رقص – نمایش بهارت ناتیام

مقدمه:

رقص های باستانی و سنتی شبه قاره هند در واقع ریشه در تاریخ و فرهنگ کهن این بخش از جهان دارد,در نقاشی های غارهای آجانتا در شهر اورنگ آباد ایالت ماهاراشترا که حدود ۲۰۰۰ سال قدمت دارد و در کنده کاری های معابد باستانی در سراسر هند بخوبی می توان این هنر اصیل را مشاهده کرد.در واقع به این رقص ها می توان اصطلاح (تاتر آهنگین هندی )را اطلاق کرد ,زیرا آن ها در واقع بیان کننده تاریخ ,فرهنگ و تمدن باستانی هند می باشند ,رقصندگان با نشان دادن حرکات و اشارات دست ,صورت و چشم ها در واقع داستان ها را تعریف و تشریح می کنند.کلمه شاستریا Shastriya کلمه ای است سانسکریت که به معنای کلاسیک در زبان انگلیسی است و در واقع بیان کننده اجرای سبک های هنری رقصنده می باشد ,در کل رقص های کلاسیک هندی بازگو کننده داستان های خیر و شر و پیروزی خوبی بر بدی است.لازم به ذکر است که در شبه قاره هند رقص یک دانش و علم به حساب می آید که باید سال های طولانی به تعلیم آن همت گماشت و یک رقصنده کامل باید از لحاظ جسمی و روحی در سلامت کامل بوده و از قدرت روحانی خاصی برخوردار باشد تا بتواند با کاینات ارتباط برقرار کرده ونیروهای آسمانی به او کمک کرده و یاری رسانند,بدین منظور یکی از تعلیمات اولیه رقصندگان کلاسیک در هند انجام ورزش هر روزه یوگا است تا علاوه بر جسم روح نیز تازه و شاداب شود.

بهارت ناتیام (Bharatanatyam)چیست؟

این رقص –تاتر کلاسیک – سنتی ,پر آوازه و مشهور هندی متعلق به ایالت جنوبی هند یعنی تامیل نادو می باشد که دیو داسی ها یا کنیزان خدایان در معابد اجرا می کرده اند و هنوز هم برای بینندگان هندی و خارجی بصورت منظم در معابد به نمایش گذاشته میشود ,پس کاملا نوعی رقص مذهبی محسوب شده و زیر بنایی کاملا روحانی دارد ,زیرا دیو داسی ها Devadasi یا دختران وقف شده برای معابد این رقص را اجرا می کرده اند,دیو داسی به معنی کنیز خدا می باشد ,چه کلمه دیو Deva به معنی خدا و کلمه داسی Dasi به معنی کنیز است ,بر طبق سنتی در دین هندو هر خانواده معتقد هندو باید دختری از خویش را برای معابد وقف کند تا او علاوه بر کار در معابد به عنوان خدمتکار ,بخواند , برقصد و هم چنین در مقابل پول با مسافران ,بازدید کنندگان معابد و روحانیون دین هندو رابطه جنسی برقرار کند ,لازم به ذکر است که این سنت در دین هندو بسیار ستوده و ستایش شده ,زیرا خدمت به خدایان ,معابد و هم چنین روحانیون که نماینده خدا بر روی زمین هستند کاری بس مقدس به شمار می آِید, پس در نهایت این دختران مقدس و آسمانی به حساب می آمدند در زمان حکومت انگلیس بر هند معابد از رونق افتاد و دیو داسی ها از دربار پادشاهان , زمین داران بزرگ و ثروتمندان منطقه ای سر در آوردند این مساله باعث تا بهارت ناتیام از مقصد و مقصود اصلی خود به دور افتد زیرا این افراد در مقابل پول بیشتر خواستار حرکات اغوا کننده و تحریک برانگیز بودند تا دیدن و تماشا کردن داستان های حماسی و کهن هند ,در نتیجه دو سبک کاملا متفاوت در بهارت ناتیام شکل گرفت ۱- سبک معابد که ریشه باستانی داشت و در آن هنرمند می توانست هنر درونی و ذات روح هنر خویش را به نمایش گذارد, فارغ از جنسیت و سن ۲- سبک درباری که بیشتربرای پسند و خوش آمد پادشاهان و ثروتمندان ایجاد شده بود و در آن رقصنده قصدش سرگرم کردن و فراهم کردن تفریح برای این طبقات بود. لازم به ذکر است بهارت ناتیام در عهد باستان کوتو Koothu نامیده میشده ودر قرون بدین نام خوانده شده .کلمه بهارت ناتیام از چند کلمه سانسکریت یعنی زبان باستانی هندیان تشکیل شده است:

