زنان ترانه : بررسی حضور زن در ترانه های و اشعار عامیانه

حجازی ، بنفشه(۱۳۸۴) زنان ترانه : بررسی حضور زن در ترانه های و اشعار عامیانه ، تهران : قصیده سرا

هر فرهنگی دارای دو بخش فرهنگ مادی و فرهنگ معنوی است ، فرهنگ مادی شامل آن قسمت فرهنگ است که شامل ابزارها ، تکنیک ها و سایر دستاوردهای فیزیکی هر مردم است و فرهنگ معنوی شامل آیین ها ، عقاید و ادبیات شفاهی هر مردم است ، در میان فرهنگ معنوی ادبیات شفاهی باتوجه به اینکه برخاسته از ذهن و تفکر مردم است و به نوعی زاده طرز تلقی هر مردم درباره خود ،دیگری و جهان و همچنین مناسبات و نقش های افراد جامعه می باشد، در شناخت هر فرهنگ و جامعه ی محل توجه و دقت است.

ترانه ها عامیانه که به قول صادق هدایت”هنر و نبوغ ساده ترین طبقات مردم اند” ، سمبول روح آزاد و بدون قید و بند ، ترجمان روح های پر سوز و گذاز و نماینده تمنیات و خواستهای مردمی هستند که ترانه در آنجا شکل گرفته و ساخته شده است.

این کتاب توسط پژوهشگر وضعیت تاریخی زنان خانم بنفشه حجازی تهیه و تنظیم شده است . حجازی علاوه بر این اثر دارای آثار دیگر نیز در زمینه بررسی و وضعیت و جایگاه زنان است که از آن جمله می توان به”چند کلمه از مادرشوهر: بررسی جایگاه زن در امثال حکم و اشعار عامیانه زبان فارسی و”ضعیفه:بررسی جایگاه زن ایرانی در عصرصفوی” و همچنین”به زیر مقنعه: بررسی جایگاه زن ایرانی از قرن اول تا عصر صفوی” و غیره اشاره کرد. او در این کتاب به بررسی جایگاه زن در ترانه ها و اشعار و عامیانه مردم ایران زمین پرداخته است.

مولف در این کتاب در گردآوری ترانه ها و اشعار عامیانه ، لالایی ها را که مظهر آرزوها و خواستها و ترسها و نیازهای روحی زنان استو اشعار و ترانه های عروسی که به آداب و رسوم و تشریفات خاص خود همراه است توجه نداشته است. روش گرد آوری ترانه های این کتاب ، استفاده از اسنادی است یعنی از مولف این اشعارو ترانه ها را از کتاب های مختلف جمع آوری و دسته بندی کرده است.
کار عمده ای که مولف انجام داده این استکه اشعار و ترانه عامیانه ای را که به نوعی زنان در آن درگیر هستند را به صورت دسته بندی شده و تفکیک شده ارائه کرده است و براساس هشت محور ترانه عامیانه را منظم کرده است و در ابتدا هر محور به بیان توضیحات در مورد هر محور با توجه به زنان پرداخته است. در محور اول با عنوان اسمها در اشعار و ترانه ها به برخی از القاب زنان مثل ضعیفه ، خاتون ، آبجی ، بی بی و برخی اسامی شاعرانه مثل حوری ، صنم ،نگار و یار و…. اشاره شده است . محور دوم بعنوان جنبه های ادبی اشعار و ترانه های عامیانه اختصاص دارد . محور بعدی کتاب با عنوان ترانه های زنانه عمدتا به ترانه های اشاره دارد که زنان برای مردان می خوانند و در واقع در آنها زن از هجر مرد سخن می گوید ، یکی از ترانه ای این قسمت از قرار زیر است:
پسر عمو گل راجونه ای من
مگه گفتم نیایی خونه ای من
بکن کفش و بیا برو قالی
بده دستمال دستت یادگاری
بده دستمال دستت تا بشور
به آب زمزم و صابون لاری
(شیراز،۱۳۰۳)
در محور پنجم به بیان ترانه های مرتبط آرایش و پوشش و زینت آلات زنان اختصاص دارد ترانه زیر از این محور انتخاب شده است :
دختر تو النگی تلنگی
دختر من وسعه به ابرو داره
سرمه به چشمان داره
سرخاب به لپون داره خلخال به پا داره
(ژوفسکی ، ص۳۱)
در محور بعدی اشعار مربوط به ازدواج از جفت یابی و جهیزیه گرفته تا تنبه بدنی زنان ارائه شده است و در محور بعدی اشعار مربوط به کار زنان ارائه شده است ، ترانه خوانی زنان ایرانی در هنگام کار ، ریشه های آیینی دارد . آوازهای هنگام شیر دوشی و مشک زنی و کار در باغ و شالیزار و قالیبافی ……………
محور بعدی در باب اشعاری است که در آنها زنان به نوعی تحقیر شده اند و آخرین محور به اشعار و ترانه های اختصاص یافته که به نوعی مفهوم فساد و فحشا در ارتباط با زنان می پردازد.