بابایی، حبیب‌الله (۱۳۹۳). رنج عرفانی و شور اجتماعی؛ کارکردهای یاد واقعه عاشورا در جهان امروز. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.- یاد واقعه و رخداد عاشورا در میان شیعیان و حتی در میان دیگر مسلمان و حتی پیروان دیگر ادیان امری فراموش نشدنی، بزرگ و شگرف است. یاد و ذکر این واقعه ظرفیت‌های فراوانی برای توجه به آن و بهره‌مند شدن از این چشمه جوشان را دارد. توجه به جنبه سیاسی و انقلابی یکی از جنبه‌های آن است که نباید این امر مانعی برای بی توجهی به دیگر ابعاد، ازجمله ابعاد عرفانی و اجتماعی یاد و ذکر واقعه عاشورا باشد. ازجمله امور مغفول مانده در خصوص عاشورا و یاد و ذکر آن واقعه، توجه الهیاتی بدان است. چگونگی رابطه مؤمن سوگوار، با خداوند متعال می‌تواند محملی مهم برای توجه و نظریه‌پردازی الهیاتی و کلامی باشد. الهیات تعزیت و سوگواری ازجمله انواع الهیات است که جا دارد متالهان و متکلمان بدان توجه نمایند.[۱] الیته این امر، یعنی «نظریه‌پردازی الهیاتی و کلامی در موضوع محنت و مصیبت، {در میان متکلمان و متألهان مسلمان و شیعی} بسیار اندک و گاه ناچیز بوده است.»
کتاب رنج عرفانی و شور اجتماعی؛ کارکردهای یاد واقعه عاشورا در جهان امروز تلاش است برای بررسی دیگر کارکردهای عاشورا که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این کتاب با مقدمه‌ای از لگنهاوسن و در ۱۳۰ صفحه به چاپ رسیده است. نویسنده کتاب صورت‌بندی این مجموعه مقاله را مرهون همراهی بسیاری از اندیشمندان و استادان در غرب و ایران دانسته است. شروع این پروژه در سال ۲۰۰۸ در موسسه مطالعات پیشرفته در فرهنگ بوده و مقاله نخست آن (در نوشتار حاضر) ابتدا در دانشگاه تمپل به چاپ رسیده است. نویسنده در مقدمه خود در کتاب بیان می‌کند که «بدون شک صورت‌بندی این نظریه در سنت اسلامی نمونه‌ای از تلاش جمعی و بین‌الادیانی در موضوعات مشترک الهیاتی مانند مقوله «رنج» است که هر یک از اندیشمندان مسلمان، مسیحی و یهودی در آن مشارکت جسته و به طور غیر مستقیم با یکدیگر به گفت‌وگو پرداخته‌اند.» در ادامه نویسنده کتاب فرایند و چگونگی شکل‌گیری ایده و نظر خود را توضیح می‌دهد.
نوشته‌های مرتبط
نبود مطالعات نوین در مورد کربلا و فقدان رویکرد جدید به مسئله عاشورا و غفلت از ظرفیت‌های فروان آن در مواجهه با نیازهای انسان معاصر، زمینه و بستری بوده تا نویسنده از دو سال فرصت مطالعاتی در موسسه مطالعات پیشرفته در فرهنگ (IASC) خود را پیش‌برد ایده و نظر در قالب پژوهشی که منجر به این کتاب شده است سود جوید. مهم‌ترین پرسش این پژوهش «امکان انسجام از رهگذر یاد رنج» است. رنج و محنت همیشه با آدمی بوده و گریز از آن امکان‌پذیر نیست. البته آدمی دچار انواع و اقسام رنج‌ها و مصیبت‌ها در زندگی چندروزه خود در این کره خاکی است. در این میان رنج و محنت متعالی (وجودی) نقش بسزایی در رشد و کمال انسان دارد. نمونه کامل این‌گونه از رنج و محنت را در واقعه عاشورا می‌توان مشاهده نمود.
وضعیت انسان معاصر در عصر جدید دردها و رنج‌های او را دوچندان کرده است. نویسنده کتاب در مقدمه خود پس از بررسی وضعیت نوین معاصر در غرب که آن را وضعیت متکثر نوین می‌داند به راهکارها و رویکردهای مختلف نسبت به این وضعیت متکثر نوین اشاراتی نموده و به توضیح رویکرد الهیاتی و جایگاه رنج‌های متعالی در الهیات معطوف به این وضعیت می‌پردازد. شکاف و گسست میان «خود و دیگری» امروزه و در عصر جدید، زمینه‌ها و علل جدیدی یافته و این گسست به «من و من» نیز رسوخ کرده است. وضعیت منکر نوین در ایران و خلأهای الهیاتی در رویکردهای روشنفکری و جایگاه رنج متعالی در ادبیات روشنفکری از دیگر موضوعاتی است که در این مقدمه بدان توجه شده است. وی معتقد است که یادآوری عاشورا در مواجهه با جنبه‌ای متکثر و تفاوت‌های حاصل از آن ظرفیت‌های فراوانی برای حل رنج‌های نوین و همچنین ایجاد زمینه برای گفتگوی بین‌الادیانی و همزیستی بین پیروان ادایان مختلف را داراست.
فصل‌های کتاب بگونه‌ای تنظیم‌شده و سامان یافته‌اند که هرکدام قدم‌هایی برای تبیین گام‌به‌گام نظریه طرح‌شده در آن هستند. در ابتدا مقدمات و دلایل و نتایج ایده نویسنده به‌اجمال توضیح داده‌شده و پس از آن ابعاد نظریه تبیین شده است. پس از آن در فصل سوم دو پرسش موردتوجه قرار داده شده است:
الف) آیا تجربه رنج، مصیبت، شهادت و همین طور یاد آن موجب نفی و تهی شدن از خود نمی‌شود؟
ب) چگونه می‌توان با اثبات خود (در عزت نفس) کرامت دیگران را محفوظ داشت و راه را برای انسجام اجتماعی و یا وحدت با دیگران هموار کرد؟
در انتها و گام نهایی (فصل چهارم) نیز این نظریه در تاریخ اسلام مورد بررسی قرار گرفته است. همانطور که نویسنده اذعان دارد «نوشته حاضر درآمدی است بر کارکرد معنابخشی، هویت‌بخشی و انسجام بخشی رنج‌های وجودی و متعالی، تا از رهگذر تأمل در این رنج‌ها (با تأکید بر نمونه سید‌الشهدا در سنت اسلامی)، راه دیگری را در گفت‌وگوی بین‌الادیان، همزیستی بین‌الادیان و احیاناً در نجات مشترک بین‌الادیان پیشنهاد کند، و ضرورت پاس داشتن و یاد و خاطره این رنج‌ها را برای کنترل یا کاهش رنج‌های سکولار امروز یادآور شود.»
احمد ملکوتی،
کارشناس پژوهشی، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری
http://anthropology.ir/node/26734
[۱] . جهت آشنایی ابتدایی با این نوع الهیات نگاه شود به
– پیش‌درآمدی به «الاهیاتِ تعزیت» http://www.dinonline.com/doc/note/fa/4366/
– تأملی بر رابطه مؤمن سوگوار با خداوند http://dinonline.com/doc/note/fa/4364 /
– مضامین «الاهیات تعزیت» در اسلام و مسیحیت http://dinonline.com/doc/note/fa/4365/