۱-بوم Bhavam :حالت

۲-رگم Ragam :موسیقی

۳-تالام Talam:ریتم

۴-ناتیام Natyam :رقص

کتابی به نام ناتیا شاستراNatya Shastra (اصول هنرهای نمایشی) که حکیم بهارت مونی Bharat Muni در باره هنرهای نمایشی در عهد باستان که قدمت این کتاب به حدود ۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح میرسد نوشته و در آن به توضیح و تشریح این هنرها پرداخته ,یکی از کهن ترین کتب باستانی در باب موسیقی,تاتر و رقص در دوران باستان در هند می باشد,او بر طبق افسانه ها به دستور برهما خدای آفریینده شروع به نوشتن این کتاب کرد و پتیا Pathya یا کلمه را از کتاب مقدس ریگ ودا ,آبی نایا یا حرکات و اشارات بدون کلام را از کتاب مقدس یجور ودا گیت Geet یا موسیقی را از کتاب مقدس ساماودا و رسRasa یا احساسات را از کتاب مقدس آترون ودا گرفت و سپس او توانست ناتیا ودا Natyaveda یا دانش رقص را بنویسد ,.کتاب مهم دیگری که به زبان تامیلی درباره فرهنگ,جامعه و مردم تامیل در عهد باستان نوشته شده سیل پددی کارام Silappadikaram می باشد ,در این کتاب کهن به نقش موسیقی ,رقص و تاتر های خیابانی و معابد در میان مردم توضیحات کاملی داده شده است.در واقع رقص بهارت ناتیام برگرفته از تعبیر و تفسیر دین هندو درباره رقص کیهانی و الهی آپسراها Apsara یا فرشتگان آسمانی می باشد,زیرا اینان در بهشت برای پرهیزگاران می خوانند و می رقصند ,هم چنین گاهی آنان بر روی زمین آمده و روحانیون و مرتاضان را اغوا می کنند ,یعنی در واقع این فرشتگان امتحانی برای میزان ایمان و اعتقاد مردان معتقد می باشند.رقصندگان حرفه ای از حماسه ها,داستان های حماسی و قصه های عامیانه هندی و سانسکریت و جهان بینی و فلسفه آنها نیز به خوبی آگاه هستند و هر حرکت و اشاره آنها دال بر مضمونی فرهنگی –اجتماعی می باشد.در بهارت ناتیام چرخیدن,پریدن و حتی پا بر زمین کوبیدن معنایی دارد که خود بیینده نیز باید بر آن آگاهی داشته باشد. هراجرا نشان دهنده دانش,سن,هوش,تجربه,ذوق هنری و در نهایت درجه آموزش رقصنده است. هر رقصنده و هنرمندی باید قابلیت اجرای هنر خود را در مقابل جمعیت و بییندگان کم یعنی چینا ملا Chinnamela و جمعیت بزرگ یا پریا ملا Periyamela هر دو را داشته باشد.

ناتیا درواقع شامل دو بخش عمده می باشد یکی نوعی سبک آواز خوانی سنتی و دیگری آبی نایا Abhinaya یا حرکات و اشارات بدون کلام تقسیم میشود.

