زیرنویسی زنجیره ای (لوموند دیپلماتیک: آوریل ۲۰۱۴)

ملانی بوردا و مونا شوله برگردان شیرین روشار

شبکه تلویزیونی «Orange Cinéma Séries» از ٧ آوریل به پخش فصل جدیدی از سریال رویداد Game of Thrones در فرانسه دست خواهد زد، یعنی بیست و چهار ساعت پس از پخش آن در آمریکا. هیچ معلوم نیست که این کار به اوامکان رقابت با آماتورهای گمنامی را بدهد که، فقط از روی شور و علاقه، همان سریال را زیرنویس شده در زمانی برق آسا در اخیتار تماشاچی می گذارند…

این کار البته غیرقانونی است ولی به طور وسیعی رواج دارد : چرا بایست صبر کرد تا یک کانال تلویزیونی تصمیم بگیرد فصل جدید یک سریال خارجی (اغلب آمریکائی) را که بسیار مورد پسندمان است پخش کند، در حالیکه می توانیم آن را بلافاصله پس از پخش آن در کشور مبدأ، روی اینترنت دانلود کنیم؟ برای کسی که انگلیسی را خوب حرف نمی زند، یا، بگوئیم زبان دانمارکی را – مثلاً برای سریال Borgen – فقط مشکل فهمیدن باقی می ماند.

به همان اندازه که آنلاین گذاشتن یک ویدئو بر روی یک سایت دانلود به سادگی انجام می پذیرد، به همان اندازه تهیه زیرنویس – آنهم به چندین زبان – کار حضرت فیل است. با این همه، چند ساعت پس از اولین پخش اپیزودی (یک قسمت از سریال ) که بی صبرانه در انتظار دیدن آن هستیم، هر کس می تواند با سر زدن به یکی از سایت های تخصصی، فایل کوچکی از زیرنویس به زبان خودش – فرانسوی، مجار، روسی، کروآت، اسپانیولی، فارسی و غیره – ، را بگیرد و به فایل ویدئوی خود ضمیمه کند. این معجزه به لطف شور و علاقه آماتورهای های مشتاق در چهار سوی دنیا به وقوع می پیوندد. به این ترتیب، به لطف fansubbing (تهیه زیرنویس توسط طرفداران)، تماشاچیان سریال Game of Thrones، در هر کجای دنیا که باشند، می توانند تقریباً همزمان، از تماشای چهارمین فصل که ۶ آوریل روی شبکه تلویزیونی Home Box Office (HBO) آغاز شده است، لذت ببرند. این سریال fantasy (تخیلی) (١)، که در سال ٢٠١١ بیرون آمد، از سریالهائی بود که در سال ٢٠١٣ بیش از همه به طور غیرقانونی دانلود شده و تهیه کنندگان این سریال از این مطلب به خود می بالند (٢).

تهیه زیرنویس توسط طرفداران (fansubbing) در سالهای ١٩٨٠ با زیرنویس anime (نقاشی های متحرک ژاپنی) قدم به عرصه وجود گذاشت. در آن زمان، آماتورها اپیزودها را هنگام پخش روی کاست ویدئو ضبط می کردند. سپس زیرنویس ها را روی کاغذ A۴ می نوشتند و آن را در جعبه کاست هائی که به دیگر طرفداران می فرستادند می گذاشتند. با این حرکت، آنها نقش کاشفی را بازی می کردند که محصولات فرهنگی ای را که برای ژاپنی ها درست شده بود، در آن سوی مرزهای آن کشور می شناساند. امروز آنها امکان دسترسی به سریال ها و فیلم هائی را می دهند که در کشورشان پخش نمی شود.

در طی سالها، تهیه کنندگان زیرنویس ها برای خود تشکیلاتی درست کرده اند و به قابلیت های ویژه ای برای بهبود و تبادل کارهای خود، دست یافته اند. در فرانسه، سایت اینترنت U-sub گردآورنده بخش بزرگی از تهیه کنندگان زیرنویس سریالهای آمریکائی است و همچنین anime ها (نقاشی های متحرک ژاپنی). این ترکیب مبهم که پنج سال پیش، به انگیزه دو گروه که کار زیرنویسی دو سریال Battlestar Galactica (Sky One-Sci Fi Channel, ٢٠٠۴-٢٠٠٩) و Stargate SG-١ (Showtime-Sci Fi Channel, ١٩٩٧-٢٠٠٧) را انجام می دادند، که آن زمان از شبکه های فرانسوی پخش نمی شد به وجود آمد، امروز به تشکیلاتی بدل شده که بیش از یک صد گروه را دربر می گیرد. و اما سایت SeriesSub که بیش از دویست و هفتاد هزار عضو دارد، فایل هائی برای دانلود هفتصد و شصت و شش سریال، پخش شده یا در حال پخش ، آمریکائی یا غیره، در اختیار می گذارد.

برای دست یافتن به حداکثر کارآئی، fansubbers ها به شکل گروهی کار می کنند. هر عضو نقش معینی را در این فرایند به عهده دارد. اولی اپیزود یا فیلم را می گیرد و آن را آنلاین می گذارد : به او می گویند uploader. سپس، سایرین کارها را بین خود تقسیم می کنند : بین یک یا دو مترجم برای هر اپیزود، یک encoder کار همزمان سازی زیرنویس با دیالوگ اصلی را انجام می دهد، یک editor (ویراستار) که حروف انتخاب شده را کنترل می کند، و تا چهار یا پنج نفر که کار بازخوانی را انجام می دهند. گروه کورانتن (Corentin)، که زیرنویس های anime، نقاشی های متحرک ژاپنی، را تهیه می کند، می گوید که از نرم افزارهای آزاد (٣) استفاده می کند، مانند SubStation Alpha یا Aegisub ؛ وبرای مرحله encoding، گروه نرم افزار VirtualDub را به کار می گیرد. هر گروه روی سریالی بخصوص کار می کند؛ و نام گروه معمولاً به شکل برجسته در آغاز اپیزود ظاهر می شود. گروه ها مستقیماً روی سایت تهیه کنندگان زیرنویس تشکیل می شوند. کورانتن می گوید :«من هرگز اعضای team (گروه) خودم را در IRL (in real life) ندیده ام. ما یا از طریق ایمیل یا MSM کار می کنیم.» پس از یک پخش اولیه فوری فایل ها (با ذکر علامت اختصاری ASAP (as soon as possible) در عنوان فایل)، معمول است که نسخه های موفق تری عرضه شوند.

نقش طرفداران نزد همقطاران خود ولی همچنین در نزد عموم، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. کار آنها نوعی مشروعیت بخشیدن به سریال های تلویزیونی است در برابر فیلم های سینمائی. در واقع، آنها این سریالها را به زبان اصلی با زیرنویس ارائه می دهند، یعنی درست بر اساس مدل موردپسند دوستداران سینما. با بررسی اظهار نظرهای اعضای سایت SeriesSub، مشاهده می کنیم که همگی تماشای فیلم ها را به زبان اصلی با زیرنویس فرانسوی یا انگلیسی ترجیح می دهند.

حال آنکه در فرانسه، شبکه های تلویزیونی اغلب بلاهای بسیار بر سر سریالهای آمریکائی می آورند. اپیزودها در یک شب پشت سر هم نشان داده می شوند و اکثر اوقات، پس و پیش، و با این کار بافت داستان را خراب می کنند. پخش سریال The Good Wife (CBS از سال ٢٠٠٩ ) به دلیل همین طرز عمل که مخالف مقررات آمریکائی است، روی شبکه M۶ فرانسه متوقف شد. افزون بر این، از شدت لحن برخی زیرنویس ها کاسته می شود به این بهانه که مورد قبول عامه مردم باشد. مثلاً دیالوگ های سریال Xena : Warrior Princess، معروف به خاطر کنایه های همجنس گرایانه بین اگزنا و همراهش گابریل، در نسخه فرانسوی دستکاری شده اند تا هر گونه شبهه در مورد رابطه بین دو شخصیت اصلی داستان برداشته شود.

