درباره فناوری( ۲): منطق فناوری

مقدمه :در مقاله اول ازسه گانه درباره فناوری به سوالات مهمی که مفهوم فناوری با خود به همراه می اورد اشاره شد و برخی از مبانی تئوریک این پدیده به نحو مختصر مورد اشاره قرار گرفت . در این مقاله به موضوع دیگری به نام منطق فناوری (Logic of Technology) پرداخته میشود. مفهوم این عبارت این است که بر خلاف تصور عموم و حتی غالب متخصصین علوم مختلف ابزارهایی که امروز تحت عنوان ابزارهای فناوری که تمام اجزای زندگی فردی و اجتماعی را فرا گرفته اند ، صرفا ابزارهایی ساده و خنثی و بی جهت نیستند و خود واجد اریب ( Bias) می باشند. اگر نتوان نام ایدئولوژی را برای فناوری بکار برد قطعا می توان نام منطق فناوری را برای ان مناسب دانست . در این مقاله سعی می شود به تعدادی از مهمترین آثار و نتایج فناوری در زندگی انسانی و بر ذهن و نگرش و رفتار انسانی تاثیر گذار است البته در سطح کلان اشاره شود. لازم به ذکر است در مقاله سوم این تریولوژی که با نام آینده فناوری به صورت موردی به تعدادی از فناوری های مورد استفاده انسان و تشریح موردی انها (Case Study) پرداخته خواهد شد. مفاهیم تعریف شده برای فناوری در این مقاله قابل انطباق با انواع فناوری ها در زندگی روزمره می باشد. از ابزارهای الکترونیک ، حمل و نقل و ساختمان ، تا وسایل اشپزخانه و لباس تا نانو فناوری و هر انچه که تحت نام فناوری جدید از ان نام برده می شود.

۱- پدید آوردن حس انسان مقتدر و فرمان ده

فناوری با ترکیب دانش در مفهوم (Science ) که محصول مادی تفکر پوزیتیویسم است و به رسمین شناختن نیازهای فرد فرد انسانها دست به خلق محصول و ابزار میزند. در این مسیر قوانین طبیعت را که توسط علم رازگشایی شده اند در قالب ابزار تبدیل به محصولاتی جهت بازی با طبیعت و قوانین آن میکند. فناوری حس تسلط بر طبیعت را به شدت تقویت میکند. حس رام کردن را به انسان میدهد و چنین فرایندی انسان را از موجودی که قرنها از طبیعت در هراس بود و در آرزوی کنار امدن با طبیعت بود تبدیل به ابتدا رام کننده (Tamer ) و سپس راننده (Driver) و سپس دستکاری کننده (Manipulator) طبیعت کرده است. ونوعی حقارت تاریخی در برابر طبیعت را تبدیل به نوعی غرور و سروری بر طبیعت و قوانین آن کرده است. بدیهی است چنین تغییر شگرفی تاثیرات روان شناسانه و جامعه شناسانه جدیدی را نیز با خود به همراه میاورد که قبل از این دوران امکان مشاهده آن ممکن نبود.

۲- افزایش لذت و کاهش رنج

یکی از این مهمترین منطق های موجود در هر محصول فناوری کی در نهایت حرکت در مسیر افزایش لذت و کاهش رنج ( آسیب هم زیر مجموعه رنج در نظر گرفته شده است ) بشری است . این مفهوم بسیار کلان اما قابل مشاهده و رصد در انواع فعالیت های بشری است که بویژه در محصولات فناوری ک می توان ترجمه مادی ان و صورت محقق شده انرا دید و لمس کرد. کاهش رنج تامین انرژی ، کاهش رنج ارتباط با دیگری ، کاهش رنج جابجایی ، کاهش رنج درد و بیماری و درمان، کاهش رنج آموزش و بسیاری دیگر از موارد زندگی و نیازهای روزمره بشری شامل این منطق میگردد. کاهش رنج و افزایش لذت همچون یک رابطه معکوس دو طرفه عمل میکنند. با افزایش لذت رنج کاهش پیدا میکند. این مفهوم را می توان به خوبی در روند علم پزشکی ، فرایند درمان ، تهیه ابزارهای کار ، سکونت ، جابجایی، ابزارهای خانه ، صنعت و …… مشاهده و ردیابی و تشریح کرد. فناوری های نوین هر روز در جهت یافتن راه و ابزاری جهت رسیدن به مقصود و با کمترین رنج برای انسان هستند.

