شورش صامت

شورش صامت ـ فضای اعتراض: وقتی سخن منطقه بندی شده است[۱]

نویسنده: سارا وایتینگ[۲] برگردان آرش بصیرت[۳]

تصویر رسانه ای اجلاس سران جی هشت جولای ۲۰۰۱ نمی توانست از این آمرانه تر و استیلاطلبانه تر باشد. فنس های خاردار فولادی ای به ارتفاع سیزده فوت بخش مرکزی جنوای ایتالیا را به دو بخش تقسیم کرده بودند، قرمز، که به ساکنان بخش مرکزی شهر و نمایندگان شرکت کننده در اجلاس اختصاص یافته بود و زرد که تحت کنترل نیروهای امنیتی بود و به معترضین تعلق داشت. نبود فعالیت محلی، در شهری که به شیوه زندگی شهری urbanism پرتفنن عجیب و غریب معروف است و سکوت حاکم بر خیابان های خالی اطراف پلازا دوکاله Palazzo Ducale که معمولا مملو از فیات هستند، موجب شد روزنامه نگاران سکوت این مادرشهر را با سکوت شهرهای قرون وسطایی مقایسه کنند که طاعون گاوی در آنها شیوع پیدا کرده بود.آنها در اشتباه بودند، مینی سیتی ای که مراحل شکل گیری اش در جنوا، تماما به قرن بیست و یکم بازمی گردد و خیابان هایی که محتاطانه و به وسیله فضای کالبدی، آن هم در شمایلی ماهرانه، باز منطقه بندی شده بودند، حوزه های جغرافیایی متاثر از سخن و عمل را جمع کرده و مرزینه ساختند. گروه های معترض سازمان یافته با چگونگی عملکرد علم کنترل تجمع تن ها در وضعیت امنیتی: منطقه بندی سخن آزادfree speech zoning مواجه شدند.منطقه بندی شهری urban zoning، به عنوان کنشی برای رفع نگرانی حادث از رشد بی رویه شهرها، که محصول صنعتی شدن بود، در قرن نوزدهم به عنوان ابزاری برای تنظیم متناسب کاربری زمین و ساختمان با بافت پیرامونی و حفظ سنت های رایج آن بافت مورد استفاده قرار گرفت. در ایالات متحده، قوانین منطقه بندی[۴]zoning ordinance برای اولین بار به سال ۱۹۱۶ در نیویورک، برای ساماندهی ابعاد و جایگاه آسمانخراش ها به کار گرفته شد و هدف از آن نیز این بود که ارتفاع آسمانخراش ها را آن چنان تنظیم کند تا بلندایشان مانع نفوذ نور به خیابان های پایین دستشان نگردد.

اما ۸۵ سال بعد، جنوای قرن بیست و یکم، منطقه بندی را به مثابه ابزار تکنیکی برای اعمال محدودیت بر دسترسی های زیستی و محدود کردن تراکم انسانی در بافت شهری تجربه کرد. منطقه بندی از یک ابزار ماندگار برنامه ریزی به یک آلت دست برای تحقق اهداف گذاری سیاسی تغییر ماهیت داده بود.امروزه به نظر می آید فضای عمومی در شمایل یک مکان کالبدی مانند کافه یا فضایی مجاز همچون روزنامه، جایی که مردم می توانند آزادانه در آنها یا به وسیله آنها عقایدشان را با یکدیگر رد و بدل کنند استحاله از درون را تجربه می کند. آنچه ما عمومی می نامیم امروزه در حال فشرده شدن در چیزی است که صرفا بدان مگابایت می گوییم. جنوا برای همیشه با خاطره سرانی در خاطر مخاطب تداعی خواهد شد که با دقت و همراه با حجمی از هراس پشت محدوده های تنظیم شده ای که با مرگ وحشیانه معترض بیست و سه ساله؛ کارلو جولیانی Carlo Giuliani مخدوش شد سنگر گرفته بودند. ملاقات های رسمی و غیررسمی منطقه قرمز، برای عکاسان و روزنامه نگاران، نسبت به منطقه ای که محاطشان کرده بود و می توانستند در آن ترکیب های متفاوتی از هم نشینی ها را در رنگ های تفاوت مشاهده و ارسال کنند، جذابیت بی نهایت کمتری داشت، که بسیاری از ۴۳۰ مجروح منطقه زرد این اجلاس توانستند بخشی از فضای رسانه ای را در کنار روسای جمهور کشورها اشغال کنند.

اگر سخن آزاد در جنوا حائلانه شد، اجلاس های بعدی سران جی ۸ سازوکارهای حائل سازی را آن چنان بسط دادند که رویه عینی بیشتری به خود گرفت؛ اجلاس سال ۲۰۰۲ به کاناناسکیس Kananaskis در البرتا Alberta [5]منتقل شد، جایی که حتی دسترسی مقامات شرکت کننده بدان نیز آسان نبود، اجلاس جی ۸ سال ۲۰۰۳ در اویان Evian فرانسه، شهرکی توریستی مچاله شده میان دریاچه ها و کوه ها، برگزار شد. معترضین منع شده و مانده پشت دروازه های طبیعی و یا انسان ساز اویان Evian، وقتی وضعیت دسترسی های فیزیکی به محل برگزاری را مسدود یافتند، اعتراض خود را به شبکه ای از سایت های اینترنتی منتقل کردند.این چنین کوشندگی های تحت شبکه ای مرز میان حوزه های سخن سازمان یافته همچون منطقه زرد در جنوا و سخن خودانگیخته را محو کرده است. اعتراض های مبتنی بر پتانسیلی که شبکه با خود حمل می کند، همچون عملکردی که شبکه علیه جنگ عراق از خود نشان داد، کاملا نمایانگر فرار آلیس در سرزمین عجایب از کنترل های جنوایی گون است.

به رغم تمام این مزایا، شبکه متعلق به فضای مجازی است و تا ان جا که سخن را در شکستن محذوراتی که بر ازادی اش اعمال می شود یاری رساند ابزاری مغتنم است، اما در هر حال راه حلی همه جانبه نخواهد بود، منطقه سخن آزاد ما نیاز به شمایلی نو دارد، شمایلی واجد مرزبندی کمتر و آزادی عملی وسیع تر. اگر این شمایل نوستالژیای گنگ و دور از دست رس رویای کافه های سیاسی باشد، تعلل و غفلتی است عامدانه در زمانه ای که گفت وگو و مباحثه، بیرون از دموکراسی هایمان منطقه بندی شده اند.

[۱] – مجله وِیـــرد جون ۲۰۰۳ ـ برگردان فارسی این مقاله پیش از این در سال ۱۳۸۵ در شماره ۴۶۷ روزنامه ی شرق به چاپ رسیده است

[۲]- رییس دانشکده معماری دانشگاه رایس

[۳] – سردبیر سایت اتووود و مدیر صفحه معماری انسان شناسی و فرهنگ

[۴]- مجموعه ای از مقررات کاربری زمین که به وسیله شهر یا استان، برای ایجاد بخش های ویژه ای با نوع، محل، تراکم، حجم، ارتفاع و سطح زیر پوشش تعیین شده، به کار گرفته می شود سیف الدینی فرانک، ۱۳۸۱، فرهنگ واژگان برنامه ریزی شهری و منطقه ای.

[۵] -در سال ۲۰۰۱ بانک جهانی، نظامی برای کنفرانس های اینترنتی و ویدیویی تاسیس کرد تا از اماکن فیزیکی اجلاس ها که همواره در محاصره تظاهرات اعتراض آمیز است بگریزد. مانوئل کسلز، ۲۰۰۳، گفت وگوهای مارتین اینس با مانوئل کسلز، نشر نی، تهران، ۱۳۸۴