مقدمه
مطالعه منظم و سیستماتیک فضاهای شهری بخاطر تعدد تنوع فضاها و عناصر موجود در آن میسر نخواهد بود مگر به دسته‌بندی فضاها و عناصر مرتبط با آن. براین اساس عناصر موجود در فضای شهری را به دو دسته عناصر ثابت و متحرک تقسیم می‌کنند عناصر ثابت نظیر پیاده‌راه، فضای سواره‌رو، فضای پارکینگ و فضای سبز و… عناصر متحرک در حقیقت مبین فعالیت‌هایی هستند که فضاهای شهری برای فراهم آوردن امکان فعالیت آنها بوجود آمده‌اند. (بحرینی، ۱۳۷۸) بر این اساس پیاده‌راه‌ها جز عناصر ثابت فضای شهری هستند که با ترکیب عناصر متحرک میتوانند نقش بسیار برجسته‌ای درخوانا بودن شهر داشته باشند. ولیکن در شهر تهران، بسیاری از آنها مورد استفاده مجاز قرار نمی‌گیرند یا آنطور که پیش‌بینی شده است استفاده نمی‌شوند و خوانایی شهر را دچار اختلال می کند.
نوشته‌های مرتبط
یافته‌ها
راه ابتدایی‌تریــن و اصلی‌تریــن موقعیــت بــرای خوانــش و درک شـهر اسـت و یکی از مهمتریــن کارکردهــای آن اسـتفاده از تجربـۀ حرکـت بـرای درک همزمـان کالبـد و خاطـرۀ شــهر اســت. (لینــچ، ۵۰) فضاهـای پیاده، یکـی از مهمترین فضاهای شـهری و عرصه‌های عمومـی در شهرهاسـت. در ایجاد و توسعه پیاده‌راه‌ها جنبه اجتماعی آن بسیار مهم می باشد، آنچنانکه میتوان فلسفه وجودی این فضاهای شهری پیاده مدار را نه صرفاً عملکردهای فیزیکی و ارتباطی، تثبیت و تقویت برخی کاربری‌ها و مسائل اقتصادی بلکه گسترش ارتباطات و تعاملات اجتماعی ـ فرهنگی و ایجاد مقیاس انسانی در عرصۀ عمومی دانست. بنابرایـن یکی از نقـش‌های پیاده‌راه در درک و شـناخت مخاطـب از منظـر می‌باشد که در پی آن افزایش خوانایی شهرها را شاهد خواهیم بود. خوانایی به این معنی است که محیط گیج‌کننده نباشد، به راحتی خوانده شود و به عبارت دیگر جهت‌یابی را آسان کند. یک محیط خوانا محیطی است که پیدا کردن مکان‌هایی که قبلا ملاقات نشده است در آن آسان باشد. ( همان ؛ ۷۸) در شهر سازی سنتی ایران، نظام کالبدی شهر به طور کلی بر اساس مقیاس انسانی یا مردم‌واری استوار بوده است و وسعت شهرها و فاصله میان مراکز مختلف آنچنان بود که شهروندان با پای پیاده از نقطه ای به نقطه دیگر می‌رفتند. این راه‌ها و فضاهای شهری علاوه بر نقش ارتباطی و دسترسی، مکانی امن و راحت برای تماس اجتماعی گردش و تماشا، شنیدن اخبار، برگزاری جشن‌ها و آئین‌ها، تفریح و سرگرمی و مذاکره و داد و ستد را فراهم آورده و (قریب ؛۲۰) خوانایی بالایی را به شهروندان القاء می کردند. با پیدایش حمل و نقل ماشینی بسیاری از فضاهای شهری که محل زندگی اجتماعی بود، به گذرگاه و توقفگاه وسایط ماشینی تبدیل شده و این توسعه به تدریج تمام ساختار کالبدی و اجتماعی شهر را زیر نفوذ برد. پیاده‌راه‌ها نیز ازاین قاعده مستثنی نبودند. بسیاری از پیاده‌راه‌ها کارکرد