تهیه کنندگان زیرنویس همچنین نقش انتقال دهندگان فرهنگی را بازی می کنند چون ناچارند گهگاه توضیحاتی در اختیار بگذارند که برای فهم طرح داستان (intrigue) ضروری است. آنها این مطالب را بین دو کروشه در لابلای همان زیرنویس قرار می دهند یا متون طولانی تری تهیه می کنند که بر روی صفحات وب می توان فایل آن را دانلود کرد. مثلاً برای سریال Friday Night Lights (NBC ،٢٠١١-٢٠٠۶)، که به فوتبال آمریکائی اختصاص دارد، می بایست برخی اصطلاحات ورزشی توضیح داده می شد ؛ برای سریال The West Wing (NBC، ٢٠٠۶-١٩٩٩)، زبان خاص مورد استفاده کاخ سفید و در سطحی وسیع تر، فرهنگ سیاسی آمریکا ؛ برای سریال قضائی Good Wife، پیچ و خم و ظرافت مباحث حقوقی ؛ برای سریال Treme ( HBO ، ٢٠١٣-٢٠١٠)، که داستان آن در نوول اورلئان پس از وقوع طوفان کاترینا می گذرد، بافت سیاسی و سنت های محلی، به ویژه موسیقائی .

تهیه کنندگان حرفه ای زیرنویس فیلم و حتی سایر اعضای کانون طرفداران، برای این کار سخت و زمان بر چندان ارزش قائل نیستند. برخی گروه ها که زیرنویس سریالهای مشابه را تهیه کرده اند، روی شبکه های اجتماعی و سایت های گفتگو با یکدیگر مجادله می کنند. کورانتن می گوید که به خاطر کمبود احترام از جانب سایر اعضای شبکه که مدام غیرحرفه ای بودن او را به رخ می کشیدند، کار fansubbing را قطع کرده است (۴). افزون بر این، پخش کنندگان برنامه ها نسبت به این فعالیت که سریال های خارجی را پیش از آنها در دسترس قرار می دهد، دل چندان خوشی ندارند. با این حال، به تدریج ناچارند خود را با این نوع روش ها وفق دهند : چندین شبکه تلویزیونی (TF١, Canal Plus, OCS) از این پس اپیزودهای برخی سریالها را زیرنویس شده در فردای پخش آنها در آمریکا ارائه می دهند. آنها با در اختیار قرار دادن اپیزودهای زیرنویس شده توسط افراد حرفه ای به طرز قانونی و سریع، با طرفداران رقابت می کنند.

با اینکه کار زیرنویسی به دلیل خدمتی که انجام می دهد، بیشتر به چشم می آید، ولی این کار تنها یکی از فعالیت های بیشمار کانون طرفداران است. به طور مثال، یکی از کارهائی که انجام می دهند، کامنت کردن مستقیم اپیزودهای یک سریال است : اپیزود ٩ فصل سوم سریال Game of Thrones که در ٢ ژوئن ٢٠١٣ پخش شد، به دلیل فاینال غیر منتظره و خونین آن، یکی از اپیزودهائی بود که در کل داستان بیش از همه روی توئیتر، از طریق hashtag (کلید واژه موضوعی) #redwedding کامنت شد. در ضمن، تماشاگران بر روی سایت Tumblr برای به اشتراک گذاشتن GIF های خود (۵) از سریال سایت های شخصی متعددی درست می کنند، و در مورد نظریه ها و طرح داستانها روی سایت های رسمی (سایت شبکه تلویزیون تولیدکننده سریال) یا غیر رسمی بحث و گفتگو می کنند.