پادشاهان و حکام عهد باستان همواره مشوق و پشتیبان موسیقی دانان و استادان هنر رقص در شبه قاره هند بوده اند و معابد هندو همیشه مکان و ماوای این اساتید بوده است.یک شاگرد باید در ابتدا خانه خود را ترک کرده و در نزد استاد خویش سکنی گزیند ,او باید به خدمت استاد خود کمر بسته و دستورات او را بی چون و چرا اجرا کند زیرا یک استاد یا گورو Guru نه تنها در مقام یک تعلیم دهنده قرار دارد بلکه او هم چنین راهنمای روحانی شاگرد خویش نیز می باشد.

شیوا Shiva یکی از خدایان دین هندو ,خدای رقص نیز می باشد که به او لقب ناتا راج Nataraj یا پادشاه رقص را داده اند ,کلمه ناتا به معنی رقص و راج به معنی پادشاه می باشد ,زیرا او به دستور برهما Brahma خدای آفریینده با رقص کیهانی خود جهان را از شر دیوان و عفریت ها نجات داد.

بهارت ناتیام بر سه عنصر متمایز استوار می باشد:

۱-نریتا Nritta : نشان دهنده حرکات و اشارات موزون و نمایشی و درکل یک رقص کامل و خالص بدون در نظر گرفتن احساسات

۲-ناتیا Natya :حرکات و اشارات نمایشی ,در واقع ناتیا نشان دهنده شخصیت داستان می باشد و هم چنین به معنی نشان دادن و ترسیم شخصیت رقصنده در داستان است

۳-نریتیا Nritya :ترکیب دو عنصر بالا با هم ,این عنصر داستان اصلی را بطور کامل بازگو می کند و در واقع به معنی نشان دادن احساسات و عواطف با حرکات و اشارات دستها و انگشتان دست

در بهارت ناتیام دو زاویه انسانی نمایش داده میشود:

۱-لاسی یا Lasya :جنبه زنانه یا مونث

۲-تاندواوا Tandava:جنبه مردانه یا مذکر که در راس آن خدای شیوا ,پادشاه رقص قرار دارد.

زنان و مردان هر دو این رقص را انجام می دهند ,در حقیقت بهارت ناتیام رقصی انفرادی می باشد ,اما در دوران معاصر گروه بزرگی از رقصندگان وجود دارند که حرکاتشان را با یکدیگر تنظیم می کنند.شخص رقصنده باید با حرکات,اشارات و تغییر ریتم موسیقی یک به یک شخصیت ها ی داستان را بازگو کرده و به تماشاگر آنها را معرفی کند.او در حقیقت وظیفه دارد که افراد موجود در داستان را که معمولا در داستان ها و حماسه های هندی به دو بخش خیر و شر تقسیم میشوند را با توجه به موجودیت درونی آنها بازگو کند.

یکی از بزرگترین پادشاهانی که در بین سالهای ۱۷۹۸-۱۸۲۴ میلادی موسیقی ,رقص و تاتر را در جنوب هند یعنی در قلمرو پادشاهی مرات ها توسعه و گسترش داد,سارا بوجی بود,قلمرو پادشاهی او شامل شهرهای تانجور,چنای,پونی,سیواناندام و وادی دیلو می شد,او یکی از کسانی بود که معلمان و اساتید مختلف بخصوص در زمینه رقص بهارت نایام (ناتووانار Nattuvanar )را در دربار خویش گرد هم آورده بود و در زمان او جنوب هند مرجع و مرکز هنر و ادبیات بود.

