روان شناسی شهری

در یک صد سال اخیر تحولات شگرفی در زندگی مردم اتفاق افتاده که یکی از مهمترین آنها شهر‌نشینی بوده است. مطالعات گوناگون نشان داده اند که بشر در تمام طول مدت عمر خود، تنها حدود ۴ درصد در شهرها و مابقی را در مناطق غیر شهری و روستاها سکونت داشته است. شهرهای قدیمی، سبک و سیاق شهرهای امروزی را نداشته و بیشتر به روستاهای بزرگتر شباهت داشتند. مهاجرت به شهرها دلایل زیادی داشته که یکی از مهمترین آنها جستجوی انسان برای یافتن آب، غذا و آذوقه بوده است.

روان‌شناسی شهر، تألیف و ترجمه: مجید صفاری نیا، حسن عماری، الهام بهشتی مقدم، آوای نور، تهران، ۱۳۹۲
در یک صد سال اخیر تحولات شگرفی در زندگی مردم اتفاق افتاده که یکی از مهمترین آنها شهر‌نشینی بوده است. مطالعات گوناگون نشان داده اند که بشر در تمام طول مدت عمر خود، تنها حدود ۴ درصد در شهرها و مابقی را در مناطق غیر شهری و روستاها سکونت داشته است. شهرهای قدیمی، سبک و سیاق شهرهای امروزی را نداشته و بیشتر به روستاهای بزرگتر شباهت داشتند. مهاجرت به شهرها دلایل زیادی داشته که یکی از مهمترین آنها جستجوی انسان برای یافتن آب، غذا و آذوقه بوده است. در قرنهای اخیر، تولید محصولات غذایی یکی از دستاوردهای انسان به شمار می رود. از عوامل دیگر مهاجرت به شهرها می توان به رشد جمعیت، رفاه، صنعتی شدن، امنیت، تولیدات خودرو و امکانات اجتماعی-اقتصادی اشاره نمود. همه این عوامل به همراه کمال طلبی و ارزوی دیرینه بشر برای رسیدن به پیشرفت باعث شدند تا شهرها مأمن برآورده کردن آرزوهای بزرگ انسان شوند. شهرها امروزه مملو از جمعیت هستند بطوری که حدود ۷۰ درصد از مردم جهان در آنها سکونت دارند. در شهر تهران که یکی از کلان شهرهای بزرگ کشور محسوب می شود، حدود ۹ میلیون نفر سکنه وجود دارد. شهری که از نظر معماری، امکانات و آب و هوا پذیرای چنین جمعیتی نبوده و مشکلات بزرگی همچون ترافیک، آلودگی، ازدحام، سر و صدا، گرانی و بسیاری از عوامل دیگر، زندگی را روز به روز برای ساکنان آن سخت تر می کند. با وجود اینکه ساکنان کلان شهر تهران، به کررات از وجود مشکلات زندگی در آن گلایه مند هستند، اما همچنان نخستین گزینه افراد برای مهاجرت به شهرها محسوب می شود. تهران به سبب کوچک تر شدن آپارتمان ها و سبک تر شدن مصالح ساختمانی هر روز بیش از گذشته پذیرای مهاجران جدید است. مهاجرانی که با روستانشینی و فرهنگ زندگی در روستاها و شهرهای کوچک عادت کرده اند، و برای زندگی در شهرهای بزرگ آموزش ندیده اند. به راستی بسیاری از ساکنان شهرها، روستاییان شهرنشین هستند.
گسترش شهرنشینی در ایران و مدیریت شهری چون تهران مستلزم شناخت مسائل و مشکلات آن و پیدا کردن راههایی برای کاهش این مشکلات است تا زندگی در شهر قابل تحمل و رضایت بخش شود. سکونت در شهرر آثاری بر زندگی فردی و جمعی انسانها می گذارد که از حدود دو قرن پیش موضوع تأمل اندیشمندان علوم اجتماعی بوده است. چندوجهی بودن این اثرات و نیز فرایندها و جریانات موجود در درون اجتماعات شهری، متفکران بسیاری را از علوم مختلف به خود مشغول داشته است، دیدگاه روان شناسی اجتماعی به عنوان یکی از گرایش های نظری مرتبط با شهر و شهرنشینی، توصیف و تبیین خصایص شخصیتی، خلق و خو و تنش اجتماعی شهرنشینان می تواند یکی از مؤثرترین دیدگاهها برای مطالعه رفتار فرد در گروههای بزرگتری چون شهر و محله باشد. تلاش های استانلی میلگرام در سالهای دهه ۱۹۷۰ در روان شناسی اجتماعی و تمرکز وی بر موضوعات شهری و شهروندی به شاخه جدیدی از علم روان شناسی که به مطالعه تأثیر زندگی شهری بر ادراکات، احساسات و رفتار شهروندان متمرکز می شود، منتهی شد.
رشته روان شناسی شهری که در سالهای دهه ی ۱۹۷۰ با مطالعات استانلی میلگرام از روان شناسی اجتماعی سر برآورد، بهترین و مناسبترین رویکرد برای فعالیت در زمینه شناسایی، بررسیو حل مشکلات روان شناختی-اجتماعی شهر است. مطالعات نشان می دهند که گروهی از روان شناسان شهری به بحث در رابطه با مشکلات و تأثیرات زندگی شهری بر روان، رفتار، عادات، ارزشها و نگرشهای مردم پرداخته اند و در رشته ی روان شناسی، شاخه جدیدی را با عنوان “روان شناسی شهری” رقم زده اند. روان شناسی شهری عبارت است از، “مطالعه تأثیر زندگی شهری بر روی نگرش ها، ارزشها، رفتار، شخصیت، باورهای فرد و روابط بین افراد ساکن در شهرهاست.”
امروزه در انجمن روان شناسی آمریکا، گروهی از روان شناسان شهری مشغول بررسی ابعاد روانی زندگی شهری مردم ایالات متحده آمریکا هستند و در این حوزه به بحث، بررسی و مطالعه می پردازند. در بخش دوم کتاب حاضر، یکی از اولین گزارشات این گروه از روان شناسان شهری، ترجمه و در اختیار خوانندگان قرار گرفته است. هیأت اجرایی کمیته ی روان شناسی شهری متشکل از اعضای انجمن روان شناسی آمریکاست که روی موضوعات بدیع شهر فعالیت می کنند و اهدافشان عبارت است از: ۱) ایجاد زمینه برای درک بهتر جوامع بشری و رفع معضلاتی که با آن در ارتباط هستند ۲) حمایت و پیگیری در امر بهبود پاره ای از مسائل شهری که رشد، توسعه و رفاه فردی و اجتماعی را به همراه دارند ۳) پشتیبانی از پژوهش، آموزش و رویکردهایی که به فعالیت های مدنی مربوط می شوند. هیأت اجرایی کمیته روان شناسی شهری موظف به تأثیرگذاری بر سیاست های جمعی، فعالیت های قانونی، پژوهش های علمی و بکارگیری تخصص ها، با هدف ارتقاء کیفیت زندگی افراد ساکن در شهرهاست. هیأت اجرایی این کمیته متنی را به عنوان حاصل فعالیت های خود، آماده کرده است. پویایی شهر، رفاه و سلامت ذهنی و روانی ساکنان، موضوعاتی کاملا جهانی هستند که در اینجا به آنها اشاره شده است. این گزارش با هدف افزایش آگاهی در حوزه تخصصی “روان شناسی شهر”، در قالب یک چهارچوب کاربردی و مناسب، جهت یاری رساندن به فعالیت روانشناسان و مشارکت مؤثر آنان در مسائلی که با زندگی شهری مرتبط هستند، و همچنین برای سیاست گذارن کشور که تصمیم گیری هایشان بر مناطق شهری مؤثر واقع می شوند، تهیه و تدوین شده است.
در تهیه این گزارش، اعضای هیأت اجرایی، متعهد به ترویج نقاط قوت رویکرد زیست محیطی شده اند. آنان نه تنها پیامدهای منفی به کرات عنوان شده، بلکه اثرات مفیدی که زندگی شهرنشینی به همراه داشته است را مورد بررسی قرار می دهند. در این متن هم مشکلات شهری و هم پیامدهای مثبت آن مطرح شده است. هیأت اجرایی همگام با اهداف انجمن روان شناسی امریکا جهت پیشرفت علم روان شناسی، حافظ منافع عمومی است. این متن به منظور بالا بردن کیفیت زندگش شهرنشینی، پیشنهادات خاصی را در ارتباط با افزایش پژوهش های روان شناسی، پژوهش و مداخله، آموزش و پرورش و سیاست های عمومی، ارائه می دهد.
در بخش نخست کتاب نیز به معرفی تاریخچه، نحوه شکل گیری و ضرورت وجود روان شناسی شهری به ویژه در ایران پرداخته شده است. به عنوان یک الگوی جامع، روان شناسی شهر، در زمینه رشد و کارایی روان شناختی ساختار شهر، که افراد و مکان ها آن را بجود می آورند، موضوعاتی را مطرح می کند. روان شناسی شهر با ایجاد یک جهت گیری روان شناختی-اجتماعی برای فهم تعامل شخص – محیط، زمینه پیشبرد فعالیت های روان شناسان و ایجاد پرسش های بیشتر برای انجام پژوهش و فعالیت های بعدی را فراهم می آورد. در یک چشم انداز علاوه بر روان شناسی باید از رشته های دیگر نیز به منظور درک عمیق چگونگی تأثیرات عوامل زیست-محیطی شهری بر رفاه روانشناختی جوامع و ساکنین شهرها و در نظر گرفتن مشکلات شهری از رویکردها و زوایای مختلف، بهره جست. به طور کلی در این کتاب تلاش شده خواننده با مهمترین موضوعات روان شناسی شهری، آشنا شود.

فهرست مطالب:
پیشگفتار نویسندگان
بخش اول: تاریخچه، معرفی و تعاریف روان شناسی شهر
مقدمه
تعریف روان شناسی شهر
جایگاه روان شناسی شهر و ضرورت گسترش آن
پیدایش روان شناسی شهری
محورها و موضوعات روان شناسی شهری
روان شناسی شهری در ایران
جمع بندی
بخش دوم: گزارش هیئت اجرای روان شناسی شهر انجمن روان شناسی آمریکا
مقدمه
همگام با روان شناسی شهر: پژوهش، عمل و سیاست
خلاصه اجرایی
مقدمه
همگام با روان شناسی شهر
چهارچوبهای مفهومی مرتبط
موضوعات حیاتی در روان شناسی شهر
جمعیت شهری و روابط بین گروهی
سالمندی در شهر
جنس و بافت شهری
روابط بین گروهی
ساختار خانواده و وضعیت اجتماعی-اقتصادی
موضوعات اجتماعی شهر
بهداشت روان و سلامت شهری
سلامت روان در شهر
شهر سالم
جهانی سازی
فضای شهری: معضلات، توانایی ها و نوآوری ها
روان شناسی و نهادهای شهری
آموزش و پرورش شهری
بیکاری ساکنان شهری
نقاط قوت اجتماعی و توسعه اجتماعی در جوامع شهری
رویکردهای روش شناسی به روان شناسی شهری
فرصتی برای روانشناسان
موقعیت پژوهش در شهر
سلامت جسمانی و روانی در شهر
پژوهش در آموزش و پرورش شهر و رشد کودک
فعالیت های جدید و فرصت های مداخله اجتماعی
پژوهش در عمل
انتخاب سیاستگذاران
منابع

malihedargahi@yahoo.com

صفحه ی ملیحه درگاهی در انسان شناسی و فرهنگ:
http://www.anthropology.ir/node/5211