انسان شناسی و فزهنگ
انسان شناسی، علمی ترین رشته علوم انسانی و انسانی ترین رشته در علوم است.

شناخت انگیزه و ادراک

 شاه‌­کلید تحلیل تغییرات گردشگریِ در حال  نبرد با کرونا

انگیزه در گردشگری دلایل انتخاب­های خاص گردشگران را شرح می­دهد (پارینلو، ۱۹۹۸: ۷۵). می­توان مدعی شد انگیزه میل به کوشش فراوان برای تأمین هدف است. همچنین می­توان انگیزه را به مثابه نیرو­یی تعریف کرد که سبب می­شود افراد به گونه­ای خاص عمل کنند (کاظمی، ۱۳۹۲: ۱۶۹). با نگاهی کوتاه به تاریخچه انگیزه گردشگری می­توان گفتدر جامعه روم غالبا گردشگران به منظور استراحت، کسب آرامش، فرار از شرایط آب‌وهوایی نامطلوب و کنجکاوی به سفر روی می­آوردند. در قرون وسطی انگیزه­های مذهبی یکی از دلایل عمده سفر بر شمرده شده است. اشراف­زادگان در سده­های ۱۷ و ۱۸ غالبا با انگیزه حادثه­جویی دست به سفر می­زدند. سفر­ها در سده ۱۹ با انگیزه حفظ سلامت صورت می­گرفته است.  گفته می­شود در آمریکای شمالی و اروپا در سده بیستم و در جریان دایر شدن خطوط اقیانوس­پیما، خودرو و قطار گردشگری رونقی بیش‌ازپیش یافته است.

نکته حائز اهمیت آن است که رفته‌رفته با سهولت رفت‌و­آمد و معطوف شدن توجّه بیش از پیش به تعطیلات، افراد با گستره  انگیزه­های  متعددی به سفر روی آوردند. لاندبرگ[۱](۱۹۷۲) معتقد است در باب تفاوت انگیزه­های سفر می­توان به دو علّت اساسی توجّه کرد. نخست آن که شرایط فردی، فرهنگی و اجتماعی که افراد در آن قرار دارند یکسان نیست. در ثانی، آن‌چه مسافران به عنوان انگیزه­های سفر خود بیان می­کنند ممکن است انعکاسی از نیاز­های عمیق­تر ایشان باشد. عدّه­ای از صاحب­نظران بر این عقیده­اند که علّت ایجاد انگیزه در گردشگران برای سفر به دیگر خطه­ها آن است که تصور می­کنند کنترل­های هنجاری در جوامع مقصد وجود ندارند و با سفر به این خطّه­ها افراد قادر­اند در محیط­هایی عاری از هرگونه هنجار و تابوی موجود در مبدا تجاربی را کسب کنند. ریورز بر این باور است که گردشگران به آن علت به سفر می­روند که خویش را از ممنوعیت­های موجود در مبدا برهانند. با این حال در یک نگرش منطقی هرگز مجاز نیستیم انگیزه سفر را در این الگو محدود سازیم. آن­چه حائز اهمیت است آن است که انگیزه­های سفر میان گروه­های سنی، جنسیتی، اجتماعی و اقتصادی متفاوت است. بر این اساس می­توان به لزوم بخش­بندی بازار گردشگری و تفاوت­های رفتاری اشاره کرد. لوس لومدسن (۱۳۸۰) رفتار و انگیزه­های گردشگری را متأثر از عوامل متعددی چون گروه­های مرجع، باور­ها و نگرش­ها، طبقه اجتماعی، سن، فرهنگ، چرخه­های حیات، یادگیری و در یک تقسیم­بندی کلّی به عوامل اثر­گذار داخلی و خارجی تقسیم­بندی کرده است. بدین ترتیب لازم به یادآوری است که رفتار­ها و انگیزه­های گردشگری میان افراد و گروه­های مختلف یکسان نیست.