موسیقی و پوشاک در بهارت ناتیام :

تنها موسیقی ای که در اجرای بهارت ناتیام بکار میرود موسیقی جنوب هند یا موسیقی کارناتیک است که خود تعریفی وسیع و گسترده دارد.زبانهایی که برای آوازخوانی و همراهی بهارت ناتیام بکار میرود تامیلی,تلگو,سانسکریت و کانادا می باشند که همگی آنها به جز سانسکریت در گروه زبان های جنوب هند یا دراویدین قرار می گیرند .سازهایی که در موسیقی بهارت ناتیام بکار میرود میدام گام Midamgam نوعی طبل جنوبی,ناگاس وارام Nagaswaram نوعی شیپور محلی ,نی هندی,ویلون هندی و وینا Veena نوعی ساز زهی باستانی که متعلق به سرسوتی Saraswati الهه هنر,موسیقی ,تاتر,ادبیات,شعر,رقص و آواز می باشد.لباس و جواهرات یک رقصنده باید کامل ,بی نقص و بسیار باشکوه باشد تا در بیینده حس وجد و سرزندگی ایجادکند رنگ هایی که معمولا برای ساری در بهارت ناتیام انتخاب میشود سبز,سرخ و زرد خردلی است که با لبه های طلایی تزیین شده است,جواهرات در بهارت ناتیام بسیار مهم است و به “جواهرات معبد”مشهور می باشد,دو خلخال مسی با زنگهای پر سرو صدا,النگوهای رنگا رنگ فراوان ,آویز سر,گوشواره های بزرگ که با زنجیرهای بلند به موها آویخته میشود,گردنبندهای متعدد و حلقه بینی که از رقصنده موجودی کامل برای اجرای رقص می سازد.آموزش بهارت ناتیام سالهای بسیاری از عمر یک شخص را در بر می گیرد زیرا برای آمادگی بدنی و ذهنی باید جوان,زیبا و در نهایت سر زنده باشید.

خصایل اخلاقی :

در کتاب معروف و کهن آبی نایا درپن Abhinaya Darpana بر این نکته مهم اشاره می کند که یک رقصنده و هنرمند بهارت ناتیام باید دارای ده خصلت روحی و معنوی باشد که آنها به شرح زیر می باشند:

۱-جاوا Javaha:چالاکی و چابکی

۲-ستی رات وام Sthirathvam: ایجاد پیوستگی و یکنواختی

۳- رکا Rekha :ایجاد کننده خطوط و حرکات دلپذیر و زیبا در رقص

۴-برماری Bhramari :تعادل در چرخش ,بخصوص چرخیدن بر روی یک پا

۵-دریشتی Drishti :روش نگاه کردن

۶-شرما Shramaha:سخت کوشی

۷-مدا Medha:باهوش بودن

۸-شرادا Shraddha :از خود گذشتگی

۹-واچو Vacho:دانش مصاحبت و گفتگو یا استادانه صحبت کردن

۱۰- گیتام Geetam :داشتن قابلیت و استعداد آوازخوانی

در کل یک رقصنده جدا از جنسیت باید دارای خصایل و امتیازات زیر نیز باشد تا از او شخصی کامل و مورد احترام در جامعه و نزد خدایان بسازد:

جوان,زیبا (خوب صورت),دارای چشمان بزرگ,دارای اعتماد به نفس,شوخ طبع و بذله گو,بشاش و خنده رو,خوش مشرب و خوش اخلاق,دانا به علم رقص های کلاسیک هندی,سخت کوش,باهوش و با ذکاوت,باادب,فروتن,شجاع,کاری,سالم در بدن و روح , دارای اندامی زیبا , قادر به درک موسیقی و در نهایت دانا به علم پوشاک و خود آرایی باشد.

در بهارت ناتیام حرکات و اشارات به چند دسته تقسیم میشود:

۱-رس (رسا)Rasa: احساسات

۲-باو Bhava:چگونگی احساسات

۳-کریاسKriyas :حرکات در کل

۴-میردو آنگارس Mridu Angaharas :حرکات عضلات

در هنر باستانی رقص کلاسیک هندی رقصنده می رقصد تا تجسم و جلوه پنج وظیفه کیهانی و آسمانی یا پنج کریا Panch-Kriya را به انجام رساند :

۱-آفرینش

۲-افشاندن,جاری ساختن

۳-مخفی کردن

۴-حفاظت و نیکی کردن

۵-ویرانی و وقف کردن

سبک های بهارت ناتیام:

چندین روش و سبک در بهارت ناتیام وجود دارد و به نواحی و شهرهایی که عموما به آن تعلق و یا پادشاه یا حاکمی که طرفدار آن روش خاص بوده و آن را رواج داده معروف شده اند.از جمله آنها :

۱-سبک میسور(شهری در جنوب هند)

۲-سبک تانجور(شهری در جنوب هند)

۳-سبک پاندانالور

۴-سبک کانچی پورام(شهری در جنوب هند)

۵-سبک وازووور

۶-سبک ملاتور

۷-سبک بالاسرسوتی

۸سبک بهارت نیرت یام

۹-سبک کی سی کی

۱۰-سبک کالاکاشیترا

۱۱-سبک سادیرSadhir

وظیفه رقصنده:

رقصنده یا هنرپیشه تاتر در فلسفه باستانی هند باید قادر به نشان دادن این چهارجلوه هنری یا آبی نایا Abhinya در یک زمان باشد و در واقع بتواند با هنر و هوش خود حضار و جمعیت تماشاگر را به سوی درک احساسات هنری خود و هنر اجراییش هدایت کند ,در کتب باستانی هنر تاتر هند به چهار عنصر که باعث درک و فهمیدن بهتر بیننده از موضوع تاتر یا رقص میشود اشاره کرده اند:

۱-آنگی کا Anghika :حرکات بدن و عضلات

۲-واچی کاVachika :شعر , آواز و نحوه صحبت کردن

۳-آریاAaharya : تنظیم و آراستن لباس,آرایش مو و صورت,زینت آلات و عطر

۴-ستویکا Satvika :نشان دادن حرکات غیر ارادی مانند غم,اشک,ترس و شادی که معمولا با حرکات چشم ها ,ابروها,صورت , تغییر رنگ چهره ,لرزیدن صدا ,تغییر صدا ,اشگ ,عرق کردن , بی حرکت شدن بدن برای چند لحظه وضعیف یا قوی شدن صدا می باشد.

خود آبی یانا به دو دسته کلی تقسیم میشود:

۱-ناتیا درمی آبی یانا Natyadharmi Abhinaya :به معنی حرکات و اشارات شاعرانه و ادیبانه می باشد

۲-لوک درمی آبی یاناLokadharmi Abhinaya :به معنی حرکات و اشارات کاملا طبیعی و واقعی که ما معمولا در زندگی روزمره بکار می بریم

در واقع در رقص های کلاسیک هندی و تاتر سنتی هند حرکات و اشارات باید نشان دهنده سن ,جنس,نژاد,طبقه اجتماعی,مقام و پایه اجتماعی شخص,شخصیت وشغل باشد , این مساله در طول اعصار و ,بیشتر اوقات در حکم یک قانون کلی به حساب آمده و بخش جدایی ناپذیر از درس های یک شاگرد دراین رشته می باشد.

در بهارت نایام برای هر حرکت نامی مشخص وجود دارد و برای هر عضو از اعضای بدن تعدادی حرکت در نظر گرفته شده است:

۱-ادوواس Aduvus :حرکت بدن به همراه حرکات دستها و انگشتان که در مجموع ۱۲۰ حرکت می باشد

۲-چری Chari :حرکت یک پا

۳-کرانا Karana :حرکت دو پا با هم

۴-شیروبدا Shirobhedha :حرکات سر

۵-گیری وابدا Greevabhedha :حرکت گردن

۶-پادابدا Paadabhedha :حرکات پاها

۷-دروشتیب دا Drushtibhedha :حرکات چشم ها

۸-برماری Bhramari :حرکات چرخشی و گردشی بدن

۹-مندالاMandala :حرکت ایستاده بدن

۱۰-اوتپ لاوانUtplavana :حرکات لبها

۱۱-گاتیب دا Gatibhedha :روش های مختلف راه رفتن بر طبق شخصیت داستان

اجزاء بهارت ناتیام:

بهارت ناتیام از چند جز تشکیل شده که هر کدام از این اجزاء به علتی در این رقص قرار داده شده است:

۱-آلاری پو Allaripu :نیایش و عبادت به درگاه خدایان و الهه ها و تقدیم گل به آنها برای شروع برنامه در روی صحنه

۲-جاتیس وارام Jathiswaram :شروع حرکات بدن,پاها و دستها برای آمادگی ذهن بیینده و تماشاگران و سپس انجام حرکات چرخشی و گردشی برای آماده شدن خود رقصنده برای اجرای اصلی

۳-سبدم Sabdam :شروع توضیح داستان حماسی با آواز و شعر های کلاسیک سانسکریت و تامیلی

۴-ورنام Varnam :این بخش حدود ۴۰ دقیقه تا یک ساعت به طول می انجامد و در این قسمت رقصنده با اجرای حرکات هنری و استقامتی داستان اصلی را بازگو می کند.

انواع حالات بدن در بهارت ناتیام:

۱-آری مندی Araimandi یا مندالا ساتنا Mandala Sthana :اصلی ترین حالت در بهارت ناتیام که نشستن چهار زانو بر روی زمین بصورتی که ران ها و پاها با زمین فاصله داشته باشد.این کلمه به معنای نشستن بصورت نیمه است .

۲- سوشتاوا Saushtava : صاف نشستن بدون قوز بصورتی که سر کاملا بر روی گردن قرار گرفته و ستون فقرات روی کمر محکم شده باشد.

۳-آنگا شودم Anga Shuddam :تقارن کامل بدن

۳-آداووس Adavus :حرکات اولیه و مقدماتی برای رقص

نتیجه گیری :

رقص های کلاسیک و سنتی در شبه قاره هند نه تنها ریشه در سنت ها ,حماسه ها و افسانه های کهن باستانی این منطقه دارد ,بلکه بیان گر شیوه تفکر و اعتقادات مردم در طول اعصار و قرون متمادی نیز می باشد.اساتید و بزرگانی که عمر خویش را در راه توسعه و تعلیم این هنر باستانی به دیگران کردند و برای زنده نگه داشتن آن از هیچ چیز فرو گذار نکردند ,اساتیدی چون روکمینی دیوی,یامینی کریشنا مورتی و میناکشی سوندرم پی لال .

روکمینی دیوی یکی از بزرگترین رقصندگان و اساتید بزرگ بهارت ناتیام در شبه قاره هند محسوب میشود که در واقع بهارت ناتیام را از درون معابد کهن و باستانی بیرون کشید و در قرن ۲۰ به جهانیان معرفی کرد ,او هم چنین به تاسیس مدارس و کلاس های متعدد در سرتاسر هند همت گماشت و شاگردان بسیاری نیز تربیت کرد تا این هنر باستانی برای دیگر نسل ها زنده و باقی بماند . این رقص تاتر کهن و باستانی تاکنون اهمیت و قدرت خود را در شبه قاره هند حفظ کرده و هر ساله تعداد بسیاری هنر جو از سنین مختلف به آموزش آن در مدارس و دانشگاه ها می پردازند.

منابع :

۱-Baharta Natyam by sunil khhari ……………..wisdom tree publisher 2004 ……

Indian Dance By Shanta Sebjeet Singh ……………….local color limited 2000 2-

Indian Classical Dance :Tradition In Tranistion By Leela Venkataraman 3

……………National Library board 2004

Dance By Ashish Khotar ……….Rupa Classic India Series 1993-4