اشاره: متن ذیل گفتارنوشت سخنرانی آقای علیرضا کمری است که در تاریخ ۱۰/۸/۱۳۹۵ درباره‌ی روش تدوین کتاب عملیات فریب و شناسایی و معرفی اسناد غیررسمی جنگ/ دفاع مقدس در پژوهشکده اسناد کتابخانه ملی ایران ایراد شده است.
بسم‌الله الرحمن الرحیم؛ محضر یکایک دوستان حاضر سلام عرض می‌کنم. موضوع این جلسه واکاوی روش به‌کار گرفته‌شده در تدوین و نگارش کتاب عملیات فریب۲ (روایت شهید اسدالله قاضی از عملیات والفجر ۸ و چند روایت دیگر)، فراهم‌آورده‌ی آقای مرتضی قاضی است. آقای مرتضی قاضی از جمله‌ی کسانی است که در کار مصاحبه و تدوین فراورده‌های روایی جنگ/ دفاع مقدس دستی توانا دارند و به ملاحظاتی که گفته خواهد شد، شیوهای که ایشان در تدوین و نگارش این کتاب به کار برده‌اند، شایسته‌ی توجه است. کتاب عملیات فریب محتوی دفترچه‌ی خاطراتِ شهید اسدالله قاضی، برادر آقای مرتضی قاضی است، مع‌الوصف مُدوِّن اثر علاوه بر ارائه و انضمام تصویر این دست‌نوشت، به‌منظور بازیابی رویداد و مندرجات دفترچه، با شماری از همرزمانِ شهید و شاهدان واقعه گفت‌وگو کرده‌اند و اظهارات آنان را در این کتاب گنجانده‌اند و به این ترتیب تا آنجا که مقدور ایشان بوده است گوشه‌ها و زوایای نادیده و ناگفته‌ی ماجرا را گویا و آشکار کرده‌اند. موضوع این جلسه ناظر بر چند و چون انجام عملیّات والفجر ۸ نیست، بحث مدِّنظر اختصاراً معطوف اهمیت تاریخی فرهنگی یادنوشت‌ها و خاطرات مکتوب بازمانده از دوران جنگ/ دفاع مقدس و شیوهای است که آقای مرتضی قاضی در بازیابی این رویداد و تدوین متن به کار بسته‌اند. از آنجا که به‌زعم من خاطراتِ مکتوب/ خاطره‌نگاشته‌ها، توسعاً از زمره‌ی اسناد و منابع تاریخی فرهنگی محسوب می‌شوند لازم است اشاره‌وار به موضوع سندشناسی در مطالعات تاریخی بپردازم؛ آن‌گاه مراد و مقصودم را از وضع اصطلاح «اسناد خانگی جنگ/ دفاع مقدس» بازگو خواهم کرد.
نوشته‌های مرتبط
مرحوم دکتر جهانگیر قائم‌مقامی در کتاب ارزشمند خود، مقدمه‌یی بر شناخت اسناد تاریخی۳، با عنایت به روش تاریخ‌شناسی علمی/ کلاسیک مبتنی بر اسناد تاریخی، که در ایران با پیشگامی مرحوم عباس اقبال آشتیانی و رشید یاسمی و اقران ایشان رواج یافت، اسناد تاریخی را به پنج نوع اصلی تقسیم‌بندی کرده است:
۱/ منابع ذهنی و نقلی ـ نظیر مسموعات و مشاهده‌نوشته‌ها و خاطرات، که به نظر مؤلف سندیت و اصالت و دلالت تاریخی آنها علی‌الاصول محرز نیست و از این‌رو، باید صحت مدعا و مندرجات آنها نقد و بررسی شود. این، سخن دقیق و درستی است و البته اکثر سندپژوهان به آن توجه و بر آن تأکید کرده‌اند، از جمله مرحوم دکتر زرین‌کوب در مقدمه‌ی کتاب تاریخ ایران بعد از اسلام۴ ـ مقدمه‌ای که از حیث محتوا و موضوع به‌مثابه رساله‌ا‌ی مستقل در تاریخ‌شناسی اهمیت وافر دارد ـ توجه به این مهم را یادآور شده‌اند. ۲/ منابع کتبی، مشتمل بر کتاب‌های تاریخی، نوشته‌های جغرافیانویسان، مونوگرافی‌ها، متون ادبی و نشریات، ۳/ منابع تصویری و ترسیمی، نظیر عکس‌ها و نقشه‌ها و گراورها و امثال آنها، ۴/ منابع باستان‌شناختی، اشیا و آثار باستانی، که به نظر مرحوم قائم‌مقامی، تفسیر و استنباط اطلاعات از آنها مبتنی بر حدس و گمان است، ۵/ مدارک آرشیوی، که حاصل عملیّات روزانه‌ی دیوانی/ اداری هستند و به نظر مؤلف اثر، عنوان اسناد تاریخی به این نوع از منابع اطلاق می‌شود، از قبیل فرمان‌ها، احکام، مکاتبات و معاهدات، اسناد مالی ـ قضایی ـ حقوقی ـ سیاسی و جز آنها. به نظر اهل اصطلاح این اسناد علی‌الاختصار بر سه قسم تقسیم می‌شوند: سلطانیّات، دیوانیّات، اخوانیّات.
متن کامل را در فایل پیوست مطالعه بفرمایید:-—۶
