خاله بازی

” خاله بازی ” ، بلقیس سلیمانی ،چ چهارم، تهران : ققنوس۱۳۸۸، ۲۴۰ صفحه.

رمان خاله بازی اثر بلقیس سلیمانی روایت نسل آشفته ای است که آرمانگرایی و ایدیولوژی زدگی اش در تهاجم دنیایی عینی و مادی فرو می میرد و ناگهان در می یابد که ” ما ادامه سر راست پدران و مادرانمان هستیم”.

خاله بازی روایت زن و مردی است که هر یک خود دنیا را از زاویه چشمان خویش برای مخاطب به تصویر می کشند ؛ داستان آمد و رفت یک نسل است میان سنت و مدرنیته و بازتابی از جامعه ای که روزی میان خود و دیگری خط فاصلی به نام روشنفکری می گذاشت.

فصل اول کتاب از زبان ناهید روایت می شود که ناگهان دوست دوران دانشگاهش را در فضای مجازی ( از طریق ایمیل )می یابد . گفتمان اولیه بین او و حمیرا ، نقل اسطوره است و داستان آفرینش زن و مرد در مانویت ؛ ” اثبات کرده بودم گهمرد(۱) با روشنی و اهورامزدا مرتبط است و مردیانه(۲) با تاریکی و اهریمن “( متن کتاب ،ص۵).
شاید این جملات کلیدی است که نویسنده به عمد در صفحه اول کتابش قرار داده تا رمز گشایی باشد بر کل کتاب ؛ داستان تلخ زنانگی در متن اجتماعی که زن بودن در آن عنصری است آمیخته به اما و اگرهایی فراوان که حتی انسان بودگی زن را مورد تهدید قرار می دهد.

کتاب روایت زن و مردی است که در دهه شصت آرمانگرایانه پیمان زناشویی می بندند و مرد که خود نگرش های ملی مذهبی دارد با علم به نقص زن در فرزند آوری ، بی دریغ او را می پذیرد اما چیزی نمی گذرد که ناگهان واقعیت های اجتماعی به مثابه یک حقیقت او را وادار به ازدواج دوم می کند وفرزندانی و دو زن که هریک چهره ای متفاوت از زن ایرانی را به نمایش می گذراد .

آن چه در کل اثر مشهود است عنصر تغییر است هر چند نویسنده از تغییرات اجتماعی به وضوح در داستان نمی گوید اما خواننده به راحتی می تواند از تغییر شرایط روحی شخصیت های داستان درکی ای از جامعه بیابد. مسعود ،دوره آرمانگرایی را پشت سر می گذارد هم چنان که نوعی واقع گرایی در جامعه آرام و آرام شکل می گیرد و عقلانیت بر آمده از جهان مدرن را ناگهان در درون جامعه ایرانی را سمت و سو می دهد و به دنبال آن است که مسعود دیگر به دنبال سرپرستی کودک دیگران نیست و با خیال زن دوم سر می کند.
ناهید نیز – که شاید محوری ترین شخصیت داستان است- شرایط مشابه ای از تغییر افکار و اندیشه ها را طی می کند او که در بدو نمی تواند با واقعیت نقصان در زنانگی اش کنار بیاید و از این روی خواستگار اولش را رد می کند آرام آرام خود را در مقابل واقعیت جسمش درگیر می بیند اما تا زمانی که حمیرا – دوست قدیمی اش – به سراغش نرفته با واقعیت ازدواج مسعود با زن دیگر مواجه نشده است. با ورود حمیرا ناگهان خشم فروخورده ناهید که با لایه ای از مهربانی به هوو و فرزندانش، زرورق پیچ شده بود ، می پوسد و ناهید خود را روی در روی یک واقعیت می بیند ؛ جامعه ای که او را به خاطر زنانگی ناقص اش پس می زند. هر چند نویسنده با نگاهی بسیار زنانه همه حق ها را به ناهید می دهد اما روال تغییرات فکری و روحی مسعود بیانگر تلخ کامی مکرر انسان ایرانی است که حتی اگر هم بخواهد دیگر گونه بیاندیشد توان گریختن و گسیختنشان نیست. این چالش سوای ویژگی های رمانی اثر و ابهاماتی که گاه برای خواننده تولید می شود ، بخش ارزنده کتاب است.
هرچند نویسنده تلاش کرده تمام زوایای زنانگی و مردانگی را تحت تاثیر متن و بستر اجتماعی ترسیم کند اما گاه به نظر می رسد که همین متن و بستر اجتماعی به فراموشی سپرده می شود مثلا نوع واکنش خانواده روستایی ناهید در قبال ازدواج مجدد مسعود ، آن چنان غیر واقعی است که برای خواننده قابل پذیرش نیست و نوعی تعارض با اندیشه جاری در رمان تولید می کند. اگر نویسنده قصد داشته تغییر نگرش مسعود و ناهید را تابعی از شرایط اجتماعی بداند و زن دوم را محصول نگرش جنسیتی به زن در جامعه ایرانی ، لازم بود به توقعات اجتماعی نیز در این فضا توجه می کرد . و جز این شاید بهتر بود مسعود زنانه به دنیا نمی اندیشید. به هر روی رمان “خاله بازی “، اثری است ارزنده که به بازی زنان و مردانی می پردازد که در گستره بین روشنایی و تاریکی مکرر و مکرر غوطه ورند.

۱- اولین مرد زمینی در اساطیر مانوی
۲- اولین زن زمینی در اساطیر مانوی