درس توسعه با سرمشق دهخدا

به‌ بهانه سالمرگ درگذشت علامه‌ فرهنگ و لغت‌

هفتم اسفند سالگرد درگذشت «علامه دهخدا» بود. مردی که یکی از بنیادی‌ترین گام‌ها را در حفظ و توسعه تمدن ایران برداشت و آن، به‌وجود آوردن لغت نامه بود. موضوعی که سرزمین تاریخی ما به شدت به آن نیاز داشت و آن را نداشت.

دهخدا؛ نحیف اندامی از سرزمین کهن قزوین، این اثر بزرگ را به وجود آورد و در حقیقت با این کار یک اقدام مهم را در عرصه زبان فارسی در تثبیت تمدن بزرگ ایران در قلمرویی که به درستی ما بسیار وسیع‌تر از پهنه‌ محدود در جغرافیای سیاسی کنونی ایران می‌شناسیم به عمل آورد. قلمرو زبان فارسی محدوده وسیعی از هند تا اروپا را به صورت‌های مختلف در بر می‌گیرد و این محدوده یکی از خاستگاه‌های تاریخ و تمدن بشری است. بنابراین بیراه نیست که بگوییم علامه دهخدا سعی کرده تا زبان یکی از تمدن‌های جهان را مستند کند و این تلاش بخشی از تلاش جهانی برای حفاظت از میراث جهانی تلقی می‌شود.
بر این اساس جای دارد که سازمان ملل «شخص دهخدا» را به‌عنوان یکی از دانشمندان مؤثر برای تاریخ و تمدن جهان به رسمیت بشناسد و معرفی نماید.

از دیگر فرازهای این تجربه در تثبیت و حفظ ارزش‌های تمدنی سرزمین ایران، چگونگی مواجهه جامعه، نظام مدیریتی، مجلس شورا همزمان با طرح پیشنهادی دهخدا برای ساخت لغتنامه است. اینکه به گواه تاریخ مجلس این پیشنهاد را قبول نمی‌کند و دهخدا برای محقق کردن آن مجبور است منزل مسکونی خود را بفروشد تا بتواند وظیفه یک دولت و وظیفه یک ملت را به تنهایی انجام دهد و این هم بسیار مهم است و اینچنین جامعه هم‌عصر دهخدا یک ظرفیت بزرگ را در خطر قرار می‌دهد. به‌طوری که اگر همت شخصی علامه دهخدا و باور او به درست بودن کار خودش به این مقداری که هست نبود شاید هرگز اثر لغتنامه را امروز بدین شکل نداشتیم.
امروز در شرایطی که سرزمین ایران با بحران‌های گوناگونی دست به گریبان است، چند درسی که می‌توانیم از اثر علامه دهخدا بگیریم به‌صورت کلی به شرح زیر است.
نخست: اینکه در هر شرایطی بعضی از اقدامات بلند مدت باید توسط افرادی پیشرو که بینش وسیع دارند و اولویت‌های سرزمین را می‌شناسند دنبال شود. این ربطی ندارد که در آن موقع خاص ما با بحران‌هایی مواجه هستیم، آیا هزینه ساخت موضوعات دراز مدت را داریم یا خیر. بهانه هایی مثل جنگ تا بحران ویروس کرونا قابل قبول نیست.
دوم- اگر جامعه به هر دلیلی اهمیت فعالیت زیربنایی یا اثر توسعه‌ای علمی و تحقیقی را متوجه نیست باید که با تمام تلاش و باور آن فعالیت را دنبال کرد حتی اگر با جمعیت یک نفره بخواهیم موضوع را به انجام برسانیم.
سوم- فرهنگ جمعی زیست به ما تکلیف می‌کند که باید بتوانیم هر یک بخش مؤثری از موضوعی را که به آن باور داریم شناسایی کنیم و تلاش خودمان را در آن جهت به‌کار بندیم. سعی کنیم که از اقدامات نمایشی و کوتاه مدت بپرهیزیم، چیزی که امروز گریبانگیر جامعه ایران شده و به‌صورت فرهنگ رایج در آمده است.
چهارم- بسیار کارهای نکرده در این سرزمین وجود دارد، البته بخش مهمی از بحران‌ها ریشه سیاسی و سوءمدیریت و عدم شناخت صحیح ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های سرزمین دارد، اما بسیاری از موضوعات بنیادین وجود دارد که رها شده و افراد باید در یک نهضت دانش محور سعی کنند تا به هر میزانی که می‌توانند این بار را از زمین بردارند و در این رابطه مؤثر باشند.
یکی از نمونه های قابل ذکر در حفظ و مراقبت میراث تمدنی ایران، تلاش‌های استاد مهندس جواد حاتمی در عرصه معماری تاریخی ایرانی است. توجه خوانندگان را به کتاب استاد حاتمی(خود زیست نامه کار و معماری) جلب می‌کنم که می‌شود گفت یکی از بهترین مجموعه‌هایی است که می‌تواند فعالیت‌های جسورانه خلاقانه و دقیق یک معمار برجسته را که هم توسعه را می‌شناسد، هم تاریخ و تمدن و سرزمین و هم معماری را معرفی کند و باورم این است که اگر بخواهیم در حوزه معماری برای ایران کاری انجام دهیم آن نقطه شروع بسیار مناسبی خواهد بود.
گام‌های مؤثری در تثبیت و استفاده از ظرفیت‌های توسعه سرزمین باید برداشته شود و به‌خصوص در دوران‌هایی که بحران وجود دارد. چه، همین‌ها امیدهایی را برای آینده بهتر ترسیم و جلوه‌گر می‌کند و می‌تواند ظرفیت‌های مؤثری برای آینده درخشان سرزمین ایران بسازد.

این مطلب نخستین بار در روزنامه ایران به تاریخ دوازدهم اسفند ماه نود و هشت به انتشار رسیده است، و توسط نگارنده رضا پوروزیری
پژوهشگر توسعه شهری جهت بازنشر در اختیار گروه مطالعات فرهنگ قزوین قرار گرفته است.

لطفا جهت ارتباط و همکاری با گروه مطالعات فرهنگ قزوین موسسه انسان شناسی و فرهنگ با مدیریت این گروه آقای حامدکلجه ای مکاتبه نمائید.

Hamed.Kolajei@Gmail.com