بر این اساس نیازمند بخش­بندی بازار گردشگری با توجّه به انگیزه­ها و تمایلات رفتاری افراد هستیم. بر این اساس سیاست‌گذاران و برنامه­ریزان بر مبنای انگیزه­ها و نیاز­های گردشگران به بخش­بندی بازار خدمات گردشگری می­پردازند. با این همه بخش­بندی بازار گردشگری در زمان و شرایط متفاوت، یکسان نیست. در شرایط همه­گیری ویروس کرونا با تغییر در نیاز­ها، انگیزه­ها و رفتار­های گردشگران مواجه بوده­ایم. کولی[۲] و همکاران(۲۰۲۰) در مطالعه­ای تحت عنوان «چگونگی تغییر رفتار مشتریان و گردشگران به واسطه کرونا» نشان داده­اند علاوه بر آن که همه­گیری ویروس کرونا بر مشاغل، سبک زندگی و تعاملات روزمره و سبک­های یاد­گیری تاثیر گذار اند نحوه گذران اوقات فراغت، خرید کردن در مقاصد گردشگری، تمایل به اقامترا نیز تحت تاثیر قرار می­دهند. یوگلینی و همکاران(۲۰۲۰)  نشان داده­اند رفتار بسیاری از گردشگران در دوران کرونا با تغییراتی روبرو بوده است .انزوا­طلبی و گریز از جمع به عنوان الگویی رایج میان گردشگران گزارش شده است. نه تنها در رابطه با رفتار گردشگران بلکه در رابطه با رفتار میزبانان و ساکنان مقاصد گردشگری در جریان همه­گیری ویروس کرونا، شاهد بروز تغییرات رفتاری بوده­ایم. همچنان که لی و همکاران(۲۰۲۰) اذعان کرده­اند در جریان این همه­گیری شاهد تغییراتی در مواجه و برخورد میزبانان با گردشگران چون مقابله و مخالفت بوده­ایم. در سویه میهمانان تغییر در تصورات، انگیزه­ها و رفتار­ها نیز گزارش شده است. میهمان­نوازی[۳]، ادراکات، گرایش­ها، هنجار­ها و رفتار­ها از جمله مقولاتی اند که به زعم این محققان در جریان همه­گیری ویروس کرونا با تغییراتی روبرو بوده­اند. همچنین به زعم وسنام و همکاران(۲۰۲۱) ادراک ساکنان از مخاطرات و مزایای حاصل از گردشگری بر رفتار ایشان با گردشگران تاثیر قابل توجّهی داشته است.

بدین ترتیب شاهد آنیم که در مطالعات متعدد از تغییر رفتار و ذائقه ساکنان و گردشگران در دوران کرونا سخن به میان آمده است. بدیهی است که تغییرات ایجاد شده در این حوزه خود مسبب تغییراتی در دوران پسا­کرونا در حوزه گردشگری خواهند بود. میان ادعا­های موجود در باب تغییرات دنباله­دار رفتار گردشگری در دوران کرونا می­توان به مدعای چالش بر­انگیز حذف یا کاهش مصرف گوشت حیوانات وحشی اشاره کرد. پاراسیدیا(۲۰۲۰) از جمله طرفدارن این مدعا است و بیان کرده است این کاهش در مصرف تا جایی ادامه دارد که با افزایش قابل توجه در استقبال از گردشگری صنعت غذای حلال مواجه خواهیم بود. با این حال شواهدی دال بر این وجود دارد که در دوران پسا­کرونا همچنان شاهد مصرف گوشت حیوانات وحشی به عنوان وعده  اصلی غذایی در نقاطی از جهان خواهیم بود. تیانیو و همکاران(۲۰۱۹) در مطالعه­ای در راستای انگیزه مصرف گوشت حیوانات وحشی به این نکته اشاره کرده اند که این عادت غذایی ریشه در باور­ها، اندیشه­های اساطیری و طبابت سنتی دارند. بدین ترتیب ادعای ریشه­کن شدن این عادت غذایی آن­چنان که بیان می­شود به سادگی و سهولت صورت نمی­پذیرد.

اتود و هجت[۴](۲۰۲۰) نیز اذعان کرده­اند شیوع ویروس کرونا به کاهش مصرف گوشت قرمز منجر شده است و در صورت تداوم گفتمان خطر­زاییِ مصرف گوشت حیوانات، این تغییر می­تواند در بلند­مدّت نیز تداوم داشته باشد، به نظر می­رسد این تغییر در تمامی نقاط جهان یکسان نباشد و قادر به تعمیم این مدعا در سراسر نقاط جهان نباشیم. چرا که علاوه بر ریشه اساطیری و سنتی مصرف گوشت حیوانات وحشی، شاهد تفاوت در ادراک از خطر­زایی گوشت حیوانات وحشی هستیم. در حالی که در گزارش منتشر شده از سوی فائو در ۲۰۲۰ ضمن بیان عدم قطعیت انتقال ویروس از طریق تماس با حیوانات، شستن دست­ها پس از تماس با آن­ها و حفظ فاصله با حیوانات دارای مشکلات تنفسی و گوارشی توصیه شده است، بر اساس گزارش زی و همکاران در سال ۲۰۲۰ میان نسل­های قدیمی­تر چین، مصرف گوشت حیوانات وحشی دارای تقدس و ارزش دارویی و درمانی است و نگرش منفی و خطر­زا و نسبت به آن در میان افراد انگشت­شماری گزارش شده است. مدعای دیگری که در رابطه با تغییرات رفتاری در صنعت گردشگری با آن روبروییم، تغییر در رفتار­های ساکنان در قالب بی­توجّهی و دوری از گردشگران، عدم ارائه خدمات به گردشگران، ناسزا­گویی، بستن راه­های ورودی به شهر، خشونت و برخورد­های تند است. با این همه لازم به ذکر است که این­گونه رفتارهای اجتنابی یا مقابله­ای از سوی ساکنان مناطق گردشگری به شدت با ادراک ایشان از خطر مرتبط است. بر اساس نظریه تهدید یکپارچه ادراک و رفتار گردشگران تهدید­های ادراک­شده روابط میان­گروهی، برون­گروهی و رفتار­ها شکل می­گیرند. همچنین بنا­بر­این نظریه چهار نوع از مخاطرات از یکدیگر قابل تفکیک اند که می­توانند رفتار­های افراد مرتبط با صنعت گردشگری را تحت تاثیر قرار دهند. تهدید واقع­گرایانه، تهدید نمادین، کلیشه­های ذهنی منفی و اضطراب میان­گروهی از جمله این مخاطرات اند. نکته حائز اهمیت در رابطه با این مدعا آن است که قادر نخواهیم بود آن را بدون توجه به ادراک ساکنان از مخاطرات و منافع به تمامی نقاط گردشگر­پذیر نسبت دهیم. گرچه صحت این مدعا در دو سویه میهمان و میزبان در پژوهش تورس و همکاران در سال ۲۰۲۱)،  مورر و همکاران) و چاو و همکاران در سال ۲۰۲۰ به اثبات رسیده است، نمی­توان بدون توجّه به ادراک میهمان و میزبان از مخاطرات سفر مدعای دوری­گزینی، تمایل به سفر سفارشی یا مقابله و ستیز را به تمامی جوامع میهمان و میزبان تعمیم دهیم. ادراک کلید اساسی شکل­گیری رفتار در گردشگری است. به بیانی دیگر این ادراک آثار گردشگری در هر دو سویه مزایا و هزینه­ها است که شکل­دهنده رفتار  و تمایلات رفتاری ساکنان، بومیان، میزبانان و میهمانان است. اثر ادراک شده اعم از ارزش یا هزینه ادراک شده در دوران کرونا نیز به جهت­دهی رفتار و تمایلات رفتاری افراد درگیر در گردشگری منجر می­شود. میرتقیان رودسری و همکاران بر اساس نظریه تبادل اجتماعی و تهدید یکپارچه با نظر بر نگرش و تمایلات رفتاری ساکنان بیان کرده اند نگرش غالب ساکنان به گردشگری با توجه به ادراک مخاطرات منفی بوده است با آن که عدّه­ای با نظر بروابستگی معیشت و اقتصاد منطقه­ای به گردشگری، وزن کمتری به مخاطره گردشگری در ادراک خویش داده اند و بیان کرده اند می­توان در شرایط مشخصی پذیرای گردشگران بود. نکته حائز اهمیت در شناخت، درک و تحلیل ادعا­های موجود در باب تغییرات الگو­های جمعی و فردی گردشگری آن است که به انگیزه­ها، ادراک و تصورات توجه کنیم. گرچه محققان و اندیشمندان بسیاری با توجه به شیوع همه­گیری کرونا مدعای تغییر در الگو­های رفتاری، مدیریتی، سبک­های رقابتی، سبک­های رفتاری، ذائقه­ها و سیاست­های سفر و گردشگری را در قالب­های نسبتا یکسانی داشته اند، این ادراک گردشگران و میزبانان از خطر سفر در جریان کرونا، ارزش­های ناشی از سفر، انگیزه­های ایشان از سفر و گردشگر­پذیری است که الگو­های رفتاری، سبک­های سفر و گردشگر پذیری، ذائقه­ها و سیاست­های گردشگری را میان جوامع مختلف شکل می­دهد