۳- ترکیب لذت ها :

نکته دیگر در منطق فناوری تلاش در جهت ترکیب لذایذ مختلف برای انسان در زمان واحد است. به این مفهوم که محصولات فناوری ک و اصولا مسیر تحقیقات در کلیه زمینه های فناوری ک در نهایت به سمت ترکیب لذایذ مختلف در واحد زمان و امکان استفاده از انها در یک مجموعه مادی و واحد است. چنین پدیده ای را به سادگی میتوان در مطالعه موردی هریک از محصولات فناوری ک از ابتدا تا امروز مشاهده کردو در یافت که اصولا قدم بعدی هر فناوری در هر حوزه ای نیز چنین خواهد بود. اینکه انسان و فرد بتواند در یک زمان امکان ارضای نیازهای مختلف و متنوع و بی پایان خود را داشته باشد. و با این منطق فناوری ها هر روز بیشتر به مسیر پیچیدگی ، ترکیب،و تلفیق پیش میروند. اینکه انسان بتواند همزمان هم با تلفن صحبت کند، هم راه برود و رانندگی کند، هم به موزیک گوش کند، هم از گرمای محیط فرار کند( کولر) هم غذا اماده کند و به فعالیت های دیگری بپردازد نمونه ای دیگر از منطق مستتر در محصولات فناوری ک است . مشابه این منطق را در کلیه محصولات فناوری که می توان تشریح و تبیین کرد.

۴- کاهش مصرف انرژی ( تنبلی)

انسان بعنوان موجودی بیولوژیک اصولا نسبت به مصرف انرژی ارزشمند و گرانی که از طبیعت بدست می اورد حساس بوده و هست. این امر در حوزه فردی نیز قابل مشاهده است. اساسا انسان همواره در جهت تلاش برای پدید اوردن و یافتن روش هایی برای کاهش مصرف انرژی که در قالب کاهش تحرک ، جابحایی، فعالیت بدنی، و هر انچه که منجر به مصرف انرژی گرددتمایل شدیدو ذاتی و ژنتیک دارد. این فاکتور از مهمترین عناصر مورد توجه در کلیه آزمایشگاههای R&D در فناوری های متنوع می باشد. روند تلاش جهت اجرای فرامین انسانی و فردی با کمترین میزان انرژی مصرف شده از مهمترین و کلیدی ترین نکات انسان شناسی است که میتواند دلیل موفقیت یا شکست بسیاری از فناوری ها حتی در بعد اقتصادی در مرحله رقابتی نیز میباشد. انتقال زحمت از عضلات بزرگ به عضلات کوچک ، از عضلات کوچک به ریز عضلات و در نهایت به مغز ، از پاها به دستها ، از دستها به انگشتان و از انجا به چشمها و باز به تدریج به مغز از مهمترین فاکتورهای موجود در هر فناوری می باشد. با استفاده از این منطق می توان دلیل کوچک تر شدن، قابل حمل تر شدن،سبک تر شدن،محصولات فناوری ک را درک کرد. این منطق از کوچکترین ابزارها شامل هدفون ، تلفن و کامپیوتر ها تا بزرگترین سلاح ها ، ابزارهای صنعتی و پزشکی حتی اسباب بازی ها و لوازم خانه قابل تسری است. هر محصولی که واجد کلیه خصوصیات رقبا باشد اما سبک تر باشد محبوب تر است.و با ساختار بیولوژیک و روانی بشر نزدیک تر است. در سطحی بالاتر نیز در مورد اقتصاد فناوری نیز چنین منطقی را میتوان مشاهده نمود. محصولاتی که انرژ ی کمتری مصرف میکنند در حالیکه از سایر ویژگی های مشابه برخوردار باشند مطلوبیت بیشتری دارند. این روند را می توان در کامپیوتر ها ،تبلت ها ، گوشی ها ، خودروها ، وسایل حمل و نقل و مسکن و حتی لباس مشاهده کرد. لباسی که گرمتر باشد اما سبک تر ، خودرویی که قدرت و سرعت بالایی دارد اما کم مصرف تر است، خانه ای که گرمایش و سرمایش بهتری دارد اما کم مصرف تر است، سلاحی که کشنده تر است ولی سبک تر ، هواپیمایی که حجم و ظرفیت بیشتری دارد اما کم مصرف تر است . خودکاری که بر روی کاغذ راحت تر سر میخورد و انرژی کمتری می طلبد ، چمدانی که حجم بالاتری دارد ولی سبک تر است و راحت تر جابجا می شود ، عینکی که سبک تر است ، یخچالی که حجم بالاتری دارد اما سبک تر است ، حمل و نقلش راحت تر است و انرژی کمتری مصرف میکند و قابل انعطاف تر است ، همگی نشان دهنده جهت گیری کلی میل به کاهش مصرف انرژی ( منطق تنبلی) می باشد. این منطق در کلیه محصولات فناوری ک قابل ردیابی و اثبات می باشد. وقتی از گوشی های هوشمند صحبت میکنیم و ان را با اجداد نه چندان سالخورده خود از زمان اختراع تلفن و موبایل مقایسه میکنیم می توان منطق تنبلی و کاهش مصرف انرژی را مشاهده نمود . تلفن با سیم تبدیل به بی سیم میشود تا انسان برای حرف زدن نیازی به صرف انرژی و تحرک نداشته باشد. شماره گیر ها از چرخشی به فشاری تبدیل می شود تا راحت تر ( انرژی کمتر و تنبلی بیشتر) انجام بپذیرد. گوشی ها کوچک تر و سبک تر می شوند تا حملشان ساده تر شوند. شماره گیر ها از فشاری به لمسی و صوتی تبدیل می شوند تا انرزی کمتری مصرف شود. باطری ها طولانی تر می شوند تا نیاز به شارژ و حرکت برای شارژ کردن کاهش پیدا کند و به همین ترتیب منطق همان کاهش مصرف انرژی در جهت ارضای یک نیاز مشابه می باشد. مهمترین نماد این منطق درونی فناوری علم اتوماسیون و ابزاری بنام کنترل از راه دور (Remote Control) است.

