دِزفول از شهرهای استان خوزستان در جنوب غربی ایران است که در کنار رودخانه دز گسترده شده‌است. دزفول شهری کهن با پیشینه ای چند هزارساله است و از قدیمی ترین شهرهای استان خوزستان به شمار میرود. این شهر در دامنه‌های زاگرس میانی جای دارد و پیشینه تاریخی آن به زمان ساسانیان برمی گردد، اما پیش از ساسانیان هم آباد بوده و بخشی از سرزمین های امپراتوری های ایلام و هخامنشیان به شمار می رفته است .برپایه نوشته ایرج افشار (شهرهای ایران) دزفول شهری است که پیشینه آن به چندین هزار سال میرسد. «دزپل» یا «دژپل» را در گویش بومی دزفیل و دسفیل گویند و عربی شده آن دزفول است. دژ به معنی(چم) سنگر و سکوی دیدبانی می‌باشد. این واژه از پلی که در زمان شاپور اول ساسانی با استفاده از اسرای رومی در دزفول برای پدید آوردن پیوند میان پایتخت تازه (جندی شاپور) و شوشتر بنیان نهاده شد ، که هنوز این پل با گذشت بیش از ۱۷۰۰ سال پابرجاست و به عنوان قدیمی ترین پل آجری جهان که هنوز تردد وسایل نقلیه بر روی آن صورت می گیرد در جهان شناخته می شود.. وجود این آثاردر واقع بیانگرقدمت این شهرمی باشد .از دیگر ویژگی های خاص دزفول می توان به بافت قدیم آن اشاره نمود. بافتی آجری که در کنار رودخانه دز شکل گرفته و شامل ۲۸ محله قدیمی در هم تنیده است. معماری خاص و تزئینات آجری بی نظیری در بافت قدیم دزفول ، این شهر را به شهر آجر معروف نموده است .
در طول تاریخ بعد از اسلام شهردزفول گاهی آباد وگاهی ویران گردید اما پیشرفت واقعی آ ن بعنوان یک شهر .بعد از ایجاد سد دز بوجود آمد.در طول جنگ تحمیلی نیز علیرغم آسیب های فراوان و بمباران های متعدد هوایی که از طرف دشمن دید .معهذا بعلت مقاومت دلیرانه اهالی وبعد از جنگ بدلیل روحیه قوی وکم نظیر مردم دزفول ؛بسرعت محلهای آسیب دیده باز سازی گردید.
نوشته‌های مرتبط
در تاریخ معاصر دزفول ، جنگ تحمیلی هشت ساله مشکلات و مسائل بسیاری در شهر دزفول ایجاد کرد . ، دزفول یکی از شهرهایی بود که بیش از ۱۶۰ بار به آن یورش موشکی شد موشک باران شدید شهر ، موجب تخریب تعداد زیادی از بناها و واحدهای مسکونی با ارزش بافت قدیم دزفول گردید . علاوه بر تخریب مستقیم مناطق مسکونی و فضاهای شهری ، تأثیرات جانبی خسارات وارد آمده بر پیکره این شهر نیز قابل توجه بود ، البته در این میان باید از ایستادگی و مقاومت مردم دزفول که در این سالهای سخت با روحیه‌ای مثال‌زدنی نمونه‌ای از یک ملت مقاوم و زنده را در پیش چشم جهانیان به نمایش گذارد ، یاد کرد .
وجود بناهای تاریخی متعدد در این شهر ،که اکثرا” از اماکن مذهبی و مقدس هستند به خوبی بیانگرغلبه بافت مذهبی، در این شهرستان می باشد. مهمترین مکان زیارتی در این شهر ، آستانه متبرکه سبز قبا ست که مقبره محمد بن موسی کاظم (ع)، برادر امام رضا(ع) می باشد. که مرکز ثقل گردهمایی های مذهبی می باشد .در واقع دزفول شهری است که از قدیم الایام مرکز علم و ادب و مهد تربیت شخصیت های بزرگ فرهنگی و مذهبی بوده ازجمله برجسته ترین آنها می توان به دانشمند بزرگ، ((سید صدرالدین کاشف دزفولی)) و مرجع تقلید شیعیان ((شیخ مرتضی انصاری )) اشاره نمود .وجود چنین علمای بزرگی در گذشته دزفول واستمرار حضوربسیاری از شاگردان ایشان دردوران معاصر در حوزه های علمیه این شهر، باعث شده دزفول به عنوان یکی از شهرهای مذهبی ایران شناخته شود وطبعا”وجود چنین زمینه مذهبی برفرهنگ عامه مردم نیزتأثیرمستقیمی داشته است. لذا مقوله عزاداری عاشورانیزکه قدرتمند ترین ابزارتبلیغ مذهبی شیعه محسوب می شود، در اینجا به مهمترین ارکان فرهنگ مردم تبدیل شده است وازانسجام واستحکام ویژه ای برخوردار است .
به گفته بسیاری ازاهالی قدیمی شهر و همچنین پیشکسوتان مداحی و افراد مرتبط با برگزاری مراسم عزاداری ،در گذشته برپایی مجالس عزاداری تحت نظارت مستقیم علمای بزرگ وروحانیون برجسته شهر شکل می گرفته است و ارتباط بسیار جدی میان بانیان این مجالس و نهاد دین برقرار بوده است ،واکثریت مجالس هم دربیت همین علما ء و روحانیون منعقد بوده است ودر روز تاسوعا و عاشورا نیز اکثر این علما در میدان اصلی شهر در بین مردم حاضر می شده و به عزاداری می پرداخته اند، در ضمن هر مداح برای حضور در مجالس عزاداری به اذن علما نیاز داشته است و کسی خود سرانه به این کار اقدام نمی نمو ده است .
هیئتها ی عزاداری دزفول از قدیم الایام به دو دسته کلی هیئتهای شمالی و هیئتهای جنوبی تقسیم می شده اند و این تقسیم بندی به قرن هفتم و زمان تیمور لنگ برمی گردد ،که عده ای به شکل مهاجر در دزفول سکنی می گزینند و بین آنها و ساکنان دزفول درگیریهایی به وجود می آید. ولی با وساطت زعمای شهر و به کار بردن تمهیداتی بین سران دو گروه جلسه آشتی و صلح برقرار می گردد و از آنجا که این جلسه در اوائل محرم و همزمان با برپایی مجالس عزاداری امام حسین (ع) برگزار شده است ،از آن تاریخ به بعد مقرر می شود برای حفظ آشتی و صلح میان دو گروه، هیئتهای هر محله به نشان ابراز دوستی و محبت به محله دیگری بروند ،به این شکل که هیئتهای عزاداری محله های شمالی- منطقه ((صحرا بدر ))- روز تاسوعا به محله های جنوبی- محله ((حیدر خانه ))- می رفتند و متقابلا” در روز عاشورا دسته مقابل به سمت محله های شمالی می رفتند و باهم به عزاداری می پرداختند . عزاداران میهمان ضمن عزاداری از سوی هیئات میزبان این مناطق مورد استقبال گرم قرار گرفته و پذیرایی می شوند . یکی از کارکردهای مثبت این رفت و آمد عزاداران میان دو منطقه به نوعی انسجام و همبستگی میان این مناطق و کم رنگ شدن اختلافات قومیتی است که از گذشته های دور میان اقوام این مناطق وجود داشته است.
علم گردانی در بقعه رود بند
یکی ازمهمترین رسوم عزاداری محرم در دزفول حمل علم ها تا بقعه آغاسید سلطانعلی رودبندتوسط عزاداران است که بنظر میرسد بیشتربه خاطر موقعیت این مکان زیارتی است.چرا که این بقعه تقریبا در میانه ی مسیر عبور عزاداران در روز تاسوعا و عاشوراست وبه لحاظ وسعت فضای اطراف مکان مناسبی برای تجمع جمعیت فراوان عزاداران است . از طرفی این بقعه درکنارساحل رودخانه دز واقع شده است که ازنظر بصری نیز از جاذبه و زیبایی خاصی برخوردار است .در مورد قداست صاحب این بقعه روایتهایی در میان مردم بومی منطقه وجود دارد که حاکی از وقوع رفتاراعجاز گونه ای از این شخصیت در ارتباط باخشک شدن آب و ازجریان افتادن رودخانه دز در گذشته است .واز اینروست که مردم از وی به عنوان (( امام زاده رود بند)) یاد می کنند .
علم عباس
علم عباس علمی است که ازقدمت و قداست زیادی در بین مردم برخوردار است .علمک این علم در محفظه ای شیشه ای نگهداری می شود و مردم اعتقاد زیادی به شفا گرفتن از این علم دارند .این علم هر ساله در مراسم عزاداری محرم در معرض دید عموم قرار می گیرد و مردم از آن حاجت های خود را طلب می کنند .
شیدونه
((شیدونه)) یکی از نمادهای عزاداری مردم دزفول است که در زبان فارسی آنرا ((شیدانه )) می نامند .اغلب هیئت های قدیمی و صاحب نام در این شهر یک شیدونه دارند که معمولا به نام یکی از معصومین یا شهدای کربلا نامگذاری شده است مثلا ((شیدونه علی اکبر ))که شهرت زیادی دارد .((شیدونه)) حجله مانندی است که از چوب ساخته می شود و باتصاویری از صحنه های عاشورا و شمایلی از ائمه دیواره های آن تزئین می شوند ودر روز تاسوعا و عاشورا در مسیر هیئتهای عزاداری قرار داده می شود معمولااز داخل شیدونه نذوراتی مانند خرما وحلوا .. بین مردم پخش می شود شیدونه تقریبا مانند نخل است با این تفاوت که شیدانه بالایش تقریبا صاف و تخت است و سبک تر از نخل و در نتیجه جابجایی آن آسانتر است.فرهنگ ناظم الاطباء شیدانه را درخت عناب که الگو و نشانه ای از خون سرخ گلگون کفنان دشت کربلا است ذکر کرده است .
مشعل
یکی از ابزار مورد استفاده مردم دزفول در دستجات عزاداری قدیمی ((مشعل)) بوده است که امروزه مهتابی ها و چرا غهای پر نور جایگزین آن شده است .مشعل از یک پایه در وسط و چندین محفظه استوانه ای مشبک آهنی در روی پایه تشکیل می شد محل استقرار مشعل سنگ استوانه ای بسیار بزرگی بود مانند سنگ آسیاب که سوراخی به اندازه پایه مشعل در وسط آن تعبیه شده بود که مشعل را در آن قرار می دانند . سوخت این مشعل ،گیوه و کفش مندرس و نمد و لباسهای پشمی کهنه بود که روی این مواد نفت کوره می ریختند .سوخت مشعل از حدود ده روز قبل از فرا رسیدن. ماه محرم ، از خانه ها جمع آوری می شد.در این زمان مشعل ها روشن می شد و تاآخر دهه محرم و بیشتر اوقات تا چند روز بعد از دهه روشن می ماند . در هنگام تکیه گردی ها یک نفر که در این کار ماهر بود باپوشیدن لباس و کلاه بلند که از نمد ضخیم بود و با آب خیس شده بود .مشعل را بلند میکرد ودر محفظه مخصوص چوبی که به کمرش بسته بود آن را محکم جای میداد و حرکت میکرد البته پشت سر او نیزدو نفر حرکت می کردند که مسئول خیس کردن لباس های نمدی او بودند ، یکی از آنها مشکی پر از آب و دیگری ظرفی داشت که مرتب می بایست پر و به روی لباس حامل مشعل ریخته می شد تا مانع از سوختن لباس و بدن او شود . با اینحال بیشتر اوقات حاملین مشعل ،دچار سوختگی می شدند . نکته جالب اینجاست که این آسیب و سوختگی برای افراد به نوعی باعث مباهات بود چرا که عده ای از مردم بعد از آن با نگاه متبر ک شدن به آنها نگاه می کردند. [۱]