قبلی خود را اعم از ایجاد خاطره و بیان احساسات جمعی ازدست داده و راه‌های پیاده دیگر نه به عنوان بخشی از فضای شهری بلکه به عنوان تابعی از حرکت سواره به حساب آمدند. پیاده‌راه به عنوان محیط شهری قادر است مردمی را که نمیشناسند در صحنه اجتماع گرد هم می آورد. در این جمع اجتماعی، سطح معینی از تماس مفید و لذت‌بخش میان افراد وجود دارد مانند توصیه عابری به عابر دیگر، دادن آدرس و..( سرور و امینی ؛ ۲۵۸) پیاده‌راه‌ها زمانی جزیی از زندگی و گوشه‌ای از خاطرات شهروندان بوده و با آن به خوانش فضای شهری خود می‌پرداختند، امروزه اما برخی از آنها گاه با عرض زیاد گاه کم دیده می‌شوند به مکان‌هایی با نصب بنر حاوی (عذرخواهی برای سدمعبر) تبدیل شده‌اند. اتومبیل‌هایی که در پیاده‌راه‌ها پارک می‌کنند و موتور و دوچرخه‌هایی که کلافه از ترافیک به پیاده‌رو می‌گریزند، سنگ‌های بزرگ برای ممانعت از ورود اتومبیل‌ها، کاشی‌های شکسته، فضای کم، سطل زباله واژگون و دوچرخه‌های پارک شده و هزاران مثال دیگر که نشان می‌دهد پیاده‌روهای شهر تهران گزینه خوبی برای پیاده‌روی شهروندان و تفرج آنها نیست و حتی خوانش شهری را نیز به شدت دچار اختلال کرده است.
احیای این فضای شهری می‌توانــد بســتر مناســبی بــرای توسـعه یافتگـی، جـذب مخاطبـان و خوانایی بیشتر شهر و رونـق اقتصـادی را فراهــم بیاورد. یکـی از فعالیت‌هـای مهمـی که در پیاده‌راه‌ها میتوان احیا کرد قدم زدن شهری اسـت کـه در واقـع عمـل خریـد فقـط بـرای رفـع نیـاز نیسـت و گاهـی اوقـات فراتـر از آن رفتـه و جنبـه تفریحـی و گذران اوقــات فراغــت دارد. همین کارکرد است که به مرور زمان باعث خونایی شهری شده و افزایش حس تعلق مکان را در پی خواهد داشت.
نتیجه‌گیری
خوانایی می‌تواند شخصیت (هویت)، ساختار و معنای پیرامون محیط را ارتقا دهد. یک شهر ممکن است هویت و ویژگی قوی داشته باشد، اما با این حال گیج‌کننده و گنگ باشد زیرا سیستم مسیرهایش گیج کننده است. پیاده‌راه‌ها به عنوان بخشی از فضای عمومی شهری باعث افزایش ارتباطات و برخوردهای اجتماعی از یک سو و موجب احیا و خوانش بیشتر فضای شهری از سوی دیگر می باشد. شهروندان نیز پیاده‌راه‌ها را به خاطر امنیت و آرامش فضاهای آن و برقراری تعاملات اجتماعی و گذران اوقات فراغت و عدم وجود خودرو و آلودگی دوست دارند. پیاده‌راه شهری می تواند فرایند تطبیق محیط با نقشه‌های ذهنی افراد را به منظور خوانایی بهتر محیط شهری فراهم آورد.
منابع
- امینی مهدی؛ سرور، رحیم، تحلثثیل و ارزیابثی تاثیراجتماعی – فرهنگی ترافیکو حمل و نقل شهری، انتشارات تیسا ۱۳۹۲
- لینـچ، کویـن. سـیمای شـهر. چـاپ دوازدهـم، ت: منوچهـر مزینی، تهـران: انتشـارات دانشـگاه تهران :۱۳۹۵
- قریب؛ فریدون، شبکه ارتباطی در طراحی شهری، انتشارات دانشگاه تهران،۱۳۸۹