رُز، ژیلیان (۱۳۹۳). روش و روش شناسی تحلیل تصویر، ترجمه سید جمال الدین اکبرزاده جهرمی، با مقدمه دکتر محمد سعید ذکایی، تهران، انتشارات: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات و مرکز پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما این کتاب تلاشی برای معرفی روششناسی بصری با رویکردی انتقادی به خوانندگان دارد. در این کتاب نویسنده مواد بصری را واجد اهمیت فرهنگی ویژه و نیز در بردارنده عناصری میداند که در خود روابط قدرتی را نهفته دارند و بر اعمال اجتماعی ما تاثیر گذارند. تاکید نویسنده بر نشان دادن اهمیت مطالعه ایماژهای تصویری و اتخاذ نگرشی انتقادی به آنهاست. در این کتاب تلاش شده است منابع عمده تصویری (مانند نقاشیها، عکس‌ها، فیلمها، سریالهای تلویزیونی و آگهیهای تبلیغاتی) با زبانی گویا و کاربردی مورد بحث و بررسی قرار گیرد. روش‌های مورد بحث در کتاب به همه اشکال ایماژهای بصری مرتبط بوده و میتوان آنها را به صورتی مشابه برای دیگر رسانهها و ژانرها نیز به کار برد. مزیت دیگر کتاب توجه توام به جنبه های نظری و روششناسی به زبانی غیرفنّی به همراه ارجاعات متنوع است.
کتاب «ژیلیان رُز» که استاد اُپن‌یونیورسیتی بریتانیاست، با نام اصلی VISUAL METHODOLOGIES توسط انتشارات سیج Sage در سال ۲۰۰۱ بارها تجدید چاپ شده است. به طوری که تاکنون سه ویراست از کتاب راهی بازار شده که آخرین آن مربوط به سال ۲۰۱۲ است. او در بخشی از مقدمه کتاب خود می نویسد: این روزها جاروجنجالی حسابی پیرامون «امر بصری» به پا شده است. اغلب به ما گفته میشود در جهانی که امروز در آن به سر میبریم دانش نیز همانند اغلب شکل‌های سرگرمی با تصویر برساخته میشود؛ جهانی که آنچه در آن می‌بینیم، در قیاس با چیزی که می‌شنویم یا میخوانیم، اگر بااهمیت‌تر نباشد، کم‌اهمیت‌تر نیست. آنچه به «بی‌سوادی بصری» موسوم شده، موردسرزنش قرار می‌گیرد و درخواست میشود دوره‌های درسی مدارس و دانشکده‌ها به‌صورتی تغییر یابند که دستورزبان بصری نیز در کنار درک متن‌ها، عددها و مولکول‌ها آموزش داده شود. با این‌حال ابهام‌هایی دراین‌باره وجود دارد که این دستورزبان بصری شامل چه چیزهایی است. درواقع، ابهام بر سر خود امر بصری است؛ آیا شبیه به زبان است؟ تصاویر بصری چگونه کار می‌کنند؟ و از قول دبلیو جی‌تی میشل (۱۹۹۴) نویسنده کتاب نظریه تصویر می گوید: «ما هنوز دقیقاً نمی‌دانیم تصاویر چه هستند، چه رابطهای با زبان دارند، چگونه بر مشاهده‌گران و جهان اثر میگذارند، چگونه باید تاریخشان را درک کرد و با آنها یا درباره آنها چه باید کرد».
نوشته‌های مرتبط
بنابراین حتی اگر مواجهۀ فزایندۀ جهان یا حداقل بخش‌هایی از آن با تصویر مسلّم باشد (خود این ادعا نیز قابلِ‌‌‌مناقشه است)، باز هم دقیقاً روشن نیست این چه معنایی می‌تواند برای آنچه که دیده میشود و برای آن‌که می‌بیند و چگونگی دیدن وی و چیزی که می‌بیند و چیزی که نمی‌بیند، داشته باشد؛ همچنین روشن نیست که به‌ویژه، برای بررسی این‌گونه موضوع‌ها چه روش‌های مفید تجربی وجود دارد. حال با وجود حجم انبوه کارهای منتشرشدۀ دانشگاهی درباره مطالب بصری، تعداد کتاب‌های راهنما درباره روش‌های ممکنِ تفسیر اندک است و برای توضیح نحوۀ کاربرد این روش‌ها، تعداد کتابها کمتر هم میشود؛ این کتاب میخواهد این شکاف را پر کند. بنابر این کتاب حاضر برای دانشجوی در حال تحصیلی است که مطالب بصری چشمگیری برای بررسی یافته و با اینکه میداند مطالب دربردارنده موضوع های جالبی است، نمی داند چگونه و از کجا شروع کند. این کتاب راهنمایی روش شناختی برای بررسی تجربی مطالب بصری مشخص فراهم میکند(ص،۱۶).