منابع:

Kohli, S., Timelin, B., Fabius, V., & Veranen, S. M. (2020). How COVID-19 is changing consumer behavior–now and forever. McKinsey & Company, 1-2.

Ugolini, F., Massetti, L., Calaza-Martínez, P., Cariñanos, P., Dobbs, C., Ostoić, S. K., … & Sanesi, G. (2020). Effects of the COVID-19 pandemic on the use and perceptions of urban green space: An international exploratory study. Urban forestry & urban greening, ۵۶, ۱۲۶۸۸۸.

Li, J., Nguyen, T. H. H., & Coca-Stefaniak, J. A. (2020). Coronavirus impacts on post-pandemic planned travel behaviours. Annals of Tourism Research.

Woosnam, K. M., Russell, Z., Ribeiro, M. A., Denley, T. J., Rojas, C., Hadjidakis, E., … & Mower, J. (2022). Residents’ pro-tourism behaviour in a time of COVID-19. Journal of Sustainable Tourism, ۳۰(۸), ۱۸۵۸-۱۸۷۷.

Fakfare, P., & Sangpikul, A. (2022). Resident perceptions towards COVID-19 public policies for tourism reactivation: the case of Thailand. Journal of Policy Research in Tourism, Leisure and Events, 1-21.

 Xie, X., Huang, L., Li, J. J., & Zhu, H. (2020). Generational differences in perceptions of food health/risk and attitudes toward organic food and game meat: The case of the COVID-19 crisis in China. International journal of environmental research and public health, ۱۷(۹), ۳۱۴۸.

Torres, E. N., Ridderstaat, J., & Wei, W. (2021). Negative affectivity and people’s return intentions to hospitality and tourism activities: The early stages of COVID-19. Journal of Hospitality and Tourism Management, ۴۹, ۸۹-۱۰۰.

Morar, C., Tiba, A., Basarin, B., Vujičić, M., Valjarević, A., Niemets, L., … & Lukić, T. (2021). Predictors of changes in travel behavior during the COVID-19 pandemic: The role of tourists’ personalities. International Journal of Environmental Research and Public Health, ۱۸(۲۱), ۱۱۱۶۹.

میرتقیان رودسری, سیّد محمّد, فرخیان, فیروزه, نقوی, مریم. (۱۳۹۹). بررسی رفتار جامعه میزبان نسبت به گردشگران در دوران شیوع کووید-۱۹مطالعات مدیریت گردشگریویژه نامه کووید ۱۹), ۱۱۵-۱۴۳.  doi: 10.22054/tms.2020.52929.2332

 

[۱] Lundberg

[۲] Kohli

[۳] Hospitality

[۴] Attwood & Hajat