۵- پایدار کردن لذت در طول زمان

از دیگر اهداف نهان فناوری و مسیرهای منتهی به آن و آینده آن تلاش در جهت پایدار کردن لذت در طول زمان است. فناوری ها سعی در تکرار پذیر کردن ،قابل دسترس تر کردن ،و کش دادن و انبساط انواع لذت های مورد خواست بشری در طول زمان دارند. بعبارت دیگر تلاش میکنند امکان ارضای نیازهای بشری را بصورت On Line و در لحظه را فراهم کنند. هر زمان اراده کرد آب خنک در دسترس داشته باشد، هر زمان که خواست آب گرم داشته باشد. هر زمان که خواست غذای مورد علاقه اش فراهم گردد یا قابل استفاده باشد(یخچال). هر زمان که خواست نور و روشنایی را کنترل کند. هر زمان که خواست جابجا شود و به عبارت فنی تر به نوعی متحرک سازی نیاز و روشهای ارضای آن اقدام کند. این فرایند نیز در کلیه محصولات فناوری ک قابل تشریح و ردیابی است.

۶- توازی سازی زمانی

از دیگر موارد مهم و ویژگی ها و منطق درونی فناوری ، ویژگی است که در اینجا نام توازی زمانی را بر آن اطلاق میکنم. توازی زمانی به این مفهوم است که فناوری با قدرت مرکب سازی،پیچیده سازی و منطبق سازی خود مفهوم انجام کار در طول زمان و زمان طولی را که برای قرنها انسان را اسیر خود کرده بود و انسان را ملزم به انجام طولی فعالیت های خود میکرد، به زمان عرضی تبدیل کرده است. انسان با کمک فناوری میتواند همزمان فعالیت های متعددی را در یک زمان واحد به انجام رساند. همزمان امکان پاسخگویی به چندین نیاز خود و ارضا همزمان آنها را پیدا کرده است. لذا مفهوم زمان و درک مفهوم زمان در ذهن انسان دارای فناوری با انسان ماقبل فناوری اساسا متفاوت و غیر قابل مقایسه است. این ویژگی ذهن انسان را از نگرش خطی به نگرش غیر خطی سوق میدهد . رابطه ثابت بین پدیده ها را تبدیل به درکی پیچیده تر و در عین حال گنگ تر می کند و به نوعی ذهن را از کلی نگری به جزیی نگری سوق میدهد. مفهوم زمان خرد می شود در عین حال چند لایه نیز میگردد. به این ترتیب چگالی عمل زیست انسانی به شدت متراکم می شود. بدیهی است این ویژگی به شدت وابسته به ویژگی دیگر فناوری است که همان انتقال کار از بدن به مغز است . چگالی ،تراکم، میزان، شدت،تنوع، و مفهوم لذایذ بشری و حوزه و نحوه درک ان نیز برای انسان دارای فناوری به شدت متفاوت است. انسان امروز میتواند در یک زمان چندین عمل مورد خواست خود را همزمان انجام دهد. در یک زمان میتواند از صدا بهره مند شود ، جابجا شود ، غذا تهیه کند، تجارت کند و کارهای متفاوتی را همزمان مدیریت کند. و این همان مفهوم توازی زمانی است . انجام و ارضای چندین نیاز بشری در زمان واحد به صورت موازی و این امری بی سابقه در تاریخ بشر می باشد. با این اصل می توان تشریح کرد که چگونه انسان با کمک فناوری می تواند همزمان از کلیه حواس پنجگانه خود به اضافه مغز خود بهره بردای کند. این اصل بویژه در حوزه فناوری ارتباطات و حمل و نقل به شدت پر رنگ و قابل پیگیری و قابل لمس است.