کتاب با مقدمه ای از دکتر محمد سعید ذکایی که در خصوص محتوا و ترجمه کتاب نوشته شده آغاز میشود. در این مقدمه میخوانیم: علوم اجتماعی در ایران دوره تازه و متفاوتی را تجربه میکند. بعد از چهار دهه غلبۀ نسبی روش‌های پهنانگرِ پیمایشی و تفوق پارادایم اثباتی، در اغلب شاخههای این علوم در دهۀ گذشته حرکتی آرام امّا مستمرّ به سوی کاربست بیشتر روش‌های تفسیری و رویکردهای کیفی پدید آمده است. این اقبال البته توزیع متعادلی در میان سنتهای متنوع تحقیق کیفی ندارد و روش‌های بصری پژوهش همچنان در سایه روش‌های کلامی (انواع مصاحبهها) و متنی (تحلیل محتوای کیفی، تحلیل متن، تحلیل گفتمان) قرار دارند. تنوع میدانهای پژوهشی مقتضی برای به کارگیری روش‌های کلامی و میدانی (سازمانها، اجتماعات، شبکهها و گروهبندیها، فضاهای عمومی و خصوصی و مانند آن) و نیز گستره وسیعتر رشتههای علاقمند و درگیر در تعاملات انسانی (از پرستاری و مامایی و بهداشت تا انسان‌شناسی و زبانشناسی) این استقبال را به درجات زیادی قابلانتظار میسازد. با این حال در سالهای اخیر توسعه رشتههای دانشگاهی، گرایش به سوی ایجاد حوزههای بینرشتهای (که به نوعی نزدیکی و قرابت بیشتر علوم انسانی و اجتماعی را به همراه داشته است)، افزایش دانشجویان تحصیلات تکمیلی و تنوع علایق پژوهشی آنها، بدون تردید استقبال بیشتر از روش‌های بصری پژوهش را به همراه داشته است. از سوی دیگر جاذبه یافتن رویکردهای فرهنگی در سنتهای نظری علوم اجتماعی و چرخش آشکار برخی از شاخههای آن به سوی زندگی روزمره که به دستورکارهای به ظاهر پیشپا افتاده، عادی و تکرارشونده زندگی اجتماعی توجه نشان میدهد، چرخش بصری در این رشتهها را بیش از پیش قابل انتظار و ضروری میسازد. زندگی روزمره قطعاً وجه بصری بارز و مشاهدهپذیری دارد و تحولات آن نیز در مسیری است که اهمیت مواد بصری را بیش از پیش برجسته میسازد. در سطح زندگی روزمره بسیاری از عرصههای تولید معنا و متنهای اجتماعی ماهیتی بصری دارند و با کمی آشناییزدایی و افزایش حساسیت نظری قابلیتهای زیادی را برای مفهومسازی و نظریهپردازی مهیا می‌کنند. مد و مصرفگرایی، مدیریت بدن، زیورآلات، آرایش، پوشش، فرهنگ معماری شهری، مبلمان، علایم و بیلبوردهای شهری، نقاشیهای دیواری و دیوار نوشتهها، تصاویر به نمایش درآمده در رسانهها، ژورنالیسم تصویری، عکس‌ها و آلبومهای شخصی و خانوادگی، موزهها و گالریها و تصاویر اینترنتی تنها نمونه کوچکی از ذخیرۀ غنی و متنوع منابع بصری هستند که متاسفانه در علوم اجتماعی رو به رشد ایران چندان مورد بهره برداری قرار نگرفتهاند.
بصری شدن فرهنگ که از آن به چرخش بصری نیز یاد میشود، آنچنان با فرهنگ درهم تنیده است که سواد بصری بعنوان بخشی از مهارتهای زندگی کلان شهری را ضروری میسازند. ایماژهای بصری دلالتهای اجتماعی مهمی را در زندگی ما بر جای میگذارند و بدون مطالعه نظاممند و دقیق آنها نمیتوان مدعی دستیابی به شناختی از پیچیدگیهای فرهنگی بخصوص در متن زندگی در کلان شهرهای مدرن امروز بود.
آقای دکتر اکبرزاده جهرمی با انتخاب مناسب کتاب «روش و روششناسی تحلیل تصویر» بعنوان یک متن آموزشی پیشرو و عمیق و ترجمۀ تخصصی، دقیق و وفادارانه خویش بدون تردید خدمتی بزرگ و قابلتقدیر به دانشجویان علوم انسانی و اجتماعی و ارتقاء جایگاه تحلیلهای بصری در پژوهشهای فردی و سازمانی کردهاند. کتاب حاضر منبع آموزشی مستقیم و یا تکمیلی مناسبی برای دروس مختلف روش تحقیق در دپارتمانهای علوم انسانی، هنر، علوم اجتماعی و مطالعات رسانهای به شمار میآید و یا بصورت جایگزین می‌تواند بصورت خودآموز مرجعی برای پاسخگوی به نیازهای خوانندگان علاقه مندان به حوزه جذاب و گسترده فرهنگ بصری قرار گیرد.
کتاب «روش و روششناسی تحلیل تصویر» با همکاری مرکز پژوهش و سنجش افکار سازمان صدا و سیما در ۳۹۷ صفحه و در شمارگان ۱۰۰۰ نسخه و با قیمت ۱۸ هزار تومان منتشر شده است.
فهرست مطالب کتاب:
فصل اول: بررسی مطالب بصری: به سوی یک روششناسی بصری انتقادی /۴
فصل دوم: «نگاه خوب»: نگریستن به تصاویر با استفاده از تفسیر ترکیب‌محور /۳۹
فصل سوم: تحلیل محتوا: شمردن آنچه (فکر می‌کنید) می‌بینید /۶۷
فصل چهارم: نشانه‌شناسی: آشکار کردن پیش‌داوری‌های موجود در زیر سطحِ مطبوعِ زیبایی/۸۶
فصل پنجم: روان‌کاوی: فرهنگ بصری، لذت بصری، گسست بصری/۱۲۳
فصل ششم: تحلیل گفتمان ۱: متن، بینامتنیت، بافت /۱۶۴
فصل هفتم: تحلیل گفتمان ۲: نهادها و شیوه‌های دیدن /۱۹۶
فصل هشتم: روش‌های دیگر، روش‌های ترکیبی /۲۲۵
معرفی مطالب خواندنی مفید دربارۀ انواع رسانه‌های تصویری/۲۶۰
منابع /۲۷۰
۴۰۰hashemi@gmail.com ایمیل نویسنده:
http://400hashemi.blogfa.com وبلاگ نویسنده:
