حدود ده سال پیش بود که با سایت انسانشناسی و فرهنگ آشنا شدم. سایتی که در آن می‌توانستم با موضوعات مختلف انسانی و هنری آشنا شوم و بخوانم بدون اینکه هزینه‌ای پرداخت کنم. برایم جذاب بود و فکر می‌کردم کسانی که با آن همکاری دارند و مقاله می‌نویسند اصولاً افرادی هستند که خود شخص دکتر فکوهی و یا اعضای موسسه از آنها دعوت به همکاری می‌کنند. از همان زمان میل به همکاری با موسسه در من شکل گرفته بود، اما چندان این میل را جدی نمی‌گرفتم. شاید در خودم نمی‌دیدم که بتوانم نویسندۀ مناسبی برای سایت باشم. اما همچنان گاهی اوقات به سایت سر می‌زدم و برخی از مقالات آن را می‌خواندم. جالب اینجا بود که گاهی که در مورد موضوعاتی در گوگل سرچ می‌کردم، اولین سایتی که برای آن موضوع می‌آمد انسانشناسی و فرهنگ بود. سال ۹۵ بود که در سایت فراخوانی مبنی بر همکاری دیدم. در آن فراخوان توضیح داده شده بود که اگر مایل به همکاری هستید به دکتر فکوهی ایمیل بزنید. این اولین ارتباط من با ایشان بود. در مکاتباتی که با دکتر داشتم از من خواست که فهرستی از موضوعاتی که دوست دارم کار کنم را لیست کنم که این کار را کردم و ارسال کردم. اوایل برای نوشتن در سایت استرس داشتم و فکر می‌کردم که وقتی استادان سرشناسی مقاله می‌نویسند باید کاری درخوری ارائه دهم. البته این وسواس در نوشتن را در کل دارم و از اینکه فکر می‌کردم قرار است در سایت نشر داده شود بر استرس من می‌افزود. به هر حال شروع کردم و هر چه می‌گذشت از اینکه بر علاقه من با این همکاری افزوده میشد و از اینکه چنین فرصتی برایم به وجود آمد خوشحال بودم و همچنان هستم. اما جدای از این تجربۀ شخصی، موسسۀ انسانشناسی و فرهنگ به دلایل زیر سهم مهمی در روند علوم انسانی داشته و دارد:
- در سیستم دانشگاهی ما رشته‌های مختلف علوم انسانی در دانشگاه‌های گوناگون وجود دارد، آنچه که در این رشته‌ها خیلی اهمیت دارد مهارت نوشتن و بیان نظر و تحلیل و نقد عقاید دیگران است، این در حالی است که دانشجو جز دو سه واحد درس روش تحقیق در هر مقطعی از کارشناسی، کارشناس ارشد، دکترا شیوۀ درست و دانشگاهی نگارش را یاد نمی‌گیرد. تکالیفی به آنها داده می‌شود و آنها هم بدون دیدن آموزش لازم بالاخره چیزی را تحویل استادان می‌دهند. اگر هم کسی است که می‌تواند خوب بنویسد اصولا به صورت فردی رشد کرده است، نه اینکه سیستم او را آماده کرده باشد. مسئله این است در چنین سیستمی، ناگهان از دانشجو، دستکم دانشجوی دکترا برای دفاعش، انتظار یک نویسندۀ حرفه‌ای و ماهر را دارند که بتواند مقالات علمی پژوهشی که خوب است، مقالات ای اس ای بنویسد! این موضوع خود باعث سرخوردگی‌های زیاد در دانشجویان شده است چرا که مانند بسیاری از مسائل دیگران انگشت اتهام به سوی دانشجو است که تنبلی و بی‌خیالی او باعث عدم رشد مهارت نگارشیش شده است. انسانشناسی و فرهنگ مسیر دیگری را برای هر آنکس که دوست دارد با نگاهی علمی بنویسد فراهم می‌کند. لزوما نیاز نیست فرد مدرک دانشگاهی بالایی داشته باشد. مهم آن است که اهل مطالعه و نوشتن باشد و عمیق فکر کند. جایی است برای اشتباه کردن، اصلاح کردن و رشد کردن. کمال‌گرایی در آن راه ندارد که تا نتوانی خوب و بدون اشکال بنویسی، نتوانی با سایت همکاری داشته باشی. در واقع به‌گونه‌ای مدرسه و تمرین نویسندگی است. اگر فردی هنوز قادر نیست مقالات عمیق تحلیلی بنویسد، می‌تواند از معرفی کتاب و یا فیلم شروع کند. این چیزی نیست که هر جا امکانش وجود داشته باشد. این بها دادن به دانشجویانی نوپا بسیار ارزشمند است.
