روانشناسی محیط گردشگری کودک

بخشی از یادگیری کودک از طریق کسب تجربیات واطلاعات از محیط فیزیکی پیرامون حاصل می شود. محیط از طریق مؤلفه های مناسب می تواند به ابزاری مؤثر برای یادگیری تبدیل  شود و بر احساس و عملکرد کاربران تأثیر بگذارد. مهم ترین عوامل محیط فیزیکی شامل نور، رنگ، درجه حرارت، سر و صدا، فضا، تناسبات و مقیاس، چیدمان، تجهیزات، مصالح و بافت، فضای سبز و ارتباط محیط طبیعی داخل و خارج و … است. بهبود شرایط محیطی به ویژه نور و رنگ فضا سبب سازگاری محیط با نیازهای روحی و جسمی کودک شده و در ایجاد انرژی و احساسات مثبت، بهبود رفتار و خلق و خو، افزایش کارآیی، حفظ و افزایش سلامتی و آسایش، کاهش اضطراب، کاهش خواب آلودگی، خستگی و فشار چشم، ثبات دیداری ، افزایش تمرکز، انگیزش و یادگیری کودکان مؤثر است.بنا بر این توجه به روانشناسی محیط و عناصر آن می تواند نقش به سزایی را در جذب،افزاش توجه و تمرکز کودکان داشته باشد. طی این نوشتار به بررسی ارکان محیطی اولین جشنواره گردشگری و کودک در استان قم می پردازیم.

اثرات محیط

محیط به صورت های مختلفی  بر کودک و شخصیت او موثر است.گفته می شود از طریق اثر متقابل  با محیط فیزیکی و اجتماعی، کوکان دانش را می آموزند(Tai,2006).همچنین برای این دوران ویژگی هایی ذکر می شود که با تجریک و اثر گذاری بر ان می توان خلاقیت در کودکان را افزایش داد:۱-تخیل۲-کنجکاوی۳-تحریک کنندگی. لازم است جایگاه خلاقیت در فرایند طراحی فضاهای کودکان مورد توجه قرار گیرد و محیط هایی برای کودکان ساخته شـود کـه  بعد خلاقیت  در آن ها مورد توجه باشند. با توجه به اینکه تأمین آسایش روانی انسان ها یکی از اهداف معماری می باشد و همچنین، با توجه به اینکه بهره گیری از علوم رفتاری در راستای اصلاح و انگیزش رفتارهای خلاق در کاربران، از جایگاه ویژه ای برخوردار است، لازم است تـا بسـتر شـکل گیری رفتارهای کودکان و نیازهای آنها مورد بررسی قرار گیرد. برای شناخت رفتارهای کودکان و نیازهای آنها، باید نیازها را با توجه به مباحث روانشناسی رشـد ،یـادگیری و روانشناسـی محیطی و نحوه ادراک کودکان بررسی کرد. کودک طی این سال ها از محیط تأثیر بیشتری می گیرد و درمورد محیط خود، بـه طـور طبیعی کنجکاو است. از این رو لازم است تا در مراحل آغازین، رشد کودک را مورد توجه قرار داد.

روانشناسی محیط چیست؟

روانشناسی محیطی را می توان روانشناسی «انسان» و «محیط» پیرامونش دانست. تاکنون تعاریف متنوعی از این رشته توسط پژوهشگران  ارائه شده است. برخی معتقدند روانشناسی محیطی، شاخه ای از روانشناسی است که، به مطالعه و تحلیل تعاملات و تقابلات تجارب، و کنش های انسان با جنبه های مختلف محیط اجتماعی- فیزیکی توجه دارد.در روانشناسی محیط، اعتقاد بر آن است که ادراک سر منشا رفتار است .

تاثیر رنگ و نور بر کودکان در روانشناسی محیط :

محیط هایی که خوب طراحی شده اند، سبب شادابی و افزایش انرژی افراد می شوند این روند از فرم ساختمان آغاز شده و با رنگ و نور تکمیل می شود.از میان عوامل محیطی، رنگ و نور بر یادگیری و افزاش خلاقیت کودکان اثر بیشتری دارند.همه ما، بخش مهمی از زندگ خود را در فضاهای آموزشی سپری کرده ایم و تاثیرات منفی فضاهای دلگیر و یکنواخت را در ایجاد بی حوصلگی و عدم انگیزه برای یادگیری را تجربه کرده ایم.همچنین با تاثیرات مثبت نور، روشنی و بازی با رنگ ها در ایجاد حال خوش و انگیزش آشناییم(میرفخر رجایی، ۲۰۱۵ : ۲).استفاده از نور در فضاهای آموزشی به عنوان نوعی درمان برای اختلالات خلقی و افسردگی به  کار می رود.مطالعات بالینی تاثیرات مشابه نور و داروهای ضدافسردگی را در درمان افسردگی های فصلی نشان می دهند.

اهمیت توجه به روانشناسی محیط در گردشگری کودک

همانطور که گفته شد، توجه به عوامل محیطی و روانشناسی محیط نقش به سزایی را در افزایش کیفیت یادگیری، افزایش خلاقیت، بهبود خلق و خو درمان اختلالاتی چون افسردگی دارد.گرچه صنعت گردشگری صنعتی نوپا نیست و افراد  در رنج های سنی متفاوت و ویژگی های دموگرافیک متنوعی به سفر می پردازند، اما گردشگری کودک را م توان از شاخه های نوپا و خلاقانه توریسم دانست.جذب کودکان در برنامه های گردشگری، جلب توجه و تمرکز آنان، بهبود فرآیند یادگیری در کودکان و جلب مشارکت آنان مستلزم توجه به روانشناسی محیط است.تحقیقات بسیاری نشان می دهند حضور کودکان در فضای باز در فرایند یادگیری و شناختی آنان موثر است.از نتایج برگزاری دوره ها در فضای باز می توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱بهبود کیفیت یادگیری

۲افزایش  خلاقیت: جنب و جوش و وجود انواع مواد و منابع یادگیری و همچنین آزادی کودکان در بازی و استفاده از منابع، رشد خلاقیت کودکان را موجب می‌شود.

۳ سلامت: اجرای برنامه در فضای باز می تواند به افزایش تحرک جسمی منجر شود علاوه بر آن که میزان دریافت ویتامین D را نیز افزایش می دهد.

۴ مهارت‌های اجتماعی: بازی و تعامل آزادانه با دیگران در فضای باز، رشد اجتماعی کودکان را در پی دارد.

۵ آرامش روحی و روانی: آزادی در فضای خارجی، موجب می‌شود کودکان خوشحال‌تر و آرام‌تر باشند. کودکان در فضای خارجی انرژی مازاد خود را تخلیه می‌کنند.

۶ استقلال: کودکان عموماً در فضای خارجی، آزادی عمل بیشتری دارند و کمتر در معرض نظارت بزرگسالان هستند. این موضوع، استقلال آن‌ها را افزایش می‌دهد.

۷ اکتشاف: فضای باز، فرصت‌های بی‌شماری برای جست‌وجو و اکتشاف کودکان  در پی دارد.

۸.افزایش سطح کیفی فعالیت های کودکان

به طور کلی تحقیقات ثابت کرده اند که علاوه بر خدمات و تجهیزات پزشکی،ارتباط با طبیعت و فضای باز فواید بسیاری را جهت سلامتی ذهی و روحی به همراه دارد.تعامل با محیط به ویژه درختان و فضای سبز حس راضی کننده ای را برای افراد به همراه دارد. همچنین رنگ در ایجاد تحربه هیجانی مانند شادی، خنده، آرامش، تحرک پذیری، سکون و ترس در کودکان نقش موثری دارد.علاوه بر آن نور طبیعی در تحریک حواس پنجگانه کودکان نیز موثر است. همانند نور و تأثیرات آن، رنگ عنصر مهم دیگری است که مستقیما بر احساسات مردم تأثیر می گذارد و می تواند احساس سلامتی،سرخوشی، ناراحتی، انفعال یا فعال بودن را ایجاد کند. این تأثیر می تواند به خوبی عملکرد افراد را افزایش یا کاهش دهد(احمد پور سامانی، ۲۰۱۲). رنگ قسمتی از خودآگاه، نیمه خودآگاه و ناخودآگاه ماست و ما با دریافت رنگ در رفتارمان از خود واکنش نشان می دهیم. این واکنش ها فقط روانی یا ادراکی نیستند بلکه ممکن است جنبه ی فیزیولوژیک هم داشته باشند. از این رو رنگ در کامل ترین تعریف خود یک پدیده سایکوفیزیولوژیک است که در مغز و روان ما ایجاد می شود و خارج از ذهن ما رنگ مفهومی نخواهد داشت.رنگ یکی از عناصری است که در کنار نور،بافت، فرم و شکل بر ادراک بصری افراد از محط اثر می گذارد و به کاهش خستگی و برانگیختن چشم کمک می کند تنوع رنگی در فضای باز بر ادراک بصری کودکان نقش به سزایی دارد. انتخاب رنگ در معماری داخلی بیشتر از هر عامل مستقل دیگری می تواند احساس آدمی را تحت تأثیر قرار دهد و فضای کسالت بار و یکنواخت محیط داخل را به مکانی دلنشین و روح بخش مبدل سازد. رنگ در طراحی داخلی روی فرم تأکید می کند؛ ضمن آن که باعث حس مقیاس هم می شود. رنگ عاملی ضروری در محیط فیزیکی یادگیری و طراحی داخلی است که تأثیر نور بر کاربران را افزایش می دهد. تنوع رنگ در محیط های یادگیری، یکنواختی و انفعال را کاهش می دهد، دانش آموزان را برای یادگیری بهتر تحریک می کند و بر عملکرد  یادگیری کودکان ،و بهره وری  آنان، مشارکت در برنامه ها و درک بهتر مفاهیم گردشگری تأثیر می گذارد.

منابع:

چشمه سهرابی، مظفر؛ رحیم سلمانی، آرزو؛ رحیم سلمانی، آسیه، ۱۳۹۰ ،تأثیر رنگ در معماری داخلی فضای کتابخانه های دانشگاهی،فصلنامه علمی پژوهشی کتابداری و اطالع رسانی، جلد ۱۴ ،شماره ۱.

خاکزند، مهدی و سعید بابایی(۱۳۹۵) چارچوبی برای طراحی فضای باز در مراکز آموزشی کودکان با تاکید بر ارتقای یادگیری،نشریه علمی پژوهشی فناوری آموزش،جلد۱۱،شماره۱

ریاضی، زهرا، ۱۳۹۲ ،تأثیرات رنگ و فرم در گرافیک محیطی مهدکودک، کتاب ماه هنر،شماره ۱۷۸

Ahmadpoor samani, Sanaz; Ahmadpoor samani, Soodeh, (2012), The impact of Indoor Lighting On Student’s Learning Performance In Learning Environment: A Knowledge Internalization Perspective, International Journal Of Business and Social S cience, Vol 3, No 24

Edgar L. and Rheta A. Berkley.(2018). The Importance of Outdoor Play and Its Impact on Brain Development in Children