ثانیاً، وقد کشف لنا – کما جاء فی الکتب أو حسب تفسیره وتأویله – تلک الرموز الموجوده وأماط اللثام عن معنی الأشکال وأشبع البحث بالصور، کما أشبع الفصل الثالث بالمنحوتات الأثریه التی وجدت علی الصخور أو عُثر علیها کتماثیل مشترکه النقوش مع السجاد الذی مرّ بأنّ العیلامیین أوّل من قاموا بحیاکتها.
لم یُرد الکاتب مِن خلال بحثه وإصراره علی وجود الصلات بین عرب إیران – وخاصه الساکنین فی محافظه خوزستان حالیا – وبین حضاره عیلام العریقه أن یحتکر وجودَ الشبه بین أناس عرب هو منهم وبین العیلامیین، ولذا أبقی البحثَ مسکوتاً عنه لمن یدّعی انتمائه لحضاره عیلام أیضاً – وهذا ذکاء من الکاتب، إذ هو یعلمُ جیّداً بأنّ إثباتَ الشیء لا ینفی ما عداه، وأنّ العلوم البشریه نسبیه حتی أخمص قدمیها، لا بتَّ فیها ولا احتکار.
مدینه الأهواز ۰۲ / ۰۷ / ۱۳۹۵
۲۳ / سبتمبر / ۲۰۱۶
“تمدنِ عیلام و مردمِ عربِ خوزستان” کتابی است اثر حسین فَرَجُ الّه چَعَب (زاد: شوشتر – ۱۳۵۹). پیش از انتشار این کتاب، نویسنده چندین مقاله درباره ی تمدن عیلام و شباهت آن با فرهنگ امروز عرب های خوزستان نگاشته و منتشر ساخته است. کتاب یادشده چهار بخش دارد: مختصری از تاریخ عیلام؛ خالکوبی؛ عیلامیان اولین قالی بافان جهان؛ عکس ها. نویسنده با ارائه ی تصاویر فراوانی از پوشش و خالکوبی زنان و مردان عرب امروز خوزستان، به شباهت آنها با یافته های باستان شناسان – مجسمه ها و نقوش حکاکی شده بر دیواره ی کوه ها – در دوره های متفاوت عیلامی اشاره می کند.
نویسنده با اثبات شباهت آن تمدن و این مردمِ عرب در خوزستان، “نفی ما عدا” نمی کند و سخنی درباره ی دیدگاه و ادعای دیگران نسبت به این انتساب نمی آورد.
“تمدنِ عیلام و مردمِ عربِ خوزستان” توسط نشر ترآوا: ۱۳۹۵، نوشته ی حسین فَرَج الّه چَعَب؛ با همکاری ویراستاران تاریخی: سیّد حسن سعدی، حسین عَقیلی؛ ویراستار ادبی: حسین عباسی؛ طرح روی جلد: عبدالکریم سواری فر، چاپ و منتشر شده است.