- اگر بخواهم مورد بالایی را تکمیل‌تر کنم بهتر است بگویم با نوعی دموکراسی همراه است، این خود اتفاق مبارکی است که به یک دانشجو کارشناسی اجازه داده می‌شود تا مقاله یا یادداشت او در کنار مقالات استادان و پژوهشگران باسابقه در یک صفحه نشر داده شود. این موجب می‌شود اعتماد به نفس افراد بالاتر رود، همین که بدون مسیرهای طولانی کار افراد خوانده می‌شود، داوری می‌شود، اشکالاتی داشته باشند به آنها تذکر داده می‌شود و بعد منتشر می‌شود احترام به وقت و انرژی است که آنها گذاشتند. در سیستمی که برای نوشتن مقالات علمی در مقالات علمی پژوهشی حتی دانشجویان دکترا، فارغ‌التحصیلان دکترا، اساتید باید هفت خوان رستم را بگذرانند تا بلکه بعد از چندین ماه در مجله‌ای مقاله آنها چاپ شود، حال معلوم نیست که خوانندگان آن مقالات چه تعداد نفر باشند، مسلما این حرکت بت‌شکنی در نگارش علمی است. بدون اغراق می‌توانم بگویم چه بسا مطالب به‌روز و قابل تاملی در این سایت باشد که در مقالات علمی پژوهشی یافت نشود.
- بین‌رشته‌ای بودن سایت از دلایل پرطرفدار بودن آن است، چه برای نویسنده و چه برای خواننده. درست است که عنوان سایت بیشتر بر انسانشناسی تمرکز دارد و خود دکتر فکوهی و برخی از همکارانشان تحصیل کرده این رشته هستند، اما تمرکز سایت صرفا بر روی این رشته نیست. طیف وسیعی از مطالب در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و هنری را می‌توان در سایت یافت. واقعیت این است که رشته‌ها به هم گره خورده‌اند و دیگر تفکر تک‌رشته‌ای جایگاهی ندارد. یکی از موفقیت‌های انسانشناسی و فرهنگ در این بود که تا حد زیادی توانست این نگاه را به چالش بکشاند و نمونه‌ای شوذ از اهمیت ارتباط رشته‌ها با هم. چگونه می‌توان از انسانشناسی گفت در حالی که سخنی از عکاسی نباشد؟ چگونه می‌توان از هنر گفت در حالی که سخنی از جنسیت نباشد؟ زیبایی انسانشناسی و فرهنگ به این رنگارنگی موضوعاتش است که در تارو‌پود یکدیگر گره خورده‌اند.
- حضور افراد مختلف در سایت این امکان را فراهم می‌کند تا مخاطبان با پژوهشگران مختلف آشنا شوند. وقتی استادی مرتب در حوزه موسیقی می‌نویسد و یا دیگری در حوزه معماری می‌نویسد، در واقع جایگاه علمی خودش را مرتب تثبیت می‌کند و مخاطبان بیشتر با او و افکارش آشنا می‌شوند.
