کتاب «سواد و سوادها: متن، قدرت و هویت» نوشته جیمز کالینز و ریچارد بلات، در سال ۲۰۰۳ توسط انتشارات کمبریج منتشر شده است. کالینز و بلات نیز با دنبال کردن رویکرد مطالعات جدید سواد، این ایده را که سواد مجموعه ای از مهارت های مستقل از بافت است، را رد کرده و به دنبال استریت و دیگر متفکران این حوزه، سواد را نه تنها یک امر ایدئولوژیک و مبتنی بر هم بافت و در روابط قدرت تبیین می کنند، که در فصل های مختلف و با ارجاع به مطالعات مبتنی بر متن سواد، بر نقش طبقه اجتماعی، جنسیت و نژاد در شکل گیری فرم های خاص سواد تاکید دارد. این کتاب در دو بخش «سواد و قدرت» و «سواد و ذهنیتگرایی» فرضیات موجود در حوزه سواد، و ارتباطش با توسعه اجتماعی، پیشرفت اندیشه را تحلیل کرده و ایده «جهان شمولیت» آن را به چالش می کشد. در واقع با بررسی حوزه قدرت و ارتباطش با سواد، تبیین مباحث قدرت و هویت و معرفی رویکردی جدید به مسئله مطالعه سواد، به یکی از منابع مهم در این حوزه تبدیل شده است.
در معرفی ویژگی و جایگاه خاص این کتاب در حوزه مطالعات جدید سواد، ذکر این نکته اهمیت دارد که مباحث در بافتی پسامدرن و پساساختارگرایانه و با ارجاع به مطالعات موردی متعدد مقوله قدرت وهویت، با معرفی تفکر اندیشمندان فرانسوی مثل میشل دوسرتو و ژاک دریدا به موضوع سواد و قدرت ارائه شده و ارتباط این مفاهیم با مقوله سواد برای خواننده آمریکایی (مقدمه کتاب) از خلال مباحث تبیین می شود.
در هفت فصل زیر، مسائل مرتبط با سواد را چون متن، قدرت، هویت، مباحث عقلانیت و سواد را هم در جوامع ابتدایی و هم در جوامع مدرن مثل جامعه مدرن آمریکا و اروپا و دولت ملی مدرن بررسی می کند، توصیفی مختصر از مباحث هر فصل در ارائه شده اند:
فصل ۱: متن، قدرت و هویت
در فصل ۱، نویسندگان تلاش می کنند تا پاسخ «سواد چیست؟» را با عبور از مفاهیم جهان شمول این حوزه و با تکیه بر سه مفهوم متن، قدرت و هویت ارائه کنند. ارجاع به مباحث مختلف پساساختارگرایانه در رابطه با نقش نوشتار در سنت های اندیشه غربی و نیز زندگی روزمره در ارائه چارچوب بحث کلی اهمیت دارد. بحث با این پرسش آغاز می شود که «متن چیست؟» چرا که متن ظاهرا در مباحث مرتبط با سواد محوریت دارد. عموما این باور وجود دارد که متن و [نوشتار] با شکل های قدرت در شکل نوینش شکل گرفته است. سپس «قدرت چیست؟» مورد بررسی قرار می گیرد و در این رابطه دیدگاه های ژاک دریدا، میشل دوسرتیو، پیر بوردیو، و میشل فوکو که از جمله متفکران پیشرو در این حوزه بعنی متن، قدرت، و آموزش هستند بازبینی می شود. این فصل بیشتر معرفی چارچوب کل مبحث را ارائه می کند و در انتها به مفهوم «اقتصاد متنی» (scriptural economy) میشل دوسرتو که کاملا مرتبط است، وارد چارچوب نظری این بحث می شود.
فصل ۲: قضیه سواد: پرسش هایی درباره عقلانیت، توسعه و خود (self)
با دیدی تاریخی، و با تکیه بر برنامه های احیاء زبان های بومی در آمریکا، روند مباحث سواد با تاکید بر هیلدیارد و اولسون بررسی شده و مفاهیمی چون عقلانیت، توسعه و سواد و ارتباطشان که بر مبنای مدل مستقل استریت هستند، بار دیگر به چالش کشیده می شوند. مدل های مطالعاتی کیفی و قوم نگارانه به عنوان رویکردهای مناسب برای بررسی سواد معرفی می شوند.
فصل ۳: رویکردهای مبتنی بر موقعیت به مبحث سواد
مفاهیم «اجتماعی سازی زبان» و «رویداد سواد» (literacy event) هیث، «مدل ایدئولوژیک» استریت، و رویکرد «اجرا» (performance) فینگان معرفی و تحلیل می شوند. در این راستا مروری بر مطالعه شرلی برایس هیث، برایان استریت، و روت فینگان ارائه می شود. و در نهایت مفهوم «زندگی روزمره» میشل دوسرتو معرفی می شود که به اندیشه مطالعات مردم نگاری سواد ارتباط نزدیکی دارد. با نشان دادن ارتباطات دیالکتیکی و چند وجهی میان متون و شکل های اجتماعی، دیدگاه های بدیهی نوشتار به چالش کشیده می شوند.این سه مطالعه از جمله مهم ترین مطالعات کلاسیک و پایه شکل گیری مطالعات جدید سواد هستند و در یادداشت های آینده بیشتر به آن ها خواهیم پرداخت.
فصل ۴: سوادها و قدرت در دولت-ملی مدرن: درس هایی اروپایی-آمریکایی
در فصل ۴،شکل گیری ضمنی سواد از خلال روابط قدرت مورد بررسی قرار می گیرد. در همین رابطه یک مطالعه موردی تاریخی در ارتباط با کاربردهای سواد، توسعه دولت ملی کنونی، و ظهور آموزش جهان شمول مرور می شود. این فصل مفصلا به ارتباط دیالکتیکی فعالیت های متنی، ذهنیت گرایی سیاسی و پویایی اقتصادی در مراحل بلوغ جامعه آمریکایی می پردازد. ارتقاء نرخ سواد، و مقاومت های جنسیتی و قومی در برابر برنامه های گسترش سواد مدرسه ای بازبینی می شود. تحلیل های سواد مدرسه ای توصیفی آشنا را در گسترش مشارکت آموزشی و افزایش نرخ های سواد نشان می دهد و همچنین مقاومت ها، انحصار طلبی ها، و شکل های تسلط جنسیت، طبقه اجتماعی و غیره.
فصل ۵: سوادها و شکل گیری هویت: موارد آمریکایی
گزارش رسمی درباره قدرت های تحول سواد و تعلیم و تربیت خوشبینانه هستند. در تفکر لیبرال، اگر سواد و آموزش راه های رسیدن به رشد فردی بودند، این باید با ترکیب توسعه اجتماعی و رشد فردی صورت بگیرد. به نظر می رسد که در شرایط کنونی و دوره پسامدرنی که در آن به سر می بریم این دو مقوله یعنی رشد فردی و توسعه اجتماعی در جهت های مخالف حرکت کرده اند. با این مقدمه، نویسندگان در فصل پنجم به مطالعات مردم نگری مرتبط با سواد، تعلیم و ترتیب، و هویت اجتماعی می پردازند و همچنین دیدگاه پرابلماتیک بردگی از طریق آموزش را به چالش می کشند. همچنین در این فصل این مطالعات به شکل نقادانه ای بررسی شده و این مسئله که چگونه تبادل اجتماعی از طریق خواندن و نوشتن الزاما دربرگیرنده پویایی طبقه اجتماعی، جنسیت و نژاد در آمریکای کنونی است.
فصل ۶: سواد، قدرت و هویت: میراث استعمار و تحولات بومی
فصل ۶ با معرفی متن، قدرت و هویت در بافت های استعماری و پسا استعماری، تحلیل های متفاوتی ارائه می شود و کارکرد های سواد در بافت های غیر غربی تحلیل شده و میراث متنی غرب متحول می شود. اینکه چگونه ساکنین بومی آمریکای شمالی و جنوی، و نیز کارائیب، سواد، مذهب و رستگاری سکولار که آموزش آن را نوید داده از یک پیشینه استعماری و پسااستعماری در مناقشه بر سر هویت، اتوریته و بینش های خود و آینده برخوردارند. در واقع، ارتباط فعالیت های سواد و پویایی های هویتی مورد بررسی قرار میگیرد.
فصل ۷: نتیجه گیری: درس های سواد- آغازها، پایان ها و کاربردها
در فصل هفت، باز دوباره ریشه های سواد در پیشاتاریخ، در تخیل ادبی و سینمایی، و در موارد قوم نگاری و قوم تاریخ نگاری به بحث گذاشته شده است. با تاسی از ایده دریدا درباره شکافت ریشه ها، و گسترش مفهوم نوشتارو ارتباطاتیک ه بین متن و قدرت برقرار می کند، باز هم برنامه احیاء زبان تولوآ (Tolowa) تحلیل می شود. بر مبنای بینش هایی که از این مطالعه ارائه شد، نویسندگان در بخش پایانی کتاب باز به مباحث گودی با عنوان مباحث سواد (گودی ۲۰۰۰) باز می گردند، که وی دیدگاه های دریدا بر روی نوشتار را نقد می کند.به باور نویسندگان این مبحث، مسئله فناوری را معرفی می کند که کاربردهایی دائمی در مسئله قدرت و نیز ادعای «پایان سواد» دارد. همچنین، به فهم مفهوم هویت در دنیای جهانی سواد الکترونیک کمک می کند. ماهیت سواد مبتنی بر کامپیوتر (computer-assisted literacy) از جمله آخرین موضوعاتی است که در حوزه سواد معرفی شده و ارتباط آن را با فناوری، کنش های ارتباطی، تنظیمات اجتماعی و شرایط انسانی تحلیل می شود.