سایت های دیگر، مخزنی هستند از هزاران fanfictions، نوشته هائی که فضا و شخصیت های یک فیلم یا یک سریال را گرفته اند و ساخت و پرداخت جدیدی را تصور کرده اند. سایت های wiki هم در این میان پیدا می شود، سایت هائی که به طور دستجمعی درست شده اند و گردآورنده تمامی اطلاعات درباره یک سریال و نیز مصداق های روائی آن هستند (۶) به شکل مقاله نوشته، به اشتراک گذاشته شده و کامنت شده. معروف ترین این سایت ها Lostpedia است که به سریال Lost» (شبکه ٢٠٠۴-٢٠١٠،ABC) اختصاص دارد و شامل هفت هزار مقاله است، و یا سایت مربوط به سریال Battlestar Galactica، که تمامی روایت ها را برمی شمارد. در نهایت، طرفداران برخی اوقات به مبارز تبدیل می شوند : مثلاً طرفداران دو آتشه Harry Potter اجتماعی به وجود آورده اند به نام « آلیانس هری پاتر» که در بطن آن از مسائل گوناگون اجتماعی دفاع می کنند (٧).

در حالیکه سابق بر این رسم تکوین و به اشتراک گذاشتن به نشریات طرفداران و باشگاه ها محدود می شد، اینترنت اهمیت و برد جدیدی به آنها بخشیده است. تا جائی که برخی طرفداران را به آن سوی آئینه فرستاده است. مثلاً، رمان اروتیک موفق Fifty Shades of Grey نوشته E.L. James ، در آغاز یک fanfiction بوده الهام گرفته از داستان بلند Twilight. و یا Elio Garcia، از طرفداران Game of Thrones که در سوئد زندگی می کند، چنان کارشناس خوبی شده است که از این پس، مؤسساتی که محصولات مشتق از فیلم ها را تولید می کنند او را به عنوان مشاور استخدام می کنند. حتی نویسنده اثر، Georges R.R. Martin، از متوسل شدن به او کوتاهی نمی کند : «من در حال نوشتن بخشی از کتاب هستم و برای او ایمیلی می فرستم و از او می پرسم :به نظر تو من قبلاً این مطلب را عنوان کرده ام؟» و او فوراً جواب می دهد «بله، در صفحه ١٧ جلد چهارم.» (٨) »

* استادیارعلوم اطلاعات و ارتباطات، پژوهشگر لابراتوآر میانجیگری، اطلاعات، ارتباطات، هنر (MICA)، دانشگاه بوردو – مونتنی.

پی نوشت ها :

١- بخوانید :

Thibault Henneton, « Rouge feu, noir d’encre », Le Monde Diplomatique, septembre 2013.

٢-

Grégoire Fleurot, « HBO fier que « Game of Thrones » soit aussi piraté », Slate.fr, 3 avril 2013.

٣- بخوانید :

Philippe Rivière, « Logiciels libres :et pourtant, ils tournent », Manière de voir, n°۸۳, « Pour changer le monde », octobre-novembre 2001.

۴- ن ک مثلاً به زیرنویس «شرم» : http://lessoutitresdelahonte.tumblr.com

۵-

Graphics Interchange Format تصاویر متحرک طنزآمیز

۶- مصداق های روائی جزو آن چیزی هستند که هنری جنکنیز (Henry Jenkins) استاد دانشگاه، Transmedia storytelling می نامد : گذاشتن یک داستان بر روی چندین سایت رسانه ای به منظور به وجود آوردن فضائی منسجم و یکپارچه.

٧- بخوانید :

Henry Jenkins, « Ces militants qui jouent avec « Avatar » », Le Monde Diplomatique, septembre 2010.

٨-

Laura Miller, « Just write it ! A fantasy author and his impatient fans”, The New Yorker, 11 avril 2011, 17 février 2014, www.courrierinternational.com.

پرونده ی «تلویزیون» در انسان شناسی و فرهنگ
http://www.anthropology.ir/node/7133

پرونده «لوموند دیپلماتیک» در انسان شناسی و فرهنگ
http://anthropology.ir/node/15007

ویژه نامه ی «هشتمین سالگرد انسان شناسی و فرهنگ»
http://www.anthropology.ir/node/21139

ویژه نامه ی نوروز ۱۳۹۳
http://www.anthropology.ir/node/22280