- فراتر از مورد قبلی این امکان فراهم می‌آید که این نویسندگان با هم تعامل پیدا کنند. افراد که همدیگر را نمی‌شناسند و ارتباطی ندارند با این وجه اشتراک که همکار فرهنگی در سایت هستند با هم ارتباط می‌یابند، ایمیل می‌دهند، تماس می‌گیرند، سئوال می‌پرسند، راهنمایی می‌گیرند و می‌دهند. در واقع انسانشناسی فرصت شناخت و آشنایی پژوهشگرانی را که حتی ممکن است در جاهای مختلف ایران و حتی خارج از ایران باشند با یکدیگر فراهم می‌کند.
- کار تیمی و گروهی چندان در ایران جا افتاده نیست، یک نوع نگاه فردگرایانه به کار پژوهشی دیده می‌شود. از قدیم گفته‌اند یک دست صدا ندارد. دنیای علم در پشرفته‌ترین کشورها و دانشگاه‌ها بر پایۀ کار گروهی و تیمی قرار دارد. تقسیم کار و تخصصی شدن است که باعث رشد می‌شود وگرنه فرد به تنهایی رشد اندکی خواهد داشت. این موسسه ساختارشکنی در سیستم آکادمیکی ایران به وجود آورد که افراد تمرین به کار گروهی کنند. بنویسند و فیدبک بگیرند و فیدبک بدهند. تا یاد نگیریم که چگونه در یک تیم بیندیشیم انتظار پیشرفت نمی‌توانیم داشته باشیم.
- تا قبل از کرونا، برنامه‌های روزهای یکشنبه انسانشناسی و فرهنگ در سالن پژوهشگاه فرهنگ هنر و ارتباطات برگزار میشد که فیلم مستندی با حضور کارگردان پخش میشد و بعد از آن دکتر فکوهی، کارگردان و یک مهمان دیگر به بحث در مورد فیلم می‌پرداختند و به سئوالات جواب می‌دادند. واقعا این فرصت کوچکی نبود که بشود فیلمی را با حضور کارگردان دید و بحث‌ها آن را شنید. برای من حس خوشایندی بود که فیلم‌های اصلانی، سینایی، اسکویی و … را با حضور خودشان ببینم و از زبان خودشان دربارۀ فیلم بشنوم.
- نظام‌مند بودن سایت در طول چندین سال، خود نشان از جدی بودن کار دارد. سایت بدون حمایت دولتی و صرفا با کمک مردمی اداره می‌شود، بنابراین انگیزۀ بالایی می‌خواهد با این شرایط در طی سالیان سراپا بایستد و همچنان برای ارتقای سطح آگاهی و دانش تلاش کند.
- سایت تفکر مالی را در باب نگارش دانشگاهی ندارد، در واقع، برای نگارش مقالات نه پولی داده می‌شود و نه گرفته می‌شود. افراد نیز از سر جبر و ناچاری مثلا برای دفاع یا امتیاز دانشگاهی، ارتقای استادی همکاری نمی‌کردند چون تاثیری بر این مسائل نداشت و ندارد. این نوشته‌ها از روی عشق و دغدغه‌مندی نوشته می‌شود.
- انسانشناسی و فرهنگ نقش عمیقی در پررنگ کردن مسائل فرهنگی، اجتماعی، هنری، تاریخی و… ایران داشته است و دارد. در مورد بسیاری از آیین‌ها و آداب و رسوم‌ها صحبت شده است، بسیاری از فیلم‌ها و کتاب‌ها معرفی شدهاند. مسائل و مشکلات روز و حیاتی اجتماعی به چالش کشیده شدهاند. پرونده‌ای است از سرزمین گسترده‌ای به نام ایران.
نوشته‌های مرتبط
این شماره از مجلۀ رسانه فرهنگ را می‌توانید از طریق وبگاه آن دریافت کنید:
اینستاگرام رسانه فرهنگ:
کانال تلگرام رسانه فرهنگ: