مجله ی علوم انسانی برگردان آریا نوری
تحقیقات گسترده‌ای که در سال‌های اخیر در حوزه‌ی علوم اجتماعی و انسانی صورت گرفته، این امکان را برای ما مهیا کرده تا با شکل‌گیری علوم مدرسه‌ای و نحوه‌ی انتقال آن‌ها بیشتر آشنا شده و همچنین به بررسی دقیق‌تر رابطه‌ی هرکدام از این علوم با شناخت بپردازیم.
نقد حوزه‌های درسی
اگر بخواهیم فرانسه را مدنظر قرار دهیم، باید به این امر اشاره کرد که حوزه‌بندی درس‌ها و شکل‌گیری رشته‌های تحصیلی، از قرن چهاردهم به بعد و با ظهور مدرسه‌ی جمهوری، آغاز شد. آنتوان پروست، تاریخدان، این امر را به تصویر کشیده که گسترش این حوزه‌های درسی هم‌زمان شد با تلاش برای تربیت دانش آموزان در دوره‌ی راهنمایی. باگذشت زمان، معلمان به‌تدریج دانش‌آموزانی را در رشته‌هایی مجزا تربیت کردند. در نظر آندره شرول[۱]، شکل‌گیری حوزه‌های مختلف درسی درنتیجه‌ی تحولات تاریخی و نیز اصلاحات متعدد است. همین امر را نیز می‌توان علت اصلی دانش‌نامه‌ای بودن بیش‌ازحد درس‌ها در آن زمان و نیز بلندپروازانِ بودن آن‌ها دانست.
امروزه، بسیاری از متخصصان و منتقدان، مثل ادگار مورن[۲]، بر این باور تکیه می‌زنند که زمان طبقه‌بندی و دیوارکشی بین شاخه‌های درسی به پایان رسیده و آموزش به هر دانش‌آموز باید چند شاخه‌ای، گسترده و جهانی باشد تا وی بتواند در همه‌ی زمینه‌ها به علوم لازم دست پیدا کند.
هر دانش‌آموز رابطه‌ی منحصر به خود را با علوم مدرسه‌ای دارد
تحقیق بین رابطه‌ی دانش آموزان با علوم مدرسه‌ای از یک‌سو به‌واسطه‌ی پرسش‌های روان‌شناختی در مورد میل به آموختن و از سوی دیگر کارهای تحقیقاتی برنارد شارلو[۳]، الیزابت بوتیه[۴] و نیز ژان ایو روشه[۵]، آغاز شد. ایشان بنا داشتند نشان دهند رابطه‌ی دانش آموزان با مدرسه و نیز علومی که در مدرسه به ایشان منتقل می‌شود، بستگی مستقیم به جایگاه اجتماعی آن‌ها دارد. یک دانش‌آموز می‌تواند به نیت بزرگ شدن، کسب دانش و یا گرفتن مدرک تحصیلی و پیدا کردن کار به مدرسه برود. رفتاری که دانش آموزان در مدرسه و در برابر آن در پیش می‌گیرد، می‌تواند موجبات موفقیت و یا عدم موفقیت تحصیلی و یا شغلی ایشان در آینده را فراهم آورد.
نحوه‌ی طبقه‌بندی دانش‌های مدرسه‌ای
برنامه‌ی درسی (Curriculum)، یعنی نحوه‌ی طبقه‌بندی و انتقال فرهنگ مدرسه به دانش‌آموز به‌صورت عینی یا ذهنی. تحقیق در مورد برنامه‌های درسی در علوم آموزشی کشورهای آنگلوساکسون نقش به سزایی دارند. ژان کلود فورکن[۶] و فیلیپ پرنو[۷] اولین کسانی بودند که این مبحث را وارد علوم آموزشی فرانسه کردد.
محققان سه برنامه‌ی درسی مختلف را از هم تفکیک کرده‌اند:
برنامه‌ی رسمی (Curriculum formel): همه‌ی چیزی که مدرسه به‌صورت ضمنی به دانش آموزان منتقل می‌کند.
برنامه‌ی واقعی (curriculum reel): چیزی که درواقع به دانش‌آموز انتقال می‌یابد.
برنامه‌ی پنهانی (Curriculum caché): زمانی که شرایط اجتماعی، اخلاقی و احساسی حاکمِ ایفای نقش می‌کنند.
بنابراین همان‌طور که می‌بینیم، اصلاً مهم نیست که در مدرسه برنامه‌ریزی درسی یکسانی برای همه‌ی دانش آموزان صورت بگیرد، هر کس، بسته به شرایطی که دارد، برنامه‌ی متفاوتی خواهد داشت…
ورود متخصصان آموزش به صحنه
از حدود سی سال پیش تا امروز، متخصصان حوزه‌ی آموزش، به بررسی برنامه‌های درسی پرداخته‌اند و اولین گروهی هستند که به شکاف موجود بین علوم دانشمندان و علومی که در مدرسه به دانش آموزان منتقل می‌شود اشاره‌کرده‌اند. قانون خاصی در انتقال علوم به دانش آموزان وجود دارد که مطابق آن هر علمی که بخواهد در کتاب‌های درسی گنجانده شود، باید حداقل در یک حدی دستخوش تغییر شود، تغییراتی مثل ساده‌سازی محتوا، حذف، گلچین و … بنابراین این متخصصان تردیدهایی جدی را در مورد محتوای مطالبی که به دانش آموزان منتقل می‌شود، مطرح کرده‌اند.
یکی دیگر از حوزه‌هایی که به آن پرداخته می‌شود، نحوه‌ی برقراری ارتباط بین دانش آموزان و علوم مدرسه‌ای است. این ارتباط با توجه به شرایط دانش‌آموز در کلاس درس و نیز الزاماتی که با آن مواجه است، شکل می‌گیرد. متخصصان به دنبال راه‌هایی هستند که هر دانش‌آموز بتواند با توجه به شرایطی که دارد، به بهترین شکل ممکن، علوم مدرسه‌ای را فرابگیرد.
منابع:
• A. Prost, Education, société et politiques. Une histoire de l’enseignement en France de 1945 à
nos jours, Seuil, 1993.
• A. Chervel, La Culture scolaire. Une approche historique, Belin, 1998.
• E. Morin, Les Sept Savoirs nécessaires à l’éducation du futur, Seuil, 2000.
• J. Beillerot, C. Blanchart-Laville, N. Mosconi, Pour une clinique du rapport au savoir, L’Harmattan, 1996.
• B. Charlot, Le Rapport au savoir en milieu populaire. Une recherche dans les lycées professionnels de banlieue, Anthropos-Economica, 1999.
• E. Bautier, J.-Y. Rochex, L’Expérience scolaire des nouveaux lycéens. Démocratisation ou massifcation ?, Armand Colin, 1998.
• J.-C. Forquin, Ecole et culture. Le point de vue des sociologues britanniques, De Boeck, 1990.
• P. Perrenoud, Métier d’élève et sens du travail scolaire, ESF, 2004 [1995].
• A. Terrisse (dir.), Didactique des disciplines. Les références au savoir, De Boeck, 2000.
• N. Lautier, Psychosociologie de l’éducation. Regard sur les situations d’enseignement, Armand Colin, 2001.
[۱] André Chervel
[۲] Edgar Morin
[۳] Bernard Charlot
[۴] Elisabeth Bautier
[۵] Jean-Yves Rochex
[۶] Jean-Claude Forquin
[۷] Philippe Perrenoud
