دیوار های شهر تهران از تصاویر متفاوت انباشته است . تصاویری که در نگاهی کلی بیننده را دچار اغتشاش ذهنی می کند . اما در نگاهی عمیق تر و دسته بندی آن ها می توان برداشتی صحیح تر از آنان داشت . یادداشت زیر سعی در نظم دهی و تفکر درباره ی این نقاشی های دیواری دارد .
نقاشی های دیواری شهر تهران را می توان به دو گروه عمده تقسیم کرد . گروه نخست ، نقاشی هایی هستند که در انحصار قدرت حاکم قرار دارند . این نقاشی ها با مدیریت شهرداری تهران و در راستای اهداف دولتی بر دیوار های شهر نقش می بندند . نقاشی های مذکور خود به سه دسته تقسیم می شوند : نقاشی هایی با مضمون ۱) مذهبی ۲) سیاسی ۳) طبیعت گرا و گروه دوم گرافیتی هایی که گرچه محدودند اما بر دیوار های شهر حضور دارند . مضامین به کار رفته در آن ها اما بسیار گوناگون است به طوری که نمی توان آن ها را در گروه بندی خاصی جای داد . تنها در توصیف این دیوار نگاشته ها می توان اندیشه ی آشفته و دردمند خالقان شان را یافت که تفاوت عمده ای با تولیدات شهرداری دارند .
نوشته‌های مرتبط
« دیوارنگاری یا گرافیتی به تصویر کردن نقش‌ها، اشکال، حرف‌ها، نشانه‌ها، نمادها، الگوها و کلمه‌ها بر روی دیوارها و یا هر مکان عمومی‌ای که به توان از آن به عنوان مکانی برای نوشتن، نقاشی، کنده‌کاری و خط‌کشی کردن استفاده کرد، گفته می‌شود. دیوارنگاشته‌ها، هرگونه علامت‌گذاری‌ای به حساب می‌آیند که می‌توانند در شکل‌های نوشتن ساده حرف‌ها تا نقاشی‌های استادانه ظاهر شوند. دیوار نوشته‌ها از دوران باستان به عنوان مثال یونان باستان، امپراطوری‌های روم، چین و ایران وجود داشته‌اند…. این هنر تاریخچه‌ای بسیار کهن و ریشه در سنگ نبشته‌های تاریخی غارها و کتیبه‌های باستانی نقاشی‌های دیواری در ابعاد گوناگون دارد ….این تصاویر معمولا حامل پیامی اجتماعی و یا سیاسی هستند . » ( ویکی پدیا فارسی ) دیوار نگاری بدون مجوز در بسیاری از کشور ها جرم محسوب می شود و دولت به دلایل متفاوتی از جمله ضرر مالی و آسیب رساندن به اموال عمومی به مجازات سنگین خالقان آن ها می پردازد .
دیوار در شهر تهران به رسانه تبدیل شده است . تصاویر نقش بسته بر آن پیام هایی را منتقل می کنند . این پیام ها چیست ؟ آیا برداشت دریافت کنندگان همان هاست که فرستندگان آن خواستارند؟ نقاشی های دولتی وضوح خاصی دارند و مفاهیم خود را به روشنی بیان می کنند . نقاشی های مذهبی و سیاسی با شعار هایی همراهند . مانند : پاکدامنی ، ایمان به خدا ، راستگویی ، شعارهای سیاسی . نقاشی های طبیعت گرا قصد ایجاد آرامش و جبران کمبود فضاهای سبز را در شهری شلوغ و پر ازدحام ، و آسمان آبی نقش بسته بر آنان قصد مخفی کردن آسمان خاکستری و دود زده ی شهر تهران را دارد . در نهایت دیوار نگاری ها با رنگ هایی تند و در تضاد با رنگ آمیزی ملایم تصویر های شهرداری حاضرند . جف فرل می گوید : « دیوار نگاری سلطه هژمونیک دولت را در محیط زیست شهری و زندگی روزمره می شکند . این عمل به عنوان شکلی از خرابکاری زیبا شناختی ، یکنواختی کارآمد برنامه ریزی شده و مورد انتظار فضای شهری را دچار وقفه ای خوشایند می کند . دیوار نگاری تجربه ی فرهنگ توده را برهم می زند .» ایروینگ گافمن معتقد است : « افراد در زندگی روزمره ، با اتکا به حرکاتی بسیار ظریف و ناخود آگاه ، روابطی ویژه با فضا برقرار و شروع به ترسیم خطوطی معنادار در آن می کنند تا آن را به صورت مقطعی به تملک خود در آورند و از طریق این تملک پیام هایی را به دیگر بازیگران منتقل سازند . » (انسان شناسی شهری ۲۰۰) دیوار نگاری نوعی تملک فضای شهری است . دیوارنگاران افکار و پیام خود را از طریق دیوار نگاشته هاشان به مخاطب عرضه می کنند . گرچه برداشت بینندگان دقیقن آن چه در ذهن خالق می گذرد نیست اما بروز یک اندیشه را که بر وجود هنرمند دلالت دارد و اندیشه ی اورا بر خلاف آرامش تصاویر شهرداری نگار ، بیان می کند . دیوار نگاران با نشانه گذاری فضای شهری و برهم زدن نظم دیکته شده اقدام به هویت سازی برای خود می کنند . « تفاوت عاملی است بر تشخص و هویت یافتن . شهر این امکان را به افراد می دهد که از خلال فرایند های کالبدی و حرکتی در تجربه ی روزمرگی خود دست به ایجاد تفاوت بزنند و از این طریق تشخص یابی و هویت یابی برای خود ممکن کنند . این امر در عین حال در رقابت با فرایند های نقش سازی و هویت سازی هنجارمند از جمله از طریق ایدئولوژی حاکم و یا نهادهای گوناگون اجتماعی قرار دارد که آن ها بر عکس تلاش می کنند نوعی هویت یابی نهادینه را در جای هویت یابی سوژه ( یا فرد ) قرار دهند .»( همان ۳۰۲،۳۰۳ )
دیوار نگاری هایی که در زیر می آیند از روزبه شهرستانی و تصاویر مربوط به جایی در شمال غرب تهران است . آن چه در نگاه نخست به این تصاویر به ذهن می رسد ؛ اعتراضی به حقیقت شهر تهران ، هیاهو ، کثرت و اغتشاشی است که آن را فراگرفته است . از سویی دیگر در این تصاویر شاهد تکرار کلمه ی تهران به اشکال مختلف هستیم که می تواند نشان از دغدغه بودن آن باشد . لغت دیگر حقیقت است . آیا تهران به عنوان شهری شلوغ با انباشت جمعیتی متنوع است که امکان ساختن معانی مشترک و برقراری ارتباطی سالم در آن وجود ندارد ، ذهن نگارندگان را به خود مشغول کرده است ؟ بی شک بزرگی پایتخت امکان شناخت حقیقی را از فرد می گیرد . هر شخصی می تواند چهره ی متفاوتی از خود بنمایاند . جرم و جنایت به سادگی در شهر پنهان می شود . از طرفی پایتخت ها به سبب مهاجر پذیر بودن همواره با جمعیت جدیدی مواجه هستند .« این پدیده را ” فزون شهری شدن ” می نامند که خود را در پدیده هایی چون نرخ بالای بی کاری ، کمبود مسکن و کیفیت نازل آن ، خدمات نازل حمل و نقل شهری ، کمبود خدمات بهداشتی و پزشکی و کیفیت نازل آن ها، نظام های آموزشی ضعیف و نرخ بالای آلودگی محیط زیست نشان می دهد . » (همان ۱۰۵) افراد در برخورد با مشکلات خاص موجود در شهر های بزرگ ، نداشتن پشتوانه وناشناس بودن احتمال خطای بیشتری دارند . تهران کلان شهری است که افراد در آن احساس خطری دائمی دارند . «حقیقت نداشتن» ، « نا توانی در دستیابی به حقیقت » احساس خطر ایجاد می کند و به دغدغه بدل می شود . دیوار نگاران تصاویر زیر که به احتمال زیاد از نسل جوانند ؛ در پیام هاشان به ناراحتی خود اشاره کرده اند :« ما حالمون خوبه ولی تو باور نکن !» پس خالق می ترسد و حال خوبی ندارد . در تصویری دیگر می خوانیم : « تهران مال منه » او خود می گوید قصد به تملک در آوردن شهرش را دارد . شهری که حس می کند به او تعلق ندارد . دیوار نگاری های زیر روایتی از ” برداشت از خود ” نگارنده ی آنان است . روزنبرگ معتقد است : « در« برداشت از خود» فرد، مجموعهی اطلاعات و دیدگاههای منحصربفردی را که دربارهی خودش دارد به دیگران و به جامعه منتقل و منعکس میکند. » ( ریتزر ۲۹۰) تصویر گر در احساس نیازی درونی به برقراری رابطه با دیگرانی که دیوارنگاری اش را می بینند و از میان بردن تنهایی اش اقدام به پیام رسانی کرده است . از سویی دیگر او نیاز دارد خود را بشناساند و هویت خود را اعلام کند . هویتی صادق ، حقیقت جو که از شرایط اجتماعی ناراضی است . او می خواهد دیگران را به بهتر بودنی که مدعی آن است تشویق و کسانی را که از خرده فرهنگ اش هستند ؛ همراهی کند . او می گوید : « هر رنگی باش اما دو رنگ نباش .»،« انسانیت » و یا «همه ی تحقیر ها رو تشویق بشنو . »
عکس ها را می توانید در این آدرس بیابید :http://shahrefarang.com/tehran-graffiti-mine/
منابع :
فکوهی ، ناصر (۱۳۸۳)، انسان شناسی شهری ، تهران : نشر نی ،چاپ دوم
ریتزر، جورج(۱۳۷۹). نظریه های جامعه شناسی در دوران معاصر، ترجمه محسن ثلاثی،تهران: نشر انتشارات علمی،چاپ دوم.
ویکی پدیا فارسی ، عنوان مقاله : گرافیتی یا دیوار نگاری