۷- افزایش سرعت ارضای نیازهای بشری

در کنار سایر مفاهیم مورد اشاره توجه به مقوله سرعت بسیار حائز اهمیت است . سرعت در این جا به مفهوم کاهش هرچه بیشتر فاصله بین خواست- ارضای نیاز (پاسخ به نیاز) تعریف می شود. و قابلیت تعمیم در کلیه محصولات فناوری ک و حتی تاریخ علم تجربی را نیز دارد. سرعت بالاتر ، نیاز بیشتر، ارضا سریعتر، از کلیدی ترین مفاهیم است. اینکه اصولا انسان ترجیح میدهدزمان مورد نیاز بین خواسته اش و دست یابی به آن هر چه کوتاهتر شود. روند تحولات در غالب علوم تجربی که نهایتا منجر به تولید محصول برای ارضای نیازهای بشری شده است و روند امروز و اینده انها و استراتژی بسیاری از شرکت ها و موسسات و مراکز تحقیق و توسعه در زمینه علم و فناوری همواره سرعت بوده است. افزایش سرعت به شرط از دست ندادن کیفیت موجود و در عین حال و در صورت امکان افزایش کیفیت به همراه سرعت . خودروی سریع تر، هواپیمای سریع تر، داروی سریع الاثر تر، کامپیوتر های سریع تر، دوربین های سریع تر، شستشوی سریع تر ، خشک کردن سریع تر ، خنکی سریع تر، گرمای سریع تر، تهیه غذای سریع تر، آموزش سریع تر، یافتن پاسخ سریع تر به سوالات ، رنگ کردن سریع تر، تعمیر سریع تر، یافتن موزیک مورد نیاز سریع تر ( از گرامافون تا نوار کاست تا سی دی و بعد DVD بعد MP3 Player ها و بعد گوشی ها و بعد Application های مختلف همگی در خدمت افزایش سرعت ارضا و کم کردن فاصله خواست تا ارضا عمل کرده و خواهند کرد . عکاسی و دوربین آن از بهترین و ملموس ترین شاهد های این منطق میباشد. براستی فرق دوربین دیجیتالی با دوربین های قبلی با فیلم های نگاتیو و پوزیتیو چیست؟ بجز کاهش رنج و زحمت( انرژی ) و افزایش سرعت به معنی حذف زمان عکس گرفتن و دیدن نتیجه آن در کسری از ثانیه ؟ به عبارت بهتر انسان تمایل ذاتی دارد در کمترین زمان ممکن آنچه را که میخواهد ببیند و به آن برسد. (کاهش زمان ارضای نیازها ). چنین روندی را میتوان در غالب محصولات فناوری ک با شدت و ضعف بسته مورد و کاربرد فناوری مشاهده و تبیین کرد. منطق یکسان در قالب فرمولاسیون های مختلف . محتوای تئوریک یکسان ( نرم افزار )با فرم های ( سخت افزار) متفاوت.

۸- انعطاف پذیری فناوری ( Flexibility ) یا جهان ارگونومیک ( Ergonomic )

فناوری به انسان این امکان را می دهد که جهانی همشکل خود ایجاد کند. به جهان شکل انسانی بدهدو انرا به سان لباسی بر تن خود بدوزد. تصور اینکه زمانی خودرو یا کامپیوتری داشت که بتوان آنرا تاکرد و با خود حمل کرد و هر زمان که لازم بود از ان استفاده نمود تصور بعیدی نیست. چون چنین آرزویی را میتوان در نهان ارزوهای بشری و به تبع آن در استراتژی های تحقیق و توسعه (R & D) در جهان واقع مشاهده کرد. اینکه انسان بتواند محصول مورد علاقه خود را تحت فرمان و انقیاد خود دراورد و کمترین محدودیت ها را مراعات کند یکی دیگر از منطق های موجود در فناوری است. تفاوت کامپیوتر Desk top با Lop Top و بعد تبلت در چیست؟ کامپیوتر رومیزی شما را محدود و اسیر خود میکند و به شما برای استفاده مدل خاصی را دیکته میکند. فرم خاص نشستن، نگاه کردن، استفاده را به شما تحمیل میکند. اما کامپیوتر شخصی فرمان پذیری (Handling) بهتر و و رفتار مطیع تر و انعطاف پذیر تری دارد و شما میتوانید در حالت های مختلف بدنی و زمانی و مکانی از آن استفاده کنید و در یک کلام نسبت به کامپیوتر رو میزی انعطاف پذیر تر است و بیشتر ارگونومیک است. چنین منطقی در نسل بعدی کامپیوتر یا همان تبلت به روشنی قابل مشاهده است. با تبلت در تمام حالات بدنی، زمانی و مکانی ، دراز کشیده ، ایستاده ، در حال حرکت و ……. می توانید کار کنید و به مقصود خود برسید. به شما ازادی عمل بیشترو فرمان دهی بیشتری می دهد . مثالهای مشابه بسیاری از این خاصیت فناوری می توان ارائه داد . محصولاتی تولید شده و خواهد شد که با نیازهای منعطف ، متغیر ، و متحول بشر قابلیت اتعطاف بیشتری دارد و تغییر دادن و استفاده از ان مستلزم رنج کمتر ، انرژی کمتر ، زمان کمتر و چالش ( Challenge) کمتری باشد. و شکل انسانی تری (Ergonomic) داشته باشد( علم بررسی و شناخت رابطه فیزیکی و روانی بین ماشین و انسان).

۹- فناوری موجد، توسعه دهنده و مدافع حریم شخصی است.

فناوری از زمانی تبدیل به مفهومی جدی در زندگی بشر شده است که فرد به عنوان موجدیتی منحصر به فرد که دارای فردیت (Individualism) خاص است به رسمیت شناخته شد.فرد به عنوان جزیی از جامعه توده ای و بی شکل (Mass Production) تبدیل به فردیتی با هویت تعریف شده گردید. اصولا ریشه های فلسفی فناوری به شدت با فردگرایی همبستگی دارد. نه تنها موتور محرکه آن فردگرایی است بلکه خود نقش مدافع و تقویت کننده آزادی و حریم فرد در برابر سایر افراد را نیز توسعه و جهت می دهد. از دیگر مواردی که می توان تحت عنوان منطق فناوری از آن نام برد شخصی کردن لذت ،کاهش محدودیت،و توسعه فضا و حریم لذت ( در مفهوم عام آن) فردی می باشد به صورتیکه چنین فضایی مانع یا محدود کننده چنین حقی برای دیگران نیز نشود. فناوری اصولا خالق و مبدع مفهومی بنام مصرف کننده (User) نیز می باشد. نوعی نگاه به انسان صرفا به عنوان مصرف کننده ابزار و فناوری . فناوری اصولا به سمت مفهوم شخصی سازی مصرف و مصرف کننده (Personalization) پیش میرود.هر محصول برای هر فرد . به این ترتیب گسترش آزادی های فردی بدون لطمه زدن به آزادی دیگران از دغدغه های و استراتژی های اصولی حاکم بر منطق فناوری است و از این جهت به شدت با لیبرالیسم هم جهت است. ساده ترین مثال برای این کارکرد فناوری هدفون (Headphone ) است که تلاش میکند تا این امکان را فراهم کند در فضایی مشترک هر فرد بدون مزاحمت برای سلایق و نیاز و خواست دیگری ،حق انتخاب موزیک یا حتی سکوت را از آن خود کند . این امکان را فراهم میکند تا هر کدام از فردیت ها در عین اینکه در فضای مشترکی قرار دارند به خواسته های خود برسند. مشابه چنین منطقی را در بسیاری از سایر محصولات و ابزارها نیز میتوان دید. تولید عایق های صوتی در مناطق مسکونی ، نمونه دیگری از این منطق است. در خودروها، وسایل ارتباطی، وسایل بهداشتی ، آموزشی و موارد بسیار دیگری میتوان چنین منطقی را نشان داد.

۱۰- فناوری نیاز به تغییر را تحریک میکند.

فناوری نیازی را بر اورده میکند اما این حرکت در یک نقطه متوقف نمی ماند. ارضای یک نیاز بشری در یک لحظه خاص خود منجر به بازتولید چندین نیاز جدید میگردد. و این سیر نیز به همین صورت به صورت تصاعدی بالا می رود. برای پاسخ گویی به نیاز جدید فناوری دست بکار میشود اما مجددا این روند دائما گسترده تر می شود. نیاز جدید ، تحقیق جدید ، محصول جدید و مجددا نیازهای جدید و به این دلیل فرایند R & D متوقف نمی شود. در عین حال یکی دیگر از دلایل حرکت دائمی فرایند فناوری توجه آن به مقوله Feed back از نتایج محصولات و فناوری های جدید از طرف User هاست. بخش عمده ای از فناوری های جدید تلاش دارند تا عوارض و نقایص فناوری قبلی را ترمیم و اصلاح کنند و به این دلیل مفهوم نسل جدید فناوری پدید میاید که در واقع نزدیک تر شدن به منطق انسانی فناوری در محصولات مورد بررسی می باشد. مفهوم Feed Back یکی از مهمترین دلایل رابطه و همبستگی خلق فناوری با توسعه یافتگی سیاسی و اقتصادی است که در جای دیگری میتواند مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. همچنین مفهوم نوآوری (Innovation) نیز با مقوله Feed Back به شدت همبستگی منطقی و ساختاری دارد.

۱۱- فناوری از طبیعت راز زدایی میکند.

فناوری با ترجمه علوم تجربی به ابزار و محصول، واسطه ای بین علم و نیاز بشر و همچنین واسطه ای بین دانشمند و توده مردم برقرار میکند. به انسان میگوید که من نیازهای تو را بر اورده میکنم. از هر نوع و در هر سطحی ، دلیلی برای نگرانی و ترس نیست. هر مشکلی راه حلی دارد . من آنرا خواهم یافت و اگر امروز نیز آنرا ندانم منطق (Logic) و روش یافتن(Methodology) آنرا میدانم. پس راز سر بسته ای اصولا وجود ندارد. فناوری از طریق استفاده از رابطه های کشف شده توسط علم ، اقدام به راز زدایی و ساده سازی و در دسترس قرار دادن موقعیت های زیستی مختلف میکند و به این ترتیب تصویر جهان را از مجموعه ای راز آلوده و پیچیده و مبهم به مفهومی ساده سازی شده ، قابل کشف و حتی قابل مدیریت و سلطه پذیر تبدیل میکند. و بدین ترتیب نوعی تقدس زدایی از طبیعت و پدیدها را توسعه میدهد. به همین ترتیب با قابل دسترس کردن لذت و بهره برداری از طبیعت، افزایش تکرار دفعات تجربه های مختلف زیستی و انسانی، تاثیرات جدی بر عادی سازی بسیاری از تابوها و حتی سنت ها و باورها میگذاردو به نوعی اسطوره کشی و قهرمان کشی نیز دست میزند.

۱۲- فناوری آزمایشگاه انسان شناسی و جامعه شناسی است.

فناوری امکان تجربه های جدید و بی نظیری را برای انسان فراهم میکند. بعبارت دیگر دست به موقعیت سازی می زند و فردیت بشری را در موقعیت های متفاوتی از نظر شدت، نوع ، رابطه ،حجم ، تنوع و قدرت قرار میدهد. و به این ترتیب آزمایشگاه بی نظیری برای علم انسان شناسی به طور خاص و علوم اجتماعی در مفهوم عام آن فراهم میکند. مفهوم انسان در موقعیت را که محور مطالعات علوم اجتماعی در تعریف عام آن است را باز تولید پیاپی و مکرر میکندو بدین وسیله لایه های جدیدی از انسان را از نظر درک موقعیت ، نوع و شدت کنش و واکنش ها کشف و بازیابی میکند

۱۳- فناوری پوپولیست است.

فناوری بنا بر ماهیت خود متکی بر سرمایه است و در اصل تلاشی است پر هزینه برای تغییر شکل دادن به ماده و روابط بین پدیده ها و ترجمه ان به زبان ابزاری. لذا نیازمند سرمایه است پس نسبتی وثیق با مفهوم اقتصاد بازار دارد . اقتصاد بازار هم با فروش و رقابت قابل دوام و حیات است. لذا تولید فناوری در گرو فروش است. هرچه فروش بیشتر ، سرمایه بیشتر و لذا مجددا امکان R & D بیشتر و ادامه تولید و خلق فناوری جدیدتر . لذا فناوری به تک تک افراد و انسانها به عنوان مصرف کننده (User) و در نهایت مشتری نگاه کرده و به نوعی سکولار عمل میکند. هر فردی مستقل از جنس ، مذهب، ملیت، طبقه اجتماعی ، سن ، مهارت و تحصیلات و سایر ویژگی های هویتی صرفا بعنوان مشتری و کاربر تعریف می شود و در عین حال طوری طراحی میگردد که خود را به سطح ساده ترین کاربر ها برساند. به همین دلیل فناوری در نهایت مجبور به ساده سازی است. بدین معنی که پیچیده ترین فناوری ها نیز در نهایت گرچه هسته مرکزی پیچیده ای دارند اما در نهایت مجبورند با واسطه های ابزاری تبدیل به سطحی از فناوری در سطح نهایی و بیرونی شوند که با کمترین مهارت بتوان از آن سود جست. بعنوان مثال می توان به کامپیوتر ها و گوشی های هوشمند اشاره کرد که گرچه دارای هسته مرکزی بسیار پیچیده ای از مکانیسم ها و قطعات و روابط هستند اما در نهایت به چند کلید ختم می شوند که کاربر ها بتوانند از آن استفاده کنند. و فاصله عظیمی بین لایه های مرکزی با واسطه های کاربری نهایی وجود داردو از این نظر خود را بصورت امری پوپولیستی تبدیل میکند. در ضمن بدلیل نیاز به فروش گسترده به تدریج ضد انحصار عمل میکند. بدلیل نیاز به تولید انبوه و فروش انبوه با تکثیر تعداد محصول و عرضه عمومی عملا به منزلت شکنی دست میزند و فناوری جدید تر دیگر امری مخصوص طبقه ای خاص یا صاحبان قدرت و ثروت نمی ماند و با فاصله زمانی کمی هر فناوری عمومی می شود و بدین ترتیب از وسیله ای برای تفاخر یا کسب منزلت یا برتری اجتماعی و فردی تبدیل به وسیله ای مصرفی و عادی و متداول می شود و به نوعی به باز توزیع منزلت می پردازد. بدیهی است که استفاده از فناوری در جوامع و افراد مختلف اثرات و کارکرد های ویژه ای از جمله هویت های کاذب ، توهم هویت ، و توهم قدرت نیز دارد که می تواند بصورت مستقل مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

۱۴- فناوری نرم و فناوری سخت

در بحث در باره فناوری توجه به مفهوم انسان و فردیت و رابطه ان با مفاهیم کلیدی دیگری همچون لیبرالیسم، حقوق فردی، و جامعه مدنی بسیار مهم است. فناوری صرفا به مفهوم دارا بودن توانایی در تغییر دادن طبیعت نیست.بلکه تغییر دادن طبیعت و تولید ابزار برای کدام هدف ؟ پرسش کلیدی و اصلی است . شاید بتوان فناوری را بصورت زیر خلاصه بندی کرد:

Positivism + Liberalism+ Capitalism= Soft Technology

در چنین صورتبندی فلسفی علم جدید در صورتیکه در مسیر دفاع از فردیت و آزادی فردی و رفاه انسان در مفهوم پلورال آن باشد می تواند روندی پایدار ، جهت دار و طبیعی داشته باشد. در چنین صورت بندی گرفتن باز خورد یا Feed back از نتایج فناوری در جامعه انسانی و فردیت بشری منجر به حک و اصلاح مسیر می گردد. در صورت حذف مفهوم فردیت انسانی و آزادی فردی از معادله فوق ، فناوری تبدیل به فناوری سخت می گردد که نه تنها منجر به دفاع از آزادی فردی نمی گردد بلکه تبدیل به ماشینی سهمگین می گردد که انسان و آزادی های انسانی را زیر چرخ دنده های خود له میکند. و ابزاری برای حذف خلاقیت، نوآوری، و در نهایت خود فناوری و سیستم های کنترل کننده آن خواهد شدو نمونه زنده آن توسعه صنعتی از بالای شوروی سابق بود که چون در جهت فردیت و آزادی انسانی و پاسخ به نیازهای طبیعی بشر نبود تبدیل به ابزاری برای کنترل بیشتر ، و هدر دادن زمان و انرژی و سرمایه های انسانی شد و در نهایت تبدیل به گورستان صنعتی و عقیمی شدند که زایندگی خود را از دست داد . چنین مدلها و نمونه هایی همچنان در زمان حال نیز وجود دارند و خود را بصورت الگوهای توسعه یافتگی نامتعادل و غیر درون زا و غیر پایدار نشان میدهند.

سخن پایانی:

فناوری صرفا یک ابزار ساده و خنثی نیست . محصول نوعی فلسفه و اندیشه خاص به جهان و انسان است و در پی فلسفه و اندیشه خاصی نیز می باشد. دارای منطق و متدولوژی ویژه خود است و به شدت با انسان و جامعه تولید کننده و مصرف کننده خود

تعامل فعال دارد و بر آن به شدت اثر میگذارد. تصور استفاده از ابزارهای فناوری ک بدون انتقال اثرات ماهوی آنها ممکن نیست. فناوری به شدت با فلسفه مدرن و اندیشه های مدرنیسم همبستگی دارد و خود مقوم این اندیشه هاست. منطق خود را تحمیل میکند و استفاده کننده از آن (فرد و اجتماع) دیگر فرد و اجتماع قبلی نیست . حتی اگر خود انکار کند و وجود چنین تاثیر پذیری را نفی کند. فناوری چون بر نوعی انسان شناسی طبیعی و نرماتیو مبتنی است لذا بستر مناسب و مطمئنی نیز در اختیار دارد. میل انسانی جهت آنرا تعیین میکند. گرچه فناوری بر میل انسانی تاثیر گذار است و انرا تحریک میکند اما مسیر کلی ان تا حدودی قابل تشخیص می باشد. لذا انسان شناسی نقش بسیار مهمی در روند فناوری دارد. در مقاله بعدی و آخر این تریولوژی مباحثی در مورد آینده فناوری مطرح خواهد شد و نمونه های عینی از منطق فناوری در محصولات خاص مورد بررسی قرار خواهد گرفته و مباحثی از جمله مفهوم پیشرفته تر ،مدرن تر ،به روزتر ، جدیدتر ،که در محصولات فناوری ک متداول است مورد بحث قرار خواهد گرفت.

ایمیل نویسنده:
dara.eshghi@